Ιωάννα Αλεξάνδρου Ελληνικόν Γυμνάσιον Αιγιαλούσης 1948-1976, Εκδόσεις «Αιγαίον», Λευκωσία 2023
Αν η καταγραφή της ιστορίας των Σχολείων συνιστά αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής ιστοριογραφίας, το επιβαλλόμενο χρέος της αναβίωσης των κατεχομένων εκπαιδευτηρίων μας δεν αποτελεί απλώς μνημονική κατάθεση των έργων και των ημερών τους, των πολυσχιδών δράσεων και των αξιόλογών τους επιτευγμάτων, αλλά έπαλξη, κυρίως, εθνικής αγωνιστικής συνείδησης. Αξιέπαινη, συνεπώς, η συνεισφορά της Ιωάννας Αλεξάνδρου στην αναζωπύρωση της μνήμης μέσα από το εργώδες πόνημα της υπομνηματισμένης και ευρετηριασμένης μονογραφίας της, που φωτίζει λεπτομερείς πτυχές του Ελληνικού Γυμνασίου Αιγιαλούσης 1948-1976, ήτοι από την ίδρυση μέχρι το τέλος της λειτουργίας του και σε συνάρτηση με σημαντικές κοινωνικές όψεις της ομώνυμης κοινότητας, της παρακείμενης της κωμόπολης Ριζοκαρπάσου και γενέτειρας της συγγραφέως. Για την ανάδειξη της επίπονης δημιουργίας και της εξελικτικής ανοδικής πορείας ενός από τα δεκαοκτώ Σχολεία Μέσης Παιδείας των κατεχομένων εδαφών μας και του ενός από τα δύο ακριτικά Γυμνάσια της εγκλωβισμένης μας Καρπασίας, η συγγραφέας εντρύφησε με αμείωτο ερευνητικό ζήλο σε πολλαπλές πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, όπως καταδεικνύεται στην παράθεση μιας δαψιλούς βιβλιογραφίας. Τόσο σε έγγραφα κρατικών και ιδιωτικών αρχείων, εφημερίδες του Κυπριακού Τύπου, άρθρα σε επιστημονικά και μαθητικά περιοδικά, βιβλία αναφοράς και ηλεκτρονικές σελίδες όσο και σε προφορικές μαρτυρίες αποφοίτων είτε βιωματικές αφηγήσεις άλλων Γιαλουσιτών, καθώς και καθηγητών/τριών από το τότε διδακτικό προσωπικό του Σχολείου.
Διατρέχουμε εν τάχει τους κομβικούς σταθμούς στο οδοιπορικό του πολυκύμαντου βίου, της προϊστορίας και της ιστορίας του για τη διαμόρφωση της ιδιαίτερης φυσιογνωμικής του ταυτότητας από τα τελευταία χρόνια της Αγγλοκρατίας έως τις πρώτες δεκαετίες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ειρήσθω, κατ’ αρχήν, ότι στο χωριό είχε μεταφερθεί λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ιδιωτική Ανωτέρα Αγγλική και Εμπορική Σχολή Σιακαλλή σε διαδοχή της ήδη υπάρχουσας εκεί Αγγλικής Σχολής (1930-1940) με πρώτο διευθυντή τον Αλέξανδρο Χωματά. Πέραν, όμως, από την επαρκή κατάρτιση για τις υπό Αγγλική Διοίκηση Κυβερνητικές Εξετάσεις, προφανής η ανάγκη επιτόπιας Ελληνικής παιδείας, ούτως ώστε τα παιδιά να μην αντιμετωπίζουν δυσκολίες μετάβασης στο Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου είτε να φοιτούν στα μακριά από τα σπίτια τους Γυμνάσια Αμμοχώστου ή και ακόμη στο Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία. Έτσι, η σύντομης διάρκειας λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων Ανωτέρα Σχολή που ίδρυσε ο Μενέλαος Πάροικος το 1943, επαναλειτούργησε ως μονοτάξια το 1948 υπό την ονομασία Ανωτέρα Σχολή Αιγιαλούσης, το επόμενο σχολικό έτος ως διτάξια Ανωτέρα Εμπορική Σχολή Αιγιαλούσης, για να μετεξελιχθεί κατά το σχολικό έτος 1950-1951 σε τριτάξια Ανωτέρα Ελληνική Σχολή Αιγιαλούσης, στεγασμένη πλέον όχι σε οικίες αλλά σε υποστατικό της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και στο κινηματοθέατρο «Ευαγόρας». Διευθυντές διετέλεσαν κατά σειράν ο προαναφερθείς Πάροικος, ο Νίκος Κούσουρος και ο Παύλος Ξιούτας, ο οποίος και πρωτοστάτησε στην ανέγερση ιδιόκτητου σχολικού κτηρίου, διενεργώντας τοπικούς και περιφερειακούς εράνους σε χρήματα ή είδη, οργανώνοντας βάρδιες εργασίας με χαμηλή μίσθωση και επιστρατεύοντας εθελοντές από την κοινότητα και τις γύρω περιοχές, χωρίς να χρειαστεί η Σχολική Εφορεία να λάβει χρηματική ενίσχυση από την αποικιακή κυβέρνηση. Πρωταρχικός του στόχος ο ελληνοκεντρικός χαρακτήρας του Σχολείου, η ενδεδειγμένη για τα δεδομένα της εποχής μόρφωση και η ορθή ελληνοχριστιανική διαπαιδαγώγηση των μαθητών, όπως και η καλλιέργεια του εθνικού τους φρονήματος με τη στήριξη της εκκλησίας και του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου της Εθναρχίας, την υλική και ηθική συμπαράσταση ειδικότερα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄.
