Ο χορογράφος- αποκάλυψη Χρήστος Παπαδόπουλος αναζητεί επίμονα τον συντονισμό στη σκηνή.
Τα τελευταία χρόνια η φήμη του έχει εκτοξευθεί. Ο διεθνής τύπος τον χαρακτηρίζει «αποκάλυψη» και τον συγκαταλέγει στους κορυφαίους του σύγχρονου χορού στην Ευρώπη, επαινώντας την τόλμη του και τη μινιμαλιστική του δεξιοτεχνία με βάση την επίμονη εξερεύνηση των ρυθμικών αποχρώσεων της κίνησης. Μερικοί τον θυμούνται ως Κένταυρο στην Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών του 2004, ενώ στην πορεία ως χορευτής, εκτός από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τον Φώτη Νικολάου και την Αλεξάνδρα Βάγιερσταλ. Με σπουδές χορού και χορογραφίας στο SNDO του Άμστερνταμ, θεάτρου στη Δραματική Σχολή του Εθνικού, πολιτικών επιστημών στο Πάντειο, ο Χρήστος Παπαδόπουλος είναι ένας ολοκληρωμένος όσο και μόνιμα ανήσυχος παρατηρητής της μικροκίνησης. Προηγούμενες δουλειές του έχουν παρουσιαστεί -και συνεχίζουν να παρουσιάζονται- ανά την Ευρώπη κι έχει συμπορευτεί με οργανισμούς όπως το Théâtre de la Ville του Παρισιού, το Dance On Ebslemble και το Μπαλέτο της Όπερας της Λυών, έχοντας στα σκαριά και συνεργασία με το Nederlands Dans Theater 1. Στην Κύπρο θα δούμε την πολυσυζητημένη του παράσταση «Larsen C», μια διεθνή συμπαραγωγή της Στέγης Ωνάση, που έκανε πρεμιέρα το 2021 στο Θέατρο Ζαν Βιλάρ του Βιτρί κι έχει ήδη παρουσιαστεί σε πάνω από 25 ευρωπαϊκούς χώρους. Λίγο πριν πάρει το αεροπλάνο για την Ελβετία, όπου δημιουργεί ένα έργο για το Lugano Arte e Cultura, ο χορογράφος με καταγωγή από τη Νεμέα, εντοπίζει στον «Φ» το… σημείο τήξης του «Larsen C», ένα έργο που αντλεί έμπνευση από τον φερώνυμο τεράστιο παγετώνα στην Ανταρκτική, ηλικίας 10.000 ετών.
–Ποιο είναι το βασικό θέμα του έργου; Ο τρόπος που η αντίληψή μας επηρεάζεται διαρκώς από μικρές μετατοπίσεις. Η ιδέα ξεκίνησε όταν οδηγούσα κάπου στον Ταΰγετο μέσα στα δέντρα ακούγοντας κλασική μουσική και ξαφνικά ένιωσα ότι είμαι στις Άλπεις. Άλλαξα τυχαία τη μουσική σε κλαρίνα και τότε έφυγαν οι Άλπεις και «βρέθηκα» στην Πελοπόννησο, καθ’ οδόν για τον παππού μου για Πάσχα. Αλλάζοντας απλώς τη μουσική μετατοπίστηκε εντελώς η αντίληψη της πραγματικότητας. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι σε κάποιο βαθμό αυτό συμβαίνει και με το σώμα κι ότι μπορεί να γίνει αντικείμενο μιας παράστασης. Μπορούσα να φτιάξω ένα σύμπαν όπου το σώμα δεν υπακούει στην κεντρική τράπεζα πληροφοριών του εγκεφάλου; Θα ήταν ένα σύστημα που θα έπρεπε διαρκώς να ανακαλύπτεις, θα μπορούσε να σε οδηγήσει κάπου που δεν είσαι έτοιμος να βρεθείς. Άρχισα να παίζω με την εξέλιξη της τρελής ιδέας ότι το σώμα είναι ένας χώρος που δεν μας ανήκει.
