Αντρέας Τιμοθέου, «Ενδύματα οδύνης», εκδόσεις Μανδραγόρας, 2023.
Ο Αντρέας Τιμοθέου ξέρει να διαχειρίζεται το αδιαμφησβήτητο ποιητικό του ταλέντο γόνιμα και δημιουργικά, μα προπαντός ανανεωτικά και πειραματικά, κάθε φορά που παρουσιάζεται στο αναγνωστικό κοινό με νέο ποιητικό βιβλίο.
Η 8η ποιητική συλλογή του «Ενδύματα οδύνης» είναι αφιερωμένη στα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας και περιλαμβάνει μόνο 14 ποιήματα.
Το συμπυκνωμένο αισθητικό αποτέλεσμα συνιστά μια ευπρόσωπη ποιητική σύνθεση στην οποία ο Α.Τ. συνομιλεί με τη μούσα του, παγκόσμια φυσιογνωμία της όπερας, αλλά και με τις ηρωΐδες που αυτή ενσάρκωσε. Ο ποιητής συνταιριάζει άρτια τον πολυτάραχο και συνάμα τραγικό βίο της Κάλλας με την τραγική μοίρα ηρωΐδων που η ίδια υποδύθηκε επί σκηνής όπως η Μείδια, η Τόσκα, η Ιφιγένεια, η Μπάτερφλαϊ και άλλες.
Στο εισαγωγικό ποίημα της συλλογής ομιλεί η ίδια η Κάλλας και εν είδει μανιφέστου διακηρύττει την πεμπτουσία των όσων θα ακολουθήσουν στο βιβλίο: «Γυναίκες της άλλης όχθης / σας φορώ ραμμένες / στο σαρκίο του ρούχου μου… / …Κυοφορώ το ένδυμα μίας φωνής / κι όσης αγάπης δεν πρόλαβα να δώσω». (σελ. 27) Εδώ βλέπουμε συμπυκνωμένη την ιδιοσυγκρασιακή υπόσταση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας αυτής της μεγάλης καλλιτέχνιδας. Ο ποιητής εισχώρησε βαθιά στο είναι της Κάλλας. Για του λόγου το αληθές αρκεί να αντιπαραβάλουμε τα δικά της αυθεντικά λόγια με τους στίχους του Α.Τ.: «Ανήκω στους δοτικούς ανθρώπους. Θέλω να δώσω λίγη ευτυχία, ακόμη κι αν εγώ δεν ευτύχησα πολύ». (σελ. 79) Αυτό ήταν το modus vivendi της Κάλλας και αυτό επιχειρεί να μεταπλάσει αισθητικά σε όλο το βιβλίο ο ποιητής.
Ο Α.Τ. αναδεικνύει την ταύτιση της Κάλλας με τις ηρωΐδες που υποδύθηκε. Η αναζήτηση και αισθητική μετάπλαση όλων των κοινών στοιχείων ήταν, ασφαλώς, έργο δύσκολο, επίμοχθο και μεγάλο σε χρονική διάρκεια. Το έργο αυτό επιτελέστηκε από τον ποιητή με μεγάλη ευαισθησία αλλά και πολύ ταλέντο. Ιδού ένα δείγμα γραφής από το ποίημα «Τόσκα»: «Τρέμει η Ρώμη / μέσα στη μνήμη της κραυγής, / νεφέλη γίνεσαι / σύννεφο θλίψης και αγωνίας / δίχτυ στον χρόνο ακατόρθωτο / ευάλωτο πλάσμα, εύθραυστο / και τόσο κοντινό μου». (σελ. 43)
Παρά την εξάρτηση από συγκεκριμένους μύθους διαφόρων κλασικών έργων της όπερας αλλά και από τη ζωή της ίδιας της Κάλλας, οι στίχοι του Α.Τ. αποκτούν δική τους ξεχωριστή υπόσταση, αυθύπαρκτη και αυτόνομη: «Δεν υπάρχει αντίο. / Αιώνια θα χαμογελούν / τα όνειρα του παρελθόντος». (σελ. 47)
Ωστόσο, συχνά – πυκνά μέσα στο βιβλίο, ο ποιητής υποχρεώνεται, αναγκαστικά, να γίνει περιγραφικός, αφηγηματικός. Κι αυτό σε μια προσπάθεια να κρατήσει στέρεο και συμπαγές το ενιαίο της όλης θεματικής του. Αυτή η ανάγκη όμως δεν βοηθά πάντα το αισθητικό αποτέλεσμα. Θα έλεγα, αντιθέτως, μάλλον δημιουργεί προϋποθέσεις αποδυνάμωσης αυτού του αποτελέσματος.