Την περίοδο 1958-1962 το κλασικό περιφερειακό «Ελληνικό Γυμνάσιο Αιγιαλούσης» καθίσταται εξατάξιο και από το 1960 ισότιμο των αντίστοιχων Ελληνικών δημοσίων σχολείων κατόπιν αναγνώρισης από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας με το σχετικό βασιλικό διάταγμα, επεκτείνει τις κτηριακές του εγκαταστάσεις μαζί με τον εργαστηριακό και τεχνικό εξοπλισμό και το 1963-1974, προσθέτοντας τμήματα πρακτικής κατεύθυνσης, μετονομάζεται σε «Γυμνάσιον Αιγιαλούσης». Τη λήξη της εικοσιοκτάχρονης ζωής του σηματοδοτεί, ως γνωστόν, η βραχύβια λειτουργία του δύο χρόνια μετά την Τουρκική Εισβολή υπό τις αντίξοες συνθήκες του εγκλωβισμού και τον ασφυκτικό έλεγχο των Τούρκων κατακτητών. Με την ταυτόχρονη προσφυγοποίηση των τελευταίων εγκλωβισμένων της Γιαλούσας μεταφέρθηκε στις ελεύθερες περιοχές και το Αρχείο του Σχολείου και παραδόθηκε στο Υπουργείο Παιδείας, διασώζοντας πολύτιμα τεκμήρια, που χρονολογούνται από το 1951 έως το 1975.
Συγκίνηση αποπνέουν οι σελίδες που εξιστορούν τη συμβολή της Σχολής στους Εθνικούς Αγώνες, καθώς αρκετοί καθηγητές δεν υπήρξαν μόνο ενεργά μέλη της ΕΟΚΑ αλλά και στρατολόγοι, εμπνευστές και καθοδηγητές της μαθητιώσας νεολαίας. Για τη μύηση και τη μαχητική της οργάνωση στην κυκλοφορία φυλλαδίων και την αναγραφή συνθημάτων, την παθητική αντίσταση με την ύφανση από τις μαθήτριες στολών στον πατροπαράδοτο αργαλειό και τις βομβιστικές ενέδρες κατά των Άγγλων σημαίνοντα ρόλο διαδραμάτισαν μεταξύ άλλων ο Κρητικός Γυμναστής Γιάννης Σεμερτζάκης και η πρώην Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού Κλαίρη Αγγελίδου με τον επίσης φιλόλογο αγωνιστή σύζυγό της Νίκο Αγγελίδη. Μακρύς ο κατάλογος των Ακριτόπουλων και των μαθητών/τριών της ΑΝΕ. Επευφημείται εδώ σε γραπτές και προφορικές περιγραφές το γενναίο κατόρθωμα του δεκαεξάχρονου μαθητή και μετέπειτα καθηγητή Φυσικής Αγωγής Ανδρέα Χατζησολωμή, όπως και η ένδοξη θυσία του δεκαπεντάχρονου ήρωα της ΕΟΚΑ Ανδρέα Παρασκευά. Καταγράφονται προσέτι οι παλαιοί μαθητές ή απόφοιτοι πεσόντες και αγνοούμενοι της Τουρκικής Εισβολής. Άλλες ενότητες περιλαμβάνουν τα ονόματα των διευθυντών, τελευταίος των οποίων υπήρξε ο φιλόλογος και κορυφαίος ποιητής Θεοδόσης Νικολάου, το Γραμματειακό και Βοηθητικό προσωπικό, όπως και οι κατ’ έτος ονομαστικοί κατάλογοι των καθηγητικών συλλόγων και των αποφοίτων. Το φωτογραφικό επίμετρο του βιβλίου ζωντανεύει τις ποικιλώνυμες «Μαθητικές δράσεις», εξέχον κεφάλαιο για τις μαθησιακές και πολιτισμικές επιδόσεις του αξέχαστου Γυμνασίου Αιγιαλούσης.