–Η κίνηση από τους χορευτές είναι αργή, σχεδόν ανεπαίσθητη; Επειδή μου αρέσει η μικροκίνηση, στις πρόβες έλεγα διαρκώς στους χορευτές ότι η κίνηση πρέπει να υπάρχει βαθιά μέσα τους, όπως στο παγόβουνο που από κάτω υπάρχει ένας όγκος που δεν τον βλέπουμε, αλλά τον αισθανόμαστε κι αυτό μετατοπίζεται σιγά- σιγά. Νομίζουμε ότι ο πάγος είναι διαρκώς ακίνητος, αλλά μ’ ένα time- lapse θα βλέπαμε ότι το παγόβουνο διαρκώς αλλάζει. Κρύβεται από τις αισθήσεις μας μια κίνηση που είναι θέμα χρόνου να συλλάβουμε. Είναι εντυπώσεις και πραγματικότητες που η αντίληψή μας αποτυγχάνει να συνειδητοποιήσει στον παρόντα χρόνο. Στη μικρολεπτομέρειά του είναι ένα σύστημα το οποίο διαρκώς ανατρέπεται. Η κίνηση από οργανική γίνεται ανόργανη. Στο πρώτο μέρος το φως έρχεται ν’ «αγκαλιάσει» τη δράση, αλλά μετά έρχεται να «στρεβλώσει» το σώμα, ώστε να νομίζεις ότι είναι άνθρωποι ακέφαλοι και χέρια που αιωρούνται μόνα στον χώρο.
–Είναι η κίνηση κυρίαρχο μέρος της ζωής ή κατά βάθος οι άνθρωποι είμαστε ακίνητοι; Καταρχάς βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα κινούμενο σύμπαν, σε μια αέναη, συγκλονιστική κίνηση που δεν συνειδητοποιούμε καν. Το ηλιακό μας σύστημα κινείται με 230 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Κινούμαστε με τρομακτικές ταχύτητες στον χώρο, ενώ ζούμε σε πελάγη άγνοιας.
–Δεν υπάρχει άμεση ή έμμεση αναφορά στην κλιματική κρίση και στις περιβαλλοντικού τύπου προκλήσεις; Παρακολουθώ με αγωνία τα περιβαλλοντικά ζητήματα, αλλά αυτή η πίεση υπάρχει ούτως ή άλλως. Δεν προσδοκώ σ’ ένα ευθύ, διδακτικό σχόλιο του τύπου «να σεβόμαστε το περιβάλλον». Ο καλλιτέχνης όταν έχει ανοιχτές κεραίες είναι αδύνατο να μην επηρεαστεί από το παραμικρό ερέθισμα. Δεν βρίσκω τον λόγο να προσθέσω συνειδητά τέτοια στοιχεία. Αυτά υπάρχουν, μάς προβληματίζουν, μάς αλλάζουν. Όσο αφουγκραζόμαστε τι συμβαίνει, αυτά βρίσκουν κάπως χώρο μέσα στην τέχνη.
–Πώς ένα φυσικό τοπίο αποτυπώνεται παραστατικά από ανθρώπους στη σκηνή; Η σκηνή είναι πάντα ένας τεχνητός χώρος. Και η πιο πιστή αναπαράσταση πάντα θα αποτυγχάνει, επειδή αποτυγχάνει η πολυπλοκότητα των σχέσεων. Όμως, δεν μ’ ενδιαφέρει η ακριβής αποτύπωση, ούτε η αίσθηση του φυσικού τοπίου. Μ’ ενδιαφέρουν οι σχέσεις ανάγκης και ο τρόπος που χτίζονται τα κοινωνικά σύνολα στη φύση. Είμαι επηρεασμένος από τη συγχρονισμένη κίνηση των πουλιών στα σμήνη. Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που κινούνται, μοιάζει με κανονική χορογραφία. Ωστόσο, δεν πρόκειται για κάποια εικαστική ή καλλιτεχνική επιλογή των πουλιών. Εκείνη τη στιγμή αντανακλά έναν μηχανισμό χωρίς τον οποίο δεν θα επιβίωναν. Μπορεί να είναι σε άμυνα ή να προσπαθούν να βρουν τροφή. Όλα τα σύνολα στη φύση χρησιμοποιούν συντονισμένες κινήσεις για να επιβιώσουν.
