Ευρυδίκη Περικλέους-Παπαδοπούλου: Η μορφή της Ελένης Φωκά είναι σύμβολο πανανθρώπινο

Η συγγραφέας Ευρυδίκη Περικλέους-Παπαδοπούλου τονίζει ότι στο πρόσωπο της ηρωικής δασκάλας της Καρπασίας αντικατοπτρίζεται η συμφορά που φέρνει ο πόλεμος.

Το βιβλίο «Και πολλά επικράνθη- Η Ελένη της Καρπασίας» εμπνέεται από τη δασκάλα Ελένη Φωκά, που «δια της ιδίας θελήσεως» άντεξε μόνη τη φρίκη της κατοχής και για 23 χρόνια πρόσφερε μόρφωση στα λιγοστά εγκλωβισμένα παιδιά της Καρπασίας. Μετά τη Χαρίτα Μάντολες, πτυχές της τραγικής ζωής της οποίας αποτύπωσε στο βιβλίο «Ως Αληθώς» (2015), η βραβευμένη λογοτέχνιδα εστιάζει σε μια ακόμη εμβληματική μορφή της κυπριακής τραγωδίας κι ένα πρότυπο αγωνιστικότητας. Η πορεία έρευνας και συγγραφής αυτής της μυθιστορηματικής βιογραφίας της Ελένης Φωκά ήταν επίπονη και χρονοβόρα, καθώς χρειάστηκε περίπου μια δεκαετία. Η συγγραφέας εκμυστηρεύεται ορισμένες από τις πτυχές αυτής της διαδικασίας.

–Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της θυσίας και της αντοχής στην προσωπική ιστορία της Ελένης Φωκά; Από το ερώτημα προκύπτουν πολλές και πολυδιάστατες απαντήσεις. Δεν μπορώ αλλά ούτε και μου επιτρέπεται να πω «αυτό κι αυτό». Γιατί είναι αυτά και εκείνα, είναι τα άλλα και τα παράλλα. Είναι και όσα λέγονται κι όσα δεν λέγονται. Είναι η πλευρά της δασκάλας Ελένης, της ερημικής πορείας της Ελένης, της βαναυσότητας που υπέστη, τις κακουχίες που υπέμεινε και επέμενε να ζει ακόμα εκεί. Γιατί; Είναι τόσα τα γεγονότα που συνθέτουν την ουσία της θυσίας και της αντοχής της. Όλα μαζί διαβάζοντας το βιβλίο ο καθένας εισπράττει τα δικά του συμπεράσματα για τούτη τη θυσία. Εγώ, προσωπικά, υποκλίνομαι.

–Πώς προσεγγίσατε τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών για το βιβλίο; Το βιβλίο κινείται μέσα σε τρεις διαφορετικούς θεματικούς άξονες, χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη και χωρίς να δηλώνεται, αφού η μια ιστορία συνυφαίνεται μέσα στην επόμενη. Για κάθε έναν απ’ αυτούς τους άξονες χρειάστηκε μια διαφορετική διαδικασία έρευνας και προσέγγισης. Αρχίζοντας με στα αρχεία του κράτους, συνέχισα στα αρχεία του Ιδρύματος Μακαρίου του Γ’. Μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία που κράτησε χρόνια.

–Πώς συνεργαστήκατε με την ίδια και άτομα του περιβάλλοντός της; Όσον αφορά τους ανθρώπους, δεν προσεγγίζονται εύκολα. Το τραύμα πονάει και οι πονεμένοι και απογοητευμένοι αυτοί άνθρωποι είναι επιφυλακτικοί μ’ αυτούς που τους προσεγγίζουν. Χρειάστηκε πολύς χρόνος κι ακόμα περισσότερα χρόνια με όλη τη βαρύτητα του λόγου, για να το καταφέρω- αν τελικά το κατάφερα στον βαθμό που επιζητούσα.

–Πώς ο τίτλος «Και πολλά επικράνθη» αντανακλά τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο; Θα σας απαντήσω με τα ίδια τα λόγια του εγκλωβισμένου Ριζοκαρπασίτη λογοτέχνη Γιάννη Σταυρινού Οικονομίδη: «Με ρωτάς για τη ζωή που περνώ, για τη ζωή του ήσυχου, του έρημου χωριού που με καρφώσανε οι περιστάσεις της ζωής μου. Τι να σου απαντήσω; Ρώτα το πουλί το γεννημένο για να ζει ελεύθερο στον μεγάλο ορίζοντα, να κινείται στον αέρα όπως θέλει και όπου θέλει, και που το κλείσανε μέσα σε μια σπιθαμή γης, πώς νιώθει την αιχμαλωσία. Αυτά τα πονεμένα βίωσαν όλοι οι εγκλωβισμένοι μας και πολύ πικράνθηκαν».

–Ποια είναι μεγαλύτερη δοκιμασία κατά τη συγγραφή ενός βιογραφικού μυθιστορήματος βασισμένου σε μια τόσο φορτισμένη ιστορικά και συναισθηματικά προσωπικότητα; Δεν ξεχώρισα μικρές και μεγάλες δοκιμασίες. Δοκιμασία ήταν η όλη πορεία συγγραφής αυτού του βιβλίου, από τον πρόλογο μέχρι και τον επίλογο. Μια δοκιμασία για γερά νεύρα και ατσάλινες αντοχές. Φορτισμένη ατμόσφαιρα, προσπάθεια αποκωδικοποίησης στα συφραζόμενα, αποκρυπτογράφησης των υπαινιγμών. Τίποτε δεν χαρίστηκε στα δέκα τούτα χρόνια του οδοιπορικού συγγραφής. Δοκιμασία· όπως το λέτε.

