Το 2025 είναι το έτος των τόπων που ξεπέρασαν τη διαίρεση και τις ταραχώδεις μεταβατικές περιόδους. Το Κέμνιτς (Γερμανία) και η Νόβα Γκόριτσα (Σλοβενία) είναι από την 1η Ιανουαρίου οι δύο νέες Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης για το 2025.
Εκτός από την τρίτη μεγαλύτερη πόλη του ομόσπονδου κρατιδίου της Σαξονίας, στην πάλαι ποτέ Ανατολική Γερμανία, ο τίτλος της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αποδίδεται στο ζευγάρι των διασυνοριακών πόλεων Νόβα Γκόριτσα (Σλοβενία) και Γκορίτσια (Ιταλία).
Με το σύνθημα «Go! Borderless» («Πάμε! Χωρίς Σύνορα»), είναι η πρώτη φορά που μια αστική περιοχή, η οποία εκτείνεται σε δύο διαφορετικές χώρες, παρουσιάζεται ως ενιαία πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Περίπου 400 εκδηλώσεις, που πραγματεύονται θέματα όπως ο πόλεμος και η ειρήνη, η ανοικοδόμηση, η οικονομία του λαθρεμπορίου και η πράσινη βιωσιμότητα, είναι προγραμματισμένες μετά τα επίσημα εγκαίνια στις 8 Φεβρουαρίου.
C the Unseen: Το Κέμνιτς αναμετράται με την ιστορία του
Στο Κέμνιτς, την τέταρτη γερμανική πόλη που ανακηρύσσεται πολιτιστική πρωτεύουσα μετά το Βερολίνο (1988), τη Βαϊμάρη (1999) και το Έσεν- Ρουρ (2010) η επίσημη έναρξη των εκδηλώσεων θα γίνει τη 18η Ιανουαρίου.
Το πρόγραμμα έχει περισσότερες από 400 σελίδες και απαριθμεί περίπου 150 πρότζεκτ και περισσότερες από χίλιες εκδηλώσεις κατά την διάρκεια του 2025, για τις οποίες θα κινητοποιηθούν περισσότεροι από 600 εθελοντές. Στόχος των διοργανωτών είναι να βγάλουν το Κέμνιτς από τη σκιά της Λειψίας και της Δρέσδης και να βελτιώσουν την εικόνα του: από το 2018, όταν 35χρονος Γερμανός έπεσε θύμα επίθεσης αλλοδαπών, η πόλη έχει κατ’ επανάληψη γνωρίσει ταραχές ακροδεξιών και νεοναζιστικών κύκλων.
Από το 1971, στο κέντρο του Κέμνιτς βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες προτομές του Καρλ Μαρξ στον κόσμο.
«Ο Καρλ Μαρξ δεν χρειάζεται πόδια, ούτε χέρια, το κεφάλι του τα λέει όλα», φέρεται να είπε ο γλύπτης του αγάλματος, ο σοβιετικός καλλιτέχνης Λεβ Κέρμπελ. Το κεφάλι του φιλοσόφου και κοινωνικού θεωρητικού αποτελεί εμβληματικό σύμβολο του Κέμνιτς. Έχει δώσει μάλιστα το παρατσούκλι της ανατολικογερμανικής πόλης: «Schädelstätte», περίπου «πόλη με κρανίο».
Μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πόλη έγινε μέρος της Ανατολικής Γερμανίας (ΓΛΔ) και η κομμουνιστική κυβέρνηση της χώρας δεν θεώρησε απαραίτητη τη βιογραφική σύνδεση προκειμένου να μετονομάσει την πόλη σε Karl-Marx-Stadt, ή «Πόλη του Καρλ Μαρξ». Μετά την πτώση του κομμουνισμού το 76% των κατοίκων ψήφισε υπέρ της επιστροφής στο παλιό όνομα Κέμνιτς.
Στο επίκεντρο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2025 θα τεθούν τα μνημεία της κληρονομιάς της πόλης ως βιομηχανικού κέντρου του 19ου αιώνα. Το εργοστάσιο Hartmann, όπου θα φιλοξενηθεί το κέντρο επισκεπτών της πόλης, χτίστηκε το 1863 και είναι σήμερα η τελευταία εναπομείνασα μονάδα παραγωγής του «βασιλιά της ατμομηχανής» του Κέμνιτς, του Ρίχαρντ Χάρτμαν. Την ιστορία του αφηγείται μεταξύ άλλων ένα ακόμη από τα σημεία αναφοράς της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας: το Βιομηχανικό Μουσείο.