Έχω την ισχυρή πεποίθηση ότι τα ποιήματα πρέπει να είναι αυθύπαρκτα, ανεξάρτητα και αυτόνομα από την πηγή έμπνευσής τους. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, αν ο αναγνώστης δεν γνωρίζει την ακριβή ιστορία, το ακριβές περιεχόμενο και την τελική έκβαση των οπερών στις οποίες αναφέρεται ο ποιητής, δεν μπορεί να ξεκλειδώσει όλες τις κλειδαριές των ποιημάτων του. Έτσι η αισθητική τέρψη που προσφέρει η ανάγνωση ενός ποιήματος, δεν είναι πάντα βατή στην ολότητά της, είναι λειψή και ενίοτε προβληματική.
Όμως, δεν μου ταιριάζουν οι μεμψιμοιρίες. Υπάρχουν πιο επαρκείς αναγνώστες από εμένα που ενδεχομένως να μην ενστερνίζονται τις πιο πάνω επισημάνσεις. Θέλω ακόμη να πω ότι ο Α.Τ. αναπλάθει πειστικά και ανάγλυφα την ατμόσφαιρα της εποχής και του μύθου στα οποία αναφέρεται. Οι όροι που χρησιμοποιεί είναι ακριβείς και άκρως προσδιοριστικοί: «Τι μεγαλείο / η εγκατάλειψη! / Τι τραγικότητα ο φόβος! / Παγίδες / ζεσταίνουν το ικρίωμα / το στέμμα ματωμένο / μα όρθιο». (σελ. 59)
Συχνά ο ποιητής μάς εξωθεί στις ταυτίσεις, είτε εμάς ως αναγνώστες, είτε την Κάλλας ως ερμηνεύτρια ρόλων και ιδιοσυγκρασιακών υποστάσεων γυναικείων χαρακτήρων. Πχ στο ποίημα «Μήδεια», ανάμεσα σε άλλα, λέει: «Εκλιπαρώ τα σκοτεινά σημεία / της ρίζας μου / για να σε ιστορίσω». (σελ. 63)
Η συλλογή, που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ποιητική σύνθεση, ολοκληρώνεται μ’ ένα τετρασκελές ποίημα που τιτλοφορείται «Το μέσα ένδυμα». Οι αναφορές στον Αριστοτέλη Ωνάση, μεγάλο μα τραγικό και πικρά οδυνηρό έρωτα της Κάλλας, είναι άλλοτε προφανείς και άλλοτε υπόγειες. Ξεχώρισα τους στίχους όπου ο ποιητής υμνεί τον έρωτα και τη θάλασσα μαζί. Είναι ίσως η πιο όμορφη λυρική νότα μέσα σε όλο το βιβλίο: «Όταν ξυπνώ στο σώμα σου / ξεχνώ ποια είμαι. / Ξημερώνω στην ανάσα σου / όσες γυναίκες τραγούδησα / για να με νιώσεις. / Χωρίς να λάμπω / ψιθυρίζω πως σ’ αγάπησα / μα δεν ακούς, / μονάχα τη θάλασσα ακούς…». (σελ. 67)
Παραθέτω ακόμη δυο στίχους, όπου, κατά τη γνώμη μου, η δοτικότητα, η ερωτική αφοσίωση, ξεπροβάλλουν σε όλο τους το μεγαλείο, σε όλη την αντιφατικότητα, τραγικότητα και σκληρότητά τους: « …γίνομαι ιέρεια, αγία και ερωμένη / που προσδοκεί το πλάι σου». (σελ. 68)
Τέλος, αξίζει να ειπωθεί ότι με αυτό το βιβλίο ο Α.Τ. επιχειρεί ν’ ανοίξει τα φτερά του και σ’ άλλες πολιτείες. Αφού το έργο κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα αγγλικά και τα ιταλικά, ταυτόχρονα μέσα στον ίδιο τόμο, χάρις στις μεταφράσεις της Δέσποινας Πυρκεττή και της Αλεξάνδρας Ζαμπά, αντιστοίχως.
