Ελένη Παπαδημητρίου: «Τα Ξωφάνωτα», το φως όπου όλα φαίνονται

Γεννημένη στον Καραβά, η συγγραφέας ξετυλίγει, μέσα από επτά διηγήματα, ιστορίες ανθρώπων από το κατεχόμενο χωριό και τη γειτονική περιοχή, από το τέλος του 19ου αιώνα ως τον ξεριζωμό του 1974. Στα διηγήματά της, που συνοδεύονται με μοναδικά χαρακτικά της αδερφής της Σωτηρούλας, η συλλογική μνήμη συναντά την Ιστορία.

–Ποιες εικόνες κρατάτε στη μνήμη σας από τη ζωή στον Καραβά; Ήμουν μικρή όταν με πήρε πρώτη φορά η στετέ μου με το γαϊδούρι στον βουνίσιο μύλο να αλέσουμε το σιτάρι μας: Το νερό του Κεφαλόβρυσου ανάβρυζε με θόρυβο από τη «Μάνα του νερού», και στην κατηφορική του πορεία πέφτει με ορμή από ψηλά πάνω στις μυλόπετρες και γυρίζει τους τέσσερις διαδοχικούς μύλους.

Την παραμονή της Μεταμόρφωσης (6 Αυγούστου) απλώναμε το πάπλωμα το βράδυ στο μπαλκόνι και περιμέναμε με ανοιχτά μάτια: Τα μεσάνυχτα ανοίγουν τα επουράνια και κατεβαίνει ο Σωτήρας Χρυσοσώτηρος από τον ουρανό με τους αγγέλους Του, αν τον προλάβεις γίνονται όλες οι ευχές σου… Μας έπαιρνε πάντα ο ύπνος.

…Το καθημερινό μπάνιο στη θάλασσα, το υπαίθριο σινεμά, οι εκδρομές στο βουνό…

-Τι είναι αυτό που θέλατε να μεταφέρετε μέσα από αυτά τα διηγήματα; Ο τόπος που ονομάζεις και νιώθεις πατρίδα είναι εκεί όπου γεννήθηκες και μεγάλωσες, τα βιώματα των περιβολιών, των κήπων, του βουνού, της θάλασσας, των νερών του Καραβά, στη μαγεία και το μυστήριο, την Ιστορία και τη μυθολογία του τόπου. Η Παναγία η Αχειροποίητος, από το παραθαλάσσιο μοναστήρι της, έσωσε πολλές φορές τον αρχαίο τόπο. Ο Άι-Γιώργης ο Σπηλιώτης σκότωσε τον δράκοντα και ελευθέρωσε το νερό. Να το σημάδι των Τούρκων, ο «Λάκκος του Τούρκου».

-Πόσο επώδυνες είναι αυτές οι περιηγήσεις στους τόπους σας; …Στον Καραβά, ταμπέλες με τούρκικα ονόματα. Το σπίτι μας καταρρέει αφρόντιστο, χωρίς πρασινάδες, μας άνοιξε μια άγνωστη γυναίκα, έχω το κλειδί, μου το έφερε ο παπάς όταν έφυγε από τον Καραβά την τελευταία μέρα πριν μπουν οι Τούρκοι. Άνω-κάτω οι κάμαρες, έτρεξα στην πίσω πόρτα που άνοιγε στο περιβόλι να πάρω αέρα, κατάξερο, χωρίς λεμονιές, έσμιγε με τον πίσω δρόμο… Στην επόμενη επίσκεψη, είχαν χαλάσει το σπίτι μας. Το καινούργιο ακαλαίσθητο κτίσμα εισχωρεί μέσα στο αλλοτινό μας περιβόλι, γυμνό από τις λεμονιές. Μπήκα απέναντι, στην έρημη και σκοτεινή αυλή της γειτόνισσας, άλλοτε ήταν όλο χρώματα και μυρωδιές από ορτανσίες, βιολέτες, ζιμπούλια, στεφανωτές, πικόνιες, γιασεμιά, φιλόδεντρα, προχωρούσαν στο περιβόλι κάτω από την καρυδιά και τις λεμονιές. Στη γειτονιά, άγνωστες μαντιλοδεμένες γυναίκες κοιτούν περίεργα από τις πόρτες των σπιτιών.

-Πώς επιλέξατε να δώσετε τον τίτλο «Τα Ξωφάνωτα» στο βιβλίο σας; Τα Ξωφάνωτα ήταν μια ανοιχτή περίοπτη περιοχή, μεταξύ των δυο νεοκλασικών δημοτικών σχολείων του Καραβά, στον δρόμο Καραβά-Λαπήθου, εκεί είχαμε περιβόλι με λεμονιές. Μέσα στο φως έβλεπες απρόσκοπτα τη θέα, από το βουνό ως τη θάλασσα. Στα διηγήματά μου «Τα Ξωφάνωτα» σημαίνει το φως όπου όλα φαίνονται.

-Τα σχέδια της αδερφής σας Σωτηρούλας στο βιβλίο, από πού είναι εμπνευσμένα; Η αδερφή μου ζωγράφιζε από μικρή, είχε ταλέντο και μεγάλη αφοσίωση στην τέχνη της. Στον Καραβά άρχισε να χαράσσει σανίδες και να τυπώνει χαρακτικά έργα, εμπνευσμένα από τη μυθολογία της περιοχής. Τα θαύμασε ο ζωγράφος Αδαμάντιος Διαμαντής και η Τατιάνα Μιλλιέξ, σύζυγος του Μορφωτικού Ακολούθου της Γαλλίας στην Κύπρο, και της έδωσε υποτροφία το γαλλικό κράτος για σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Εξ-αν-Προβάνς. Τα έργα της στα «Ξωφάνωτα» έγιναν προτού πάει στη Σχολή αλλά και μετά, ως τον εκτοπισμό του 1974.