–Γοητευόμαστε από το σχήμα καθαυτό ή υποσυνείδητα εκτιμάμε το γεγονός ότι αντανακλά έναν ζωτικής σημασίας μηχανισμό; Αυτό ακριβώς μ’ ενδιαφέρει κι όχι το εικαστικό αποτέλεσμα. Προσπαθώ να θέσω περιορισμούς και εμπόδια στους ερμηνευτές και προσπαθούν να πετύχουν αυτόν τον συντονισμό. Τον συντονισμό ψάχνω να βρω στη σκηνή. Οι χορευτές είναι αντιμέτωποι με κάποιους περιορισμούς και προκλήσεις και πρέπει να είναι συντονισμένοι όχι μόνο ως προς τον ρυθμό, αλλά και ως προς την ένταση της κίνησης.
–Οι συλλογικοί μηχανισμοί που ενεργοποιούν τα ζώα εμπεριέχουν κάποιο μήνυμα για τους ανθρώπους; Αν σηκώσουμε το κεφάλι στη φύση παρατηρούμε μια πολυπλοκότητα και μια σύμπνοια. Χωρίς να λείπει η τριβή και η σύγκρουση, καταφέρνουν να βρίσκουν έναν ομαδικό μηχανισμό αλληλεπίδρασης, κατανοούν ότι το να λειτουργούν για το κοινό καλό είναι θέμα επιβίωσης. Εμείς απομακρυνόμαστε ολοένα και πιο πολύ από τη λογική του κοινού καλού.
–Ποιοι είναι οι περιορισμοί που θέτεις στους χορευτές και πού αποσκοπούν; Ένας είναι να μην κοιτάζονται μεταξύ τους. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο την άκρη του ματιού, την περιφερειακή όραση ενώ κοιτάζουν το κοινό, αλλά παρ’ όλα αυτά πρέπει να μείνουν συντονισμένοι. Από εκεί προκύπτει ένα debate, όπου ο καθένας έχει τον δικό του τρόπο αλλά προσπαθούν όλοι μαζί να βρουν κι έναν κοινό, μετατοπίζοντας τον δικό τους. Αυτή είναι υπό μια έννοια η αρχή της Δημοκρατίας: να καταλάβω τον δικό σου τρόπο, να καταλάβεις τον δικό μου και να καταλήξουμε μαζί σε έναν τρίτο χώρο διαλλακτικότητας όπου θα μπορέσουμε να συνυπάρξουμε.
–Δεν είναι ανθρωποκεντρικά όλα τα έργα κατά βάθος; Έχω μια αίσθηση ότι ο δυτικός πολιτισμός κι ο τρόπος που εξελίσσεται η δυτική τέχνη είναι τόσο ανθρωποκεντρικός που καταντά παρωπιδικός. Μάθαμε να μιλάμε συνεχώς για το ανθρώπινο δράμα, τον πόνο, το συναίσθημα αλλά στην ουσία ποιον ενδιαφέρει πραγματικά; Το 2011, μετά από έναν αιματηρό πόλεμο μεταξύ φυλών για εδαφικές διεκδικήσεις στην Κένυα, με κάλεσαν για ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ με τελετουργίες ώστε να αμβλύνουμε λίγο την ένταση μεταξύ των αντιμαχόμενων. Για πρώτη φορά στη ζωή μου βρέθηκα για 1,5 μήνα στη μέση της σαβάνας, σε φυσικό περιβάλλον που δεν είναι ορισμένο από τον άνθρωπο, ούτε προστατευμένο. Κοιμόμουν σε μια υφασμάτινη σκηνή και κάθε νύχτα ξυπνούσα κι έβλεπα από το διχτάκι τα λιοντάρια να περνούν στο 1,5 μέτρο. Σε λίγο καιρό ένιωσα σαν γαζέλα, ότι ανά πάσα στιγμή αν έκανα το λάθος βήμα, θα μ’ έτρωγε το λιοντάρι. Είναι οριακό αυτό που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Σκέφτηκα ότι αν τελικά ο θηρευτής με έτρωγε, τίποτα δεν θα διαταραχθεί γύρω μου. Δεν είμαι σημαντικός. Δεν είμαι τίποτα εν τέλει. Ακούγεται περίεργο, αλλά η σκέψη αυτή μού πρόσφερε γαλήνη και ελευθερία. Είμαστε τόσο κεντραρισμένοι στον ρόλο μας, την ύπαρξή μας και στα συναισθήματά μας που αν καμιά φορά θέταμε τον άνθρωπο μέσα σ’ ένα μεγαλύτερο, συμπαντικό πλαίσιο θα συνειδητοποιούσαμε ότι δεν είμαστε και τόσο σημαντικοί τελικά.