-Ποια πτυχή από τη ζωή της εμβληματικής αυτής μορφής της Καρπασίας σας συγκίνησε περισσότερο και γιατί; Η γυναικεία σελήνη της. Κι αυτό αποκρυπτογραφείται απ’ όσους αναζητούν να το αποκρυπτογραφήσουν σε όσα δεν γράφτηκαν στις σελίδες αυτού βιβλίου. Δεν αναλύεται· υπονοείται. 

–Ποια ήταν η ανταπόκριση της Ελένης Φωκά όταν διάβασε το βιβλίο σας; Η Ελένη δεν διάβασε το βιβλίο. Ήταν εκεί καθώς γραφόταν, γιατί στην πορεία  μάς έδεσε μια στενή φιλία. Το παρακολουθούσε αποστασιοποιημένη, όμως, για τα όσα έγραφα. Κρατούσε επτασφράγιστα τα μυστικά της. Αρνείτο να γραφτεί ένα βιβλίο για την ίδια, αλλά συγχρόνως δεν μου έλεγε «μην το γράψεις». Μετά από εφτά χρόνια που ερευνούσα, έπαιρνα συνεντεύξεις από εγκλωβισμένους και μαθητές της και επέμενα να γράφω σε μια μοναχική πορεία, τελικά «συνθηκολόγησε» και μου μίλησε. Τα επόμενα τρία χρόνια ήταν εκεί.

–Ποια άποψη διαμορφώσατε για τον ρόλο της εκπαίδευσης στους εγκλωβισμένους, ειδικά υπό τις συνθήκες που αντιμετώπισε η Ελένη Φωκά; Η Ελένη έκανε ένα τεράστιο αγώνα και κράτησε ζωντανό το σχολείο της Αγίας Τριάδας, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Υπηρέτησε την Παιδεία  και ευεργέτησε τους συγχωριανούς της, γιατί βοήθησε με την παραμονή της εκεί να μη φεύγουν οι οικογένειες για τις ελεύθερες περιοχές για να πάνε τα παιδιά σχολείο. Η Ελένη, μέσα σε μια στρατοκρατουμένη Καρπασία, κράτησε την Ορθοδοξία και τη γλώσσα και εμφύτευσε στους μαθητές της την αγάπη για την πατρίδα. Κι αυτό από μόνο του είναι μια τεράστια προσφορά στην εκπαίδευση. Επέμενε και στα μαθήματα κι έκανε ό,τι μπορούσε.  

–Πώς ελπίζετε ότι το κοινό θα συνδεθεί συναισθηματικά με την ιστορία της Ελένης Φωκά; Στο πρόσωπο της Ελένης Φωκά αντικατοπτρίζεται η συμφορά που φέρνει ο πόλεμος σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Έτσι, η μορφή της γίνεται σύμβολο πανανθρώπινο. Ο επαρκής αναγνώστης το αντιλαμβάνεται και το εισπράττει με τον δικό του μοναδικό τρόπο.

–Η σημερινή γενιά μπορεί να κατανοήσει τις δυσκολίες που πέρασαν– και περνούν- οι εγκλωβισμένοι; Το βιβλίο σας συμβάλλει σ’ αυτή την κατανόηση; Μα και βέβαια μπορούν τα παιδιά να κατανοήσουν κάποια πράγματα, φτάνει να τους τα μεταδώσουμε σωστά εμείς οι μεγάλοι. Ήμουνα για σαράντα χρόνια καθηγήτρια στη Μέση εκπαίδευση. Η εμπειρία μου λέει πως τα παιδιά μαθαίνουν όταν τα προσεγγίσεις χωρίς διδακτισμούς και περιττές ρητορικές. Γράφοντας αυτό το βιβλίο, αλλά και το προηγούμενο με τίτλο «Ως αληθώς- Η ζωή της Χαρίτας Μάντολες», ήταν αυτοσκοπός για μένα να μπορέσουν τα παιδιά να μάθουν τα γεγονότα, μέσα από τη σύγχρονη ιστορία του τόπου τους. Για τούτο τον λόγο έγραψα ένα λογοτεχνικό βιβλίο που διαβάζεται σαν μυθιστόρημα.

–Με ποιο τρόπο η υπόθεση της Καρπασίας επηρεάζει το παρόν και το μέλλον της Κύπρου; Η Καρπασία, στρατοκρατούμενη από τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής όπως και όλη η κατεχόμενη πατρίδα μας, στενάζει κάτω από την μπότα του κατακτητή εδώ και 50 χρόνια. Εάν δεν φύγουν τα ξένα στρατεύματα τι μέλλον υπάρχει; Χρειάζεται αγώνας και διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των προσφύγων και εγκλωβισμένων, να ζουν ελεύθεροι στον τόπο που γεννήθηκαν. Για να μη σβήσει το παρελθόν και δεν υπάρξει μέλλον.

–Έχετε στόχο να συνεχίσετε και με άλλα βιογραφικά μυθιστορήματα για εμβληματικές προσωπικότητες της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας; Εάν ο Άγιος Θεός μού δώσει αντοχές μετά από μια Χαρίτα Μάντολες και μια Ελένη Φωκά- ε, τότε, ναι.

• INFO * Το βιβλίο της Ευρυδίκης Περικλέους- Παπαδοπούλου «Και πολλά επικράνθη- Η Ελένη της Καρπασίας» παρουσιάζεται την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου, στις 7μ.μ. στο Προεδρικό Μέγαρο από τους Πέτρο Παπαπολυβίου και Λουίζα Χριστοδουλίδου. Χαιρετισμό απευθύνουν ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Ελεύθερα, 29.9.2024