Δέσποινα Ηρακλέους: Αν εξαφανιστούν τα παραμύθια, θα εξαφανιστεί η φαντασία

Το βιβλίο της «Πού πήγαν τα φαντάσματα;», το οποίο τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μικρά Παιδιά για εκδόσεις του 2022, αγγίζει με χιούμορ το ευαίσθητο θέμα των παιδικών φόβων. Εκπαιδευτικός και ήδη διακεκριμένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων, η Δέσποινα Ηρακλέους επισημαίνει ότι ο πιο ασφαλής τρόπος να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας είναι να τους μοιραζόμαστε- με ανθρώπους ή και με ζώα.

–Ποιο ήταν το «σημείο μηδέν» που απελευθέρωσε τις ιστορίες από μέσα σας; Οι ιστορίες που έγραφα μαζεύονταν σ’ ένα συρτάρι. Το άνοιγα, τις έπαιρνα, τις ξαναέγραφα και τις ξαναέκλεινα στο συρτάρι. Πέρασαν νομίζω περισσότερο καιρό σ’ ένα συρτάρι, παρά στα χέρια ενός εκδοτικού οίκου. Μια μέρα παρακολούθησα στην τηλεόραση το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου 2015 όταν τρομοκράτες μπήκαν στο Θέατρο Μπατακλάν και σκότωσαν πολλούς. Με είχε συγκλονίσει. Το Παρίσι «έκλεισε». Κανείς δεν μπορούσε να βγει ή να μπει στην πόλη. Και σκέφτηκα τι θα γινόταν αν μια μέρα οι άνθρωποι αναγκάζονταν να μένουν στα σπίτια τους και να μην μπορούν να κυκλοφορήσουν, αν επικρατούσε παντού ο τρόμος; Και μετά σκέφτηκα όλους εκείνους τους συγγραφείς και τα βιβλία τους που είχα χρησιμοποιήσει στο σχολείο, για να κάνουν τα παιδιά να γελούν, να φεύγει ο τρόμος, να ονειρεύονται. Αποφάσισα να στείλω στον κόσμο ένα έργο που είχα στο συρτάρι μου, τη «Μηχανή που έφτιαχνε ιστορίες». Βρήκα πληροφορίες στο διαδίκτυο και το θάρρος να στείλω. Κι έτσι ξεκίνησα.

–Ποια πτυχή είναι η πιο δύσκολη όταν γράφει κανείς βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά; Το πιο δύσκολο είναι ν’ αποφύγεις τον διδακτισμό. Απευθύνεσαι σε παιδιά αλλά δεν είναι «κατώτερα» για να τους μιλήσουμε αφ’ υψηλού. Τα παιδιά δεν φιλτράρουν όσο οι ενήλικες γι’ αυτό και αν κάτι δεν τους αρέσει το απορρίπτουν πολύ εύκολα. Είναι αυστηροί κριτές και σήμερα είναι μια γενιά που μεγαλώνει με τόσα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που σημαίνει ότι το βιβλίο πρέπει να τους κερδίσει. Και θα τους κερδίσει αν έχει κάτι να πει στη ψυχή τους.

–Ποιος είναι ο πιο ασφαλής και σίγουρος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας; Να τους μοιραζόμαστε. Με φίλους, με κάποιον στην οικογένειά μας, με μία δασκάλα, μία/ ένα ψυχολόγο. Η συναισθηματική στήριξη από ένα σκύλο, μια γάτα με την αληθινή, ανιδιοτελή αγάπη που προσφέρουν μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό. Αν δεν αναγνωρίσουμε τους φόβους μας και δεν τους μοιραστούμε, τότε θα μεγαλώνουν και θα καταλαμβάνουν την ύπαρξη μας.

-Είναι απαραίτητη η ταύτιση με την παιδική ψυχοσύνθεση όταν γράφουμε βιβλία για παιδιά; Πρέπει να είμαστε σε επαφή με τα παιδιά, με τους φόβους, τις αγωνίες, τα όνειρα, τις επιθυμίες τους. Οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι εκδότες πρέπει να σεβόμαστε τους μικρούς αναγνώστες. Στο βιβλίο «The case of Peter Pan or the impossibility of children’s fiction» η Ζακλίν Ρόουζ διαφωνεί με τα κριτήρια που χρησιμοποίησε κατά καιρούς η κριτική του παιδικού βιβλίου, κυρίως γιατί θεωρούσε αυτονόητο ότι μπορούσε κάποιος να κάνει γενικεύσεις για το παιδικό αναγνωστικό κοινό. Το παιδικό αναγνωστικό κοινό, όμως, δεν είναι ομοιογενές. Υποστηρίζει ότι όλοι αυτοί που απλοποιούν το ερώτημα σχετικά με το τι είναι παιδική λογοτεχνία, βασισμένοι στο κύριο γνώρισμα της, ότι δηλαδή απευθύνεται σε παιδιά, αγνοούν βασικότατες κατηγοριοποιήσεις και διαφοροποιήσεις κοινωνικοοικονομικές, πολιτισμικές που αφορούν όλη την κοινωνία και προφανώς τα παιδιά.

–Πώς θα ήταν ένας κόσμος χωρίς παραμύθια; Σκοτεινός. Αν ζούσαμε μόνο στην πραγματικότητα, τότε ίσως να χάνονταν τα όνειρα και η μαγεία. Οι άνθρωποι πάντα μοιράζονταν παραμύθια. Είναι μια πρωτόγονη ανάγκη που ένωνε μικρές ομάδες ανθρώπων, οικογένειες, μικρές κοινότητες, που ταξίδευαν, διασκέδαζαν, συγκινούσαν. Αν εξαφανιστούν τα παραμύθια τότε σιγά- σιγά θα εξαφανιστεί η φαντασία, ως ένα από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους. Ο Ιάννης Ξενάκης ανέπτυξε πρωτοποριακές συνθετικές μεθόδους που συσχέτιζαν τη μουσική, την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική. Είχε δηλώσει πως τα μαθηματικά κινούνται στον χώρο της φαντασίας. Είχε δηλώσει «τα μαθηματικά υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα ενός φανταστικού κόσμου». Η σπουδαία Σουηδή συγγραφέας Άστριντ Λίντγκρεν είχε κάποτε ότι τα παιδιά δημιουργούν θαύματα όταν διαβάζουν και γι’ αυτό χρειάζονται βιβλία.