–Δεν ενέχει κινδύνο να λέμε ότι η ανθρώπινη ζωή δεν είναι σημαντική; Δεν λέω καθόλου αυτό. Λέω να θέτουμε την ανθρώπινη ύπαρξη στο σωστό πλαίσιο. Η ανθρώπινη ζωή έχει νόημα και είναι πολύτιμη ακριβώς επειδή είμαστε ένα τίποτα, δεν έχουμε κανέναν ρόλο να παίξουμε και θα πεθάνουμε όπως τα φυτά και τα ζώα. Η ζωή είναι ένα συγκλονιστικό δώρο χωρίς σκοπό και χωρίς προορισμό -έτσι πιστεύω εγώ- και ακριβώς γι’ αυτό έχει αξία.
–Πότε αποκτά νόημα μια κινησιολογική φράση; Στον δικό μου κόσμο, μια κινησιολογική φράση λειτουργεί και αποκτά νόημα όταν αποκτά νόημα η σχέση που οδηγεί σ’ αυτή. Θέτω τους περιορισμούς στους χορευτές γιατί χωρίς αυτούς υπάρχει μια κανονικότητα. Ξέρουμε τη χορογραφία, ακούμε τον ρυθμό της μουσικής και εύκολα βρισκόμαστε όλοι μαζί. Έλα όμως που κάτι λείπει, μια «κόλλα» που πραγματικά μάς συνδέει σε άλλο επίπεδο. Επειδή το δικό μου λεξιλόγιο είναι μικρό, είναι και βαρετό, επαναλαμβανόμενο. Η κίνηση καθαυτή δεν έχει τίποτα πραγματικά ωραίο να επιδείξει. Οι χορευτές εστιάζουν στη μικροκίνηση, τη μικροδιαφορά που φέρνει ο καθένας η οποία εντάσσεται και μεταμορφώνει τη χορογραφία. Είναι άνθρωποι, ζωντανοί οργανισμοί κι όχι ρομπότ, οπότε αποκλείεται να κάνουν την κίνηση ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Κάθε διαφορετικότητα συνιστά μια μετατόπιση. Στην πορεία προσθέτει στοιχεία ο ένας μέσα από τον τρόπο του άλλου. Αυτό είναι που ουσιαστικά δημιουργεί τον όγκο και την πολυπλοκότητα της χορογραφίας κι όχι η αρτιότητα των βημάτων.
–Eίναι ζητούμενο κάθε φορά να επανανακαλύπτεις τον εαυτό σου; Αν θες πραγματικά να ανακαλύψεις κάτι καινούριο, πρέπει να επαναπροσδιορίζεις τον εαυτό σου. Δεν έχει νόημα αλλιώς, πάντα θα αποτυγχάνεις. Η δυσκολία είναι ότι κάθε φορά που κάνεις κάτι καινούριο νομίζεις, ψευδώς, ότι έχεις «κατακτήσει» κάτι, ότι έχεις αναπτύξει εργαλεία που μπορείς να χρησιμοποιείς κάθε φορά. Αυτό είναι λάθος γιατί υπάρχουν σε άλλη συνθήκη και μάλλον θα οδηγήσουν σε αδιέξοδο. Προσωπικά -δεν το λέω με καμάρι- νιώθω ότι κάθε φορά μού είναι και πιο δύσκολο. Λένε ότι με την εμπειρία γίνεται ευκολότερο. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο, διότι δεν θες να επαναληφθείς και αναζητείς σε κάθε βήμα το καινούριο.
–Λες ότι η καταξίωση αποσυντονίζει; Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να σε αποσυγκεντρώσουν, να σε απομακρύνουν από την ουσία της δουλειάς. Όσο καλύτερα τα πας, τόσο μεγαλύτερο είναι το στοίχημα να ξεπεράσεις τον εαυτό σου. Όσο μεγαλύτερη ορατότητα έχεις, τόσο μεγαλύτερο και το βάρος. Αισίως, βρίσκομαι σε φάση με διεθνείς συμπαραγωγούς και συμμετέχω στα μεγαλύτερα φεστιβάλ του κόσμου. Όμως, όλοι περιμένουν να δουν το επόμενο βήμα. Αυτό είναι ευχή και κατάρα. Μπορεί να σε βάλει στην αγωνία ότι πρέπει οπωσδήποτε να πετύχεις, να αποδείξεις, να κάνεις ακόμη καλύτερη δουλειά από πριν.
