«Η Εισαγωγή της Κεραμικής Τέχνης στο Πανεπιστήμιο: Μέσο Διάσωσης της Παράδοσης και Προώθησης του Πολιτισμού».
Αφορμή για αυτή την δημοσίευση ήταν μια επίσκεψη μου στον καταξιωμένο καλλιτέχνη και ακαδημαϊκό Βαλεντίνο Χαραλάμπους ο οποίος είναι 95 ετών σήμερα και με αγωνία και παράπονο μου ανέφερε την θλίψη του για το γεγονός ότι το μάθημα της κεραμικής δεν εντάχθηκε στο ΤΕΠΑΚ/Τμήμα Καλών Τεχνών παρά την τεράστια σημασία αυτής της τέχνης, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς μας και πρέπει να τη διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού
Στη συζήτηση που είχαμε, μου ανέφερε ότι η Κύπρος, είναι μια από τις πρώτες χώρες επεξεργασίας κεραμικών (σε αυτό το σημείο μου παρουσίασε ένα βιβλίο με την ονομασία ‘’World Ceramics’’ του RobertJ. Charleston, στο οποίο αναφέρεται η Κύπρος ως μια από τις πρώτες χώρες στον κόσμο στην κεραμική) η οποία έχει μια μακραίωνη παράδοση, που ξεκινά από τη Νεολιθική εποχή και εξελίσσεται μέχρι σήμερα.
Περαιτέρω μου τόνισε ότι η κυπριακή κεραμική όχι μόνο αποτέλεσε βασικό στοιχείο της καθημερινής ζωής, αλλά ανέδειξε και τις καλλιτεχνικές και τεχνολογικές δεξιότητες των αρχαίων Κυπρίων. Ο κ. Βαλεντίνος μου έδειξε με θαυμασμό από το ίδιο βιβλίο μια φωτογραφία ενός γλυπτού το οποίος δημιούργησε κύπριος κεραμίστας και μου ανέφερε ότι μέχρι σήμερα δεν έχει κατανοηθεί πλήρως ο τρόπος κατασκευής του θέλοντας να επισημάνει την άριστη κατάρτιση των αρχαίων Κυπρίων τεχνιτών, αλλά και το βάθος της γνώσης και των δεξιοτήτων που είχαν αναπτύξει στην κεραμική τέχνη.
Οι τεχνικές τους, τόσο στην κατασκευή όσο και στη διακόσμηση, ξεπερνούσαν τα σύνορα της εποχής τους, προσφέροντας δημιουργίες που προκαλούν ακόμα και σήμερα το θαυμασμό των σύγχρονων μελετητών και καλλιτεχνών.
Η κυπριακή κεραμική δεν είναι σημαντική μόνο ως καλλιτεχνική παράδοση, αλλά και ως βασικό αρχαιολογικό τεκμήριο που βοηθά στη χρονολόγηση των ιστορικών περιόδων της Κύπρου. Μέσα από τα κεραμικά αγγεία μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής. Οι τεχνοτροπίες, τα σχήματα και οι διακοσμήσεις των κεραμικών αντικειμένων είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις πολιτιστικές επιρροές και τις αλλαγές που σημειώθηκαν στο νησί.
Η κεραμική παράδοση της Κύπρου συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, αποτελώντας μια ζωντανή τέχνη που διατηρεί την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού. Το έργο των σύγχρονων Κυπρίων κεραμιστών εμπνέεται από τις αρχαίες τεχνικές, συνεχίζοντας την παράδοση αυτή με σύγχρονα μέσα και δημιουργίες.
Στη συνέχεια συζητήσαμε τα οφέλη που θα έχει η εισαγωγή της κεραμικής στο ΤΕΠΑΚ/τμήμα καλών τεχνών αλλά και τα γενικότερα οφέλη για την Χώρα μας από την προώθηση της κεραμικής, η οποία θα αναδείξει την Κύπρο, τόσο σε πολιτιστικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.
Η εισαγωγή της κεραμικής στο ΤΕΠΑΚ θα προσφέρει πολλαπλά οφέλη:
- Διαφύλαξη Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Οι φοιτητές θα γνωρίσουν την ιστορία και τις τεχνικές της κεραμικής, συμβάλλοντας στην προστασία μιας παραδοσιακής τέχνης. Η ανάδειξη της τέχνης μπορεί να ενισχύσει την εικόνα της Κύπρου ως χώρας με βαθειά πολιτιστική κληρονομιά και να εδραιώσει τη θέση της μεταξύ των πολιτισμικά προηγμένων χωρών.
- Ανάπτυξη Δημιουργικότητας: Η κεραμική προάγει την καλλιτεχνική έκφραση, την υπομονή και την επιδεξιότητα.
- Σύνδεση με την Ιστορία: Οι φοιτητές θα κατανοήσουν τη σχέση της κεραμικής με την αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης. Περαιτέρω προβάλλοντας την ιστορική συνεισφορά της Κύπρου στην εξέλιξη της κεραμικής, η χώρα μπορεί να καθιερωθεί ως πολιτιστικό κέντρο που έχει προσφέρει σημαντικές καινοτομίες στην τέχνη.
- Επαγγελματικές Ευκαιρίες: Η κεραμική ανοίγει πόρτες σε καλλιτεχνικά και επιχειρηματικά πεδία.
- Αειφορία: Η κεραμική προωθεί τη χρήση φυσικών υλικών και βιώσιμων κατασκευών.
- Τεχνολογική Καινοτομία: Συνδυάζει την παράδοση με σύγχρονες τεχνολογίες, όπως 3D εκτύπωση, προσφέροντας νέες δυνατότητες στην τέχνη και τη βιομηχανία.
