Στην καρδιά της Μεσογείου, ένα νησί γράφει αθόρυβα την ιστορία του μέσα από αγγεία, γραφήματα και ίχνη ζωής που αποκαλύπτει η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα.

Στην πρώτη γραμμή αυτής της επιστημονικής αποκρυπτογράφησης βρίσκεται η Άρτεμις Γεωργίου, αρχαιολόγος και ερευνήτρια, με ακαδημαϊκή διαδρομή που ενώνει την Κύπρο με την Οξφόρδη και το ευρωπαϊκό ερευνητικό γίγνεσθαι.

Η Δρ Γεωργίου είναι μια παθιασμένη και αφοσιωμένη ερευνήτρια. Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Κισσόνεργα Πάφου, η καθημερινή της επαφή με τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και η αγάπη της για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου της, την οδήγησαν συνειδητά στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Από εκεί, με υποτροφίες από μεγάλα ιδρύματα και ενθάρρυνση από κορυφαίους και κορυφαίες ακαδημαϊκούς, η έρευνά της εξελίχθηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου το 2012 ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή για την «Περίοδο της Κρίσης» του 12ου αιώνα π.Χ. στην Κύπρο — μια μεταβατική φάση με έντονους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς.

Αυτή η μετάβαση αποτελεί τον πυρήνα του ερευνητικού της ενδιαφέροντος. «Η Κύπρος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού μετατρέπεται σε ενεργό παίκτη του διεθνούς εμπορίου. Η αξιοποίηση του χαλκού και η ανάπτυξη αστικών κέντρων όπως η Έγκωμη και η Πάφος αποκαλύπτουν μια κοινωνία που συμμετείχε δυναμικά στο μεσογειακό δίκτυο», εξηγεί η ίδια.

ComPAS: Η Κεραμική ως Παράθυρο στην Οικονομία του Παρελθόντος

Σήμερα, η Δρ Άρτεμις Γεωργίου διευθύνει το ερευνητικό πρόγραμμα ComPAS, που έχει χρηματοδοτηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας με πάνω από €1,25 εκατ. Το πρόγραμμα εξετάζει την προέλευση, τη χρήση και τη διακίνηση εισαγόμενων κεραμικών αγγείων στην Κύπρο κατά τη 2η και 1η χιλιετία π.Χ., με στόχο να χαρτογραφήσει τα εμπορικά δίκτυα που συνέδεαν τις κοινότητες της Ανατολικής Μεσογείου.

«Η κεραμική είναι ένα ανεξάντλητο πεδίο. Κάθε αγγείο είναι και ένα ίχνος της καθημερινής ζωής, της οικονομίας, των διαπολιτισμικών σχέσεων. Η ανάλυση του πηλού, της τεχνολογίας παραγωγής, ακόμα και των υπολειμμάτων τροφής στο εσωτερικό τους, αποκαλύπτουν πληροφορίες για την προέλευση, τα εμπορεύματα που μετέφεραν και τις μεταξύ τους σχέσεις», σημειώνει.

Η ομάδα του ComPAS συνεργάζεται με μουσεία εντός και εκτός Κύπρου, εφαρμόζοντας διεπιστημονικές μεθόδους – από πετρογραφική ανάλυση και ραδιογραφία, μέχρι ανάλυση οργανικών καταλοίπων – για να κατανοήσει το ευρύτερο πλαίσιο της παραγωγής, διακίνησης και κατανάλωσης των εμπορικών αμφορέων. Το πρόγραμμα συνδυάζει την παραδοσιακή αρχαιολογική γνώση με τεχνολογίες αιχμής και ψηφιακά εργαλεία, προβάλλοντας μια νέα διάσταση της αρχαιολογίας.

Διακρατικές Σχέσεις και Διπλωματία: Η Εποχή του Διεθνισμού

Η μελέτη των αντικειμένων δεν είναι μόνο τεχνική. Είναι και πολιτική. Η Ύστερη Εποχή του Χαλκού συχνά αποκαλείται, όχι τυχαία, «Εποχή του Διεθνισμού». Αντικείμενα πολυτελείας, πρώτες ύλες, κρασί και λάδι, αλλά και τεχνογνωσία και τεχνίτες, διακινούνταν μέσω ενός εντυπωσιακού δικτύου από τη Μεσοποταμία έως το Αιγαίο. Η Κύπρος, με τις εξαγωγές χαλκού και τη στρατηγική της θέση, κατείχε έναν ρόλο-κλειδί.

Απόδειξη, το ναυάγιο του Uluburun, πλοίο του 14ου αιώνα π.Χ., γεμάτο με 10 τόνους κυπριακού χαλκού, κασσίτερο, υαλόμαζα και άλλα αγαθά ή τα αρχεία της Αμάρνα, όπου ο βασιλιάς της Αλασίας (ονομασία της Κύπρου στην Εγγύς Ανατολή) αποκαλεί τον Φαραώ «αδερφό μου», δηλώνοντας ισότιμη διπλωματική σχέση.

Η Κεραμική ως πηγή ζωής

Σε αυτό το ευρύ γεωπολιτικό πλαίσιο, τα κεραμικά ευρήματα δεν είναι απλώς απομεινάρια. Είναι πηγές ζωής. Η Δρ Γεωργίου έχει μελετήσει πιθάρια με εντυπωσιακές ανάγλυφες παραστάσεις όπως σκηνές κυνηγιού, φανταστικά ζώα, και άρματα, που μαρτυρούν μια πλούσια εικονογραφική παράδοση και οργανωμένα τοπικά δίκτυα παραγωγής. Η εντόπιση αυτών των πιθαριών στη νοτιοδυτική Κύπρο καταδεικνύει όχι μόνο αισθητική αλλά και πολιτική σημασία, ίσως και μορφές περιφερειακής εξουσίας.

Προοπτικές και το Μέλλον της Αρχαιολογίας

Η μεσογειακή αρχαιολογία, όπως τονίζει η ίδια, δεν είναι πια μια αμιγώς ανθρωπιστική επιστήμη. «Η συμβολή των φυσικών επιστημών, η ενσωμάτωση ψηφιακής τεχνολογίας, οι τρισδιάστατες αποτυπώσεις, η χρήση drones και η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που ερευνούμε, ερμηνεύουμε και προστατεύουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά», λέει με ενθουσιασμό.

Με ανοιχτό ορίζοντα, η ομάδα του ComPAS προετοιμάζει για τον Νοέμβριο του 2025 ένα διεθνές συνέδριο με τίτλο «From Clay to Cargo», με αντικείμενο τα τεχνολογικά και εμπορικά μονοπάτια των θαλάσσιων μεταφορών στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού και την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.

Η Άρτεμις Γεωργίου δεν καταγράφει απλά το παρελθόν. Με την έρευνά της χαρτογραφεί την ιστορική μας ταυτότητα, αναδεικνύοντας τη σημασία της Κύπρου στον διάλογο πολιτισμών της Μεσογείου. Και μας θυμίζει πως κάθε θραύσμα, κάθε αποτύπωμα σε ένα κομμάτι πηλού, είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο τότε και στο τώρα.

* Η Μαρίζα Λαμπίρη είναι Επικεφαλής του Γραφείου Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου