Μια πτυχή της ιστορίας της αρχαιολογικής έρευνας στα μέσα του 20ού αιώνα στην Έγκωμη παρουσιάζει το νέο βιβλίο του Γιώργου Παπασάββα του «Trench Warfare at Enkomi. Personalities, Politics and Science in Cypriot Archaeology», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Astrom.
Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου έχει ως σημείο αναφοράς μια από τις πιο σημαντικές πόλεις της Κύπρου που έχει σε μεγάλο βαθμό καθορίσει τις αντιλήψεις μας για το ρόλο του νησιού στα διεθνή δίκτυα της Ανατολικής Μεσογείου κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1650–1100 π.Χ.)
Επικεντρώνεται στην επιστημονική και προσωπική διαμάχη ανάμεσα σε τρεις εξέχουσες προσωπικότητες της κυπριακής αρχαιολογίας:
- τον Πορφύριο Δίκαιο, τον Κύπριο έφορο του Κυπριακού Μουσείου (από το 1929) και στη συνέχεια διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων (μέχρι το 1963), του οποίου η συμβολή στην προαγωγή και τη διεθνοποίηση της κυπριακής αρχαιολογίας είναι ανεκτίμητη
- τον Κλοντ Σαφέρ, τον διάσημο Γάλλο αρχαιολόγο, που έσκαψε επίσης και στην Ουγκαρίτ της Συρίας
- τον Άρθουρ Χιούμπερτ Στάνλεϊ (Πίτερ) Μέγκω, τον Βρετανό διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων της Κύπρου από το 1936 έως το 1960, ο οποίος υπερασπίστηκε το δικαίωμα του Δικαίου να ανασκάψει και να ερμηνεύσει την Έγκωμη, παρότι οι απόψεις του ήταν εντελώς αντίθετες με εκείνες του Σαφέρ.
Οι διαφωνίες μεταξύ του Δικαίου και του Σαφέρ, οι οποίες αρχικά επικεντρώθηκαν στη στρωματογραφία, τη χρονολογία και την ιστορική ερμηνεία της αρχαίας πόλης της Έγκωμης, έδωσαν γρήγορα τη θέση τους σε κατηγορίες για έλλειψη σεβασμού και ακαδημαϊκής δεοντολογίας και για κρυφές πολιτικές επιδιώξεις, συμπεριλαμβανομένης μιας ανοίκειας κατηγορίας του Σαφέρ, ότι οι ιδέες του Δικαίου στόχευαν στην διέγερση φιλελληνικών συναισθημάτων στο πρόσφορο κυπριακό έδαφος, παρά στην αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας.
Το διακύβευμα στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν η φύση και ο χρόνος άφιξης των Μυκηναίων στην Κύπρο, σε συνδυασμό τελικά με τον εξελληνισμό του νησιού – ένα αναμφίβολα μείζον ζήτημα για την εθνική ταυτότητα των Κυπρίων.
Ενώ το σχετικό αρχαιολογικό υλικό έχει συζητηθεί σε πολυάριθμες επιστημονικές δημοσιεύσεις, το πνευματικό και πολιτικό πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, το οποίο αποκρύφθηκε σκόπιμα εκείνη την εποχή για να μη δημιουργηθεί σκάνδαλο, παρέμεινε ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα. Αν και η μάχη για την ιστορική ερμηνεία της Έγκωμης δόθηκε κυρίως σε επιστημονικό επίπεδο, επρόκειτο για κάτι πολύ περισσότερο από μια καθαρά αρχαιολογική αντιπαράθεση.
Ενώ το σχετικό αρχαιολογικό υλικό έχει συζητηθεί σε πολυάριθμες επιστημονικές δημοσιεύσεις, το πνευματικό και πολιτικό πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, το οποίο αποκρύφθηκε σκόπιμα εκείνη την εποχή για να μη δημιουργηθεί σκάνδαλο, παρέμεινε ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα. Αν και η μάχη για την ιστορική ερμηνεία της Έγκωμης δόθηκε κυρίως σε επιστημονικό επίπεδο, επρόκειτο για κάτι πολύ περισσότερο από μια καθαρά αρχαιολογική αντιπαράθεση.
Αισθήματα προσωπικής και εθνικής υπερηφάνειας και προκατάληψης, απειλούμενες αρχαιολογικές υπολήψεις, διαφορετικές μεθοδολογικές ανασκαφικές προσεγγίσεις, και ένας εκρηκτικός συνδυασμός τριών εξαιρετικών προσωπικοτήτων, οδήγησαν σε μια διένεξη που διαδραματίστηκε στο παρασκήνιο των τοπικών και διεθνών πολιτικών εξελίξεων στις δεκαετίες του 1940 και 1950, και μέσα στο πλαίσιο της ραγδαίας κατάρρευσης των Βρετανικών και Γαλλικών αποικιοκρατικών δομών στην Κύπρο και την Εγγύς Ανατολή.
Αδημοσίευτα αρχειακά έγγραφα, κυρίως από το αρχείο του Σαφέρ, που φυλάσσεται στο Collège de France στο Παρίσι και από τo Κρατικό Αρχείο Κύπρου, χρησιμοποιούνται για να εξεταστεί αυτό το κρίσιμο επεισόδιο στην κυπριακή αρχαιολογία και ο τρόπος με τον οποίο συνδέεται με τις πολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή και με την εξέλιξη της αρχαιολογικής γνώσης σε έναν αποικιακό και μετα-αποικιακό κόσμο.
Εν τέλει το βιβλίο αυτό αφηγείται μια ιστορία για το πώς τα άτομα και οι ιδιαίτερες προσωπικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις τους, το επαγγελματικό και κοινωνικό τους υπόβαθρο, καθώς και το ιστορικό περιβάλλον τους, φτάνουν να διαμορφώσουν όλα όσα γνωρίζουμε για τις αρχαίες κοινωνίες.
INFO: George Papasavvas, Trench Warfare at Enkomi. Personalities, Politics and Science in Cypriot Archaeology (366 + I-XVII pages –Studies in Mediterranean Archaeology PΒ 193, Astrom Editions, Λευκωσία 2023)