–Είναι λεπτή η γραμμή ανάμεσα στην αυτοπεποίθηση και την έπαρση; Πώς φυλάγεσαι απ’ αυτό; Ζούμε μια προνομιούχα ζωή και αντί να είμαστε ευγνώμονες, περιπίπτουμε στην αδηφαγία. Πρέπει να πατάς τα πόδια στη γη, να έχεις συναίσθηση του τι συμβαίνει γύρω σου. Έχουμε πολέμους, ζούμε σ’ έναν σκληρό κόσμο. Εγώ μένω σε μια ευαίσθητη περιοχή της Αθήνας, την Πλατεία Βικτωρίας. Καμιά φορά όταν έχω τρομακτικό άγχος στην πρόβα, δεν βρίσκω λύσεις και με πιάνει ο πανικός της αποτυχίας, βγαίνω έξω και βλέπω τους άστεγους, πιο πέρα τους ναρκομανείς, παραπέρα μετανάστες που ήρθαν από πολεμικές ζώνες, εισπράττω όλη τη δυστυχία κι αυτό με γειώνει. Αυτό το reality check, έξω από την πόρτα μου, είναι χρήσιμο. Λέω στον εαυτό μου: είσαι τόσο βαθιά χωμένος στη ναρκισσιστική σου φούσκα που θεωρεις το έργο σου πιο σημαντικό απ’ αυτό που συμβαίνει στον κόσμο;
–Έχοντας εργαστεί στη Γαλλία, ποιες θα όριζες ως σημαντικότερες διαφορές ως προς τη γαλλική και ελληνική θεώρηση των πολιτιστικών πραγμάτων; Δεν υπάρχει σύγκριση. Το προηγούμενο καλοκαίρι έκανα μια νέα παράσταση για το Μπαλέτο της Όπερας της Λυών. Συνεργάστηκα μ’ έναν οργανισμό ισχυρό, που παρέχει τα πάντα στους συντελεστές, προσέχει την ομάδα του, η οποία είναι κορωνίδα στην πυραμίδα. Τα πάντα, από διοικητικής, τεχνικής, καλλιτεχνικής σκοπιάς λειτουργούν με γνώμονα το πώς θα διατηρήσουν την ομάδα στην καλύτερη φόρμα. Υπάρχει ένα μοναδικό στον κόσμο σύστημα υποστήριξης των δημιουργών, υπάρχει σεβασμός στον καλλιτέχνη, ενώ τα χορογραφικά κέντρα αναπτύσσουν δίκτυα συνεργασιών. Κάποια στιγμή ρώτησα την καλλιτεχνική διευθύντρια του Théâtre de la Ville στο Παρίσι, πώς τα έχουν καταφέρει αυτά. «Είναι απλό» μού απάντησε. «Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τον γαλλικό πολιτισμό ως profit». Υπολογίζεται ότι το μέρος του ΑΕΠ που αφορά τη δημιουργική βιομηχανία –μουσεία, θέατρα, περιοδεύουσες ομάδες, μουσική, σινεμά κ.λπ.- είναι μεγαλύτερο από αυτό των αυτοκινητοβιομηχανιών! Έτσι, το γαλλικό κράτος συμπεριφέρεται στην καλλιτεχνική κοινότητα όπως στους βιομηχανούς. Στην Ελλάδα, έπρεπε να έρθει ο Covid για να δημιουργηθεί ένα υποτυπώδες μητρώο καλλιτεχνών και πέρσι μάς αφαιρέθηκαν με προεδρικό διάταγμα τα πτυχία μας και νομικά είμαστε απόφοιτοι λυκείου. Αβυσσαλέα διαφορά.
- INFO «LarsenC», 25ο Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού Κύπρου, Λεμεσός, Θέατρο Ριάλτο, Κυριακή 23 Ιουνίου, 8.30μ.μ. 60’ 77777745 rialto.interticket.com Χορηγός επικοινωνίας: Ο Φιλελεύθερος
Ελεύθερα, 16.6.2024
