Μαρία Μιχαηλίδου «…πήραν τη φωνή μας τα πουλιά…», Νίκος Καζαντζάκης, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Ρίτσος, Τρεις κορυφαίοι λογοτέχνες μας γράφουν και για τα παιδιά, Εκδόσεις Ηλία Επιφανίου, 2024
Η ακαταπόνητη μελετήτρια της παιδικής και νεανικής/εφηβικής λογοτεχνίας Μαρία Μιχαηλίδου δημοσιοποίησε πρόσφατα ένα εξόχως ενδιαφέρον της πόνημα, όπου ενδιατρίβει σε άγνωστα στους πολλούς έργα τριών κορυφαίων λογοτεχνών μας, των Νίκου Καζαντζάκη, Γιώργου Σεφέρη και Γιάννη Ρίτσου, οι οποίοι με την αμεσότητα της αγαπητικής εύγλωττης γραφίδας τους μιλούν στις ψυχές των μικρών και νεαρών μας φίλων. Στόχος της επαγρυπνούσας παιδαγωγίας της, σε μιαν εποχή διαδικτυακής εικονικής πραγματικότητας και απογοητευτικής αγλωσσίας, η αισθητική και γλωσσική τους καλλιέργεια μέσω της φιλαναγνωσίας δόκιμων πεζών και ποιητικών κειμένων. Σημαντική επίσης η συνδρομή της στην Ιστορία της Ελληνικής Παιδικής/Νεανικής Λογοτεχνίας, στο ερευνητικό πεδίο της οποίας δεν περιλαμβάνονται επαρκείς μελέτες του είδους. Ενδεικτικά τα επιλογικά σχόλια του Κυριάκου Ιωάννου στο εισαγωγικό του σημείωμα: «Καταληκτικά στην παρούσα έκδοση η Μ. Μιχαηλίδου, μελετώντας συστηματικά το έργο των Ν. Καζαντζάκη, Γ. Σεφέρη και Γ. Ρίτσου, καθώς και την υπάρχουσα βιβλιογραφία, φέρνει στο φως νέα/πρωτότυπα στοιχεία, που αναδεικνύουν τεκμηριωμένα τη συμβολή των τριών αυτών λογοτεχνών στην παιδική λογοτεχνία, η οποία, μεταξύ άλλων τινών, επιδαψιλεύει στα παιδιά μας τα κατάλληλα εφόδια για περαιτέρω καλλιέργεια της γλωσσικής τους ικανότητας.».
Ως προς τη δομή του βιβλίου, που συναρθρώνεται σε τρεις ενότητες με αντίστοιχους προλόγους τριών ανθρώπων των Γραμμάτων για έναν έκαστο λογοτέχνη, την εμπεριστατωμένη και υπομνηματισμένη ανάλυση της συγγραφέως τεκμηριώνουν επιλεγμένα αποσπάσματα από τα έργα τους.
Στο πρώτο μελέτημά της για τον Καζαντζάκη αναδεικνύει τις θεμελιώδεις ιδέες που διαπνέουν τόσο τα δύο, κυρίως, παιδικά του μυθιστορήματα, όσο και ορισμένες σελίδες από τη μυθιστορηματική του αυτοβιογραφία «Αναφορά στον Γκρέκο» και την ποιητική του τραγωδία «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος», όπως τις κωδικοποιεί προλογικά η Κλαίρη Αγγελίδου: «Η μάνα, η δασκάλα του, ο κύρης του, ο δάσκαλός του, η Κρήτη, η ομορφιά της. […] Μιλά για αξίες και οράματα της φυλής, καθοδηγεί τα παιδιά ν’ αγαπούν την πατρίδα, την παράδοση, τον άνθρωπο και τη λευτεριά του.». Εξάλλου, την αγάπη του μεγάλου Κρητικού για τα παιδιά, υπομιμνήσκει η συγγραφέας, καταδεικνύει η μετάφραση ξένων βιβλίων Παιδικής Λογοτεχνίας, καθώς και η πιθανή συμβολή του στη συγγραφή Αναγνωστικών με την πρώτη του σύζυγο Γαλάτεια. Με συγκινησιακή κατάνυξη αποτυπώνονται τα βιωματικά στιγμιότυπα της παιδικής του ηλικίας σε σχέση με τη μητέρα και τη δασκάλα του στα αποσπάσματα από την εμβληματική «Αναφορά…», αλλά και με παραστατική σατιρική διάθεση εικονογραφούνται στις σχολικές αναμνήσεις του οι αντιπαιδαγωγικές συμπεριφορές των δασκάλων του. Εκεί όμως που με περιγραφικότητα ευρηματικής πλοκής και συναρπαστική γοητεία γλωσσοπλαστικής δεινότητας εξάπτει την παιδική φαντασία είναι τα ιστορικά του μυθιστορήματα «Μέγας Αλέξανδρος» και «Στα παλάτια της Κνωσού». Στο πρώτο αρύεται πληροφορίες από τον Πλούταρχο και τον Αρριανό, για να αφηγηθεί τη ζωή και το εκστρατευτικό πολιτιστικό έργο του κοσμοκράτορα Στρατηλάτη, ενώ στο δεύτερο, αντλώντας τον θεματικό του άξονα επίσης από τον Βοιωτό βιογράφο, αναπλάθει με υποβλητική ζωντάνια τους μύθους του Θησέα με τον Μινώταυρο, του Δαίδαλου και του Ίκαρου. Παραπέμποντας στη συγγραφέα Νένα Κοκκινάκη, τα παιδιά θα μπορούσαν να προσλάβουν τον αλληγορικό συμβολισμό του λαβύρινθου μέσα στον δαιδαλώδη μας κόσμο. Παρούσα και στα δύο βιβλία η Κύπρος.