Επιπλέον, η προώθηση της κεραμικής μπορεί να αναδείξει την Κύπρο πολιτιστικά και οικονομικά, ενισχύοντας τον τουρισμό και την προβολή κυπριακών προϊόντων.
Τελειώνοντας τη συζήτηση με τον καλλιτέχνη, μου ανέφερε το παράπονο του ότι οι κυβερνήσεις διαχρονικά δεν επέδειξαν την απαραίτητη προσοχή αλλά ούτε και αξιοποίησαν αυτόν το ‘’θησαυρό’’ κάνοντας έκκληση σε όλους τους αρμόδιους φορείς και οργανωμένα σύνολα να λάβουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να ενταχθεί το μάθημα της κεραμικής στο πανεπιστήμιο έτσι ώστε οι μελλοντικές γενιές να έχουν πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά μας και να κατανοήσουν καλύτερα τις ρίζες μας διασφαλίζοντας τη συνέχιση των πολιτιστικών και πνευματικών αξιών για τις επόμενες γενιές.
Η αγάπη και το πάθος του καλλιτέχνη για την κεραμική, ιδιαίτερα σε μια ηλικία όπου πολλοί θα είχαν παραιτηθεί από την ενεργή συμμετοχή, αποτελεί πραγματικά ένα φωτεινό παράδειγμα αντοχής, αφοσίωσης και διαρκούς έμπνευσης. Είναι καθήκον μας, λοιπόν, να τον ακολουθήσουμε, να μάθουμε από την επιμονή και την αφοσίωσή του και να εξασφαλίσουμε ότι η τέχνη της κεραμικής, και κάθε άλλη τέχνη, θα συνεχίσει να εμπνέει τον κόσμο και τις νέες γενιές.
Λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη:
Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους γεννήθηκε στην Αμμόχωστο στις 25 Οκτωβρίου 1929 σε οικογένεια παραδοσιακών κεραμιστών (κουζάρηδων). Από μικρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για την τέχνη και τον αθλητισμό και διακρίθηκε σε αθλητικές διοργανώσεις. Το 1948, αναχώρησε για σπουδές στο Λονδίνο, όπου φοίτησε στο Central School of Arts and Crafts και μαθήτευσε δίπλα σε μεγάλους κεραμίστες όπως η Dora Billington και ο Bernard Leach.
Το 1951 επέστρεψε στην Κύπρο και ίδρυσε το δικό του εργαστήριο κεραμικής. Το 1957, έλαβε πρόταση για να δημιουργήσει το τμήμα κεραμικής στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Βαγδάτης, όπου εργάστηκε για σχεδόν τρεις δεκαετίες, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη της κεραμικής τέχνης στο Ιράκ. Το έργο του εκεί αναγνωρίστηκε ευρέως, και κατά την επιστροφή του στην Κύπρο το 1985, του απονεμήθηκε ο τίτλος του πρωτεργάτη της σύγχρονης ιρακινής κεραμικής από την Ένωση Ιρακινών Καλλιτεχνών.
Το έργο του παρουσιάστηκε σε ατομικές εκθέσεις στη Βαγδάτη, Λευκωσία, Αθήνα, Παρίσι, Λονδίνο, Βόννη, Βερολίνο, Βουκουρέστι, Μαδρίτη. Έργα του βρίσκονται σε μουσεία σε του Ιράκ, Αγγλία, Αίγυπτο, Ισπανία κ.α. Το 1990 τιμήθηκε από το κυπριακό κράτος για τη συμβολή του στη σύγχρονη τέχνη, Το 2001 το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέμπριτς τον περιέλαβε στον τόμο Great Minds of the 21st Century, ενώ το 2002 η Παγκόσμια Ακαδημία Γραμμάτων των ΗΠΑ του απένειμε τιμητική διάκριση για τη συμβολή του στην παγκόσμια κεραμική. Το 2005 το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέμπριτζ τον αξιολόγησε ως ένα από τους 100 κορυφαίους καλλιτέχνες του 2005, στην έκδοση 100 Top Artists 2005. To 2007 τιμήθηκε από την κυπριακή κυβέρνηση με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών. Το 2011 του απονεμήθηκε το βραβείο MAN OF THE YEAR από το American Bibliographic Institute. Το 2017 εκπροσώπησε την Κύπρο στην 57η Μπιενάλε της Βενετίας. Το 2023 η Κυπριακή Ακαδημία Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών του απονέμει Οίκοθεν Βραβείο για την προσφορά του στην τέχνη.
Το 2013, οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας καπό αι Πολιτισμού διοργάνωσαν στο Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη στη Λεμεσό μεγάλη αναδρομική έκθεση του Βαλεντίνου Χαραλάμπους. Έκθεση κεραμικής του καλλιτέχνη φιλοξένησε και το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λεμεσού – Αποθήκες Παπαδάκη το χειμώνα του 2021.
Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους είναι επίσης ποιητής και το 2018 εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Ιστός της Αράχνης» αποδεικνύοντας ότι η καλλιτεχνική του έμπνευση δεν περιορίζεται μόνο στην κεραμική, αλλά επεκτείνεται και στη λογοτεχνική έκφραση.
Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους, στα 95 του χρόνια, παραμένει ένα φωτεινό παράδειγμα αφοσίωσης, επιμονής και δημιουργικής ενέργειας, συνεχίζοντας να εμπνέει τόσο με το έργο του όσο και με την καλλιτεχνική του φιλοσοφία.
* O Πανίκος Συμεού είναι δικηγόρος