Την εργασία της Μιχαηλίδου για την παιδική ποίηση του Σεφέρη με έμφαση την επίδρασή του από τα αγγλοσαξωνικά λίμερικ, ειδικότερα του Edward Lear, και τη συμβολή της στην προβολή τής εν πολλοίς άγνωστης αυτής ποιητικής του πτυχής εγκωμιάζει στον πρόλογό του ο Μιχάλης Πιερής. Παρά τις επικρίσεις που δέχτηκαν κατά καιρούς, η συγγραφέας, επικαλούμενη μελετητές και δημιουργούς της Π.Λ. τα υπερασπίζεται με πειστικά επιχειρήματα, καθώς τα ολιγόστιχα αυτά υπερρεαλιστικά οιονεί ποιηματάκια εύθυμης παιγνιώδους διάθεσης και ανατρεπτικού χιούμορ προάγουν στο παιδί τη γλωσσική απελευθέρωση και την επινοητικότητα της δημιουργικής λογοπλασίας. Τα στιχουργήματα του είδους, που ο Σεφέρης ονόμαζε «Ληρολογήματα» κατ’ αμφισημία με το όνομα του Ληρ και του αρχαιοελληνικού λήρος, ήτοι μωρολογία, στοιχειοθετούν τη μεταθανάτια έκδοση «Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά», καθότι προορίζονταν για τη μικρή προγονή του Άννα και που μετέπειτα τα άκουσε η κόρη της Δάφνη. Η συγκομιδή περιλαμβάνει 20 λίμερικ, το λιμπρέτο της παιδικής όπερας «Μερλίνος ο μάγος», δύο μεταφράσεις από το «Ένα βιβλίο ανοησίας» του Ληρ και από το βιβλίο του Λούις Κάρολ «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», το ποίημα «5 ποντικοί», μια κάρτα με ζωγραφιά και ποίημα για την Αρετούσα και ένα σχέδιο του ποιητή, εμπνευσμένο από Αραβική παροιμία. Aξίζει να αναφερθεί ότι στην ανθολόγηση από τη συλλογή η συγγραφέας σε αντιπαραβολή τεσσάρων Σεφερικών σκιτσογραφημένων λίμερικ προτάσσει τρία εικονογραφημένα του Ληρ κατά δική της μετάφραση.
Η τελευταία ενότητα, με πρόλογο του Κωνσταντίνου Μαλαφάντη, πραγματεύεται ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, που παρότι δεν έγραψε αποκλειστικά ποίηση για παιδιά, ωστόσο η ζωηρή εικονοποιία της αισθαντικότητας και της ενσυναίσθησής της δονεί τις νεανικές καρδιές, καθώς η παιδαγωγός συγγραφέας εντοπίζει στίχους τρυφερής παιδικής αθωότητας μέσα από μια λυρική πλημμυρίδα φυσιολατρικής πανδαισίας σε τέσσερεις συλλογές του ποιητή: «Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα», «Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού», «Πρωινό Άστρο», «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» και στο μακροσκελές ποίημα «Το Αναφυλλητό». Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος του βιβλίου «…πήραν τη φωνή μας τα πουλιά…» και η πολλαπλή νοηματοδότησή του από ποίημα της δεύτερης εδώ συλλογής, όπως και στην ακροτελεύτια σελίδα η φωτογραφία του Ρίτσου με τη συγγραφέα Π.Λ. Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα.
Τα αξιόλογα μελετήματα της Μαρίας Μιχαηλίδου πυροδοτούν το έναυσμα της περαιτέρω θεματικής εντρύφησης.