Η έκθεση που θα αποτελέσει τον κυριότερο πόλο έλξης κατά την διάρκεια του έτους τιτλοφορείται «Tales of Transformation» (Ιστορίες Μετασχηματισμού) και πραγματεύεται την άνοδο, την πτώση και την αναγέννηση του Κέμνιτς και άλλων ευρωπαϊκών μητροπόλεων, όπως το Μάντσεστερ και το Τάμπερε.
Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί σε σημαντικές μορφές και καλλιτέχνες με ρίζες στην πόλη, όπως ο Καρλ Σμιτ- Ρότλουφ και ο Φράι Ότο, οραματιστές αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, ή ο Έντβαρντ Μουνχ, ο οποίος έζησε στο Κέμνιτς το 1905 και φιλοτέχνησε εκεί έξι έργα του.
Μεταξύ των δράσεων που έχουν προγραμματιστεί για το έτος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας είναι το «Purple Path» (Μωβ Μονοπάτι), με έργα γνωστών καλλιτεχνών, καθώς και το «C the Unseen» (Δες το Αθέατο), με το οποίο στόχος είναι να αναδειχθεί η λιγότερο ορατή πλευρά της πόλης. Αυτό είναι και το κεντρικό σύνθημα της πόλης για το έτος της ΠΠΕ.
Ένα από τα κορυφαία πρότζεκτ είναι το #3000Garagen, ή αλλιώς «3.000 γκαράζ»: Κατά τη διάρκεια της ΓΛΔ- γκαράζ χτίστηκαν σε όλη την πόλη. Χρησίμευαν όχι μόνο ως χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων, αλλά και ως κοινόχρηστοι χώροι συνάντησης ή χώροι ιδιωτικής καταφυγής. Η ομώνυμη έκθεση πορτρέτων αφηγείται ιστορίες ιδιοκτητών γκαράζ στην πόλη.
Εκτός από αθέατη τέχνη, οι επισκέπτες θα απολαύσουν ποικίλες και διεθνείς συναντήσεις, μεγάλα και μικρά φεστιβάλ και εκθέσεις, μια πολιτιστική «σύγκρουση» μεταξύ υψηλής κουλτούρας και μιας ζωντανής indie σκηνής, μεταξύ αρ νουβώ, βιομηχανικής αρχιτεκτονικής και αρχιτεκτονικής της ΛΔΓ και μετασοσιαλιστικού μοντερνισμού.
Νόβα Γκόριτσα- Γκορίτσια: Η πόλη που καταργεί τα σύνορα
Η Ιταλία είναι ιδρυτικό μέλος της ΕΕ. Η Σλοβενία- που παλαιότερα ανήκε στη Γιουγκοσλαβία- έγινε μέλος της ΕΕ το 2004 και εντάχθηκε στη Ζώνη Σένγκεν το 2007. Έτσι, εξαφανίστηκαν και τα εμφανή σημεία των κρατικών συνόρων μεταξύ Νόβα Γκόριτσα και Γκορίτσια, καθώς οι οι δύο δήμοι μπόρεσαν να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν κοινή ιστορία- μια ιστορία που θα φτάσει σε νέο αποκορύφωμα το 2025 με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. (Ωστόσο, από το 2015 και τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα, η Ιταλία διατηρεί το δικαίωμα να πραγματοποιεί ελέγχους στα οδικά σημεία διέλευσης μεταξύ των δύο πόλεων).
Από το 1947, τα σύνορα μεταξύ του καπιταλιστικού δυτικού κόσμου (Ιταλία) και του κομμουνιστικού ανατολικού μπλοκ (Γιουγκοσλαβία) περνούσαν μέσα από την πλατεία του σιδηροδρομικού σταθμού, που ανήκε στη Γιουγκοσλαβία. Εικόνες της εποχής δείχνουν ξεκάθαρα και τη διαχωριστική γραμμή.
Ο τότε πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, διέκοψε τις σχέσεις με τον Σοβιετικό ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν το 1948 και ξεκίνησε την προσέγγιση της Δύσης. Τα σύνορα μεταξύ Γκορίτσια και Νόβα Γκόριτσα ξεκίνησαν να γίνονται όλο και πιο διαπερατά.
Με το σύνθημα «Χωρίς Σύνορα» (Bordeless), το επίκεντρο είναι η ιστορική και σύγχρονη σημασία των συνόρων. Ένας τόπος διαίρεσης έχει γίνει τώρα τόπος ενότητας. Κι ενώ οι αρχιτεκτονικές διαφορές παραμένουν ορατές, με διακοσμημένες προσόψεις στο παλιό ιταλικό κέντρο και τετράγωνα σοσιαλιστικά κτίρια στο σλοβενικό τμήμα, η εκπληκτική φύση της περιοχής είναι και ήταν πάντα κοινή, από τον ποταμό Σότσα με το τιρκουάζ χρώμα μέχρι την καταπράσινη κοιλάδα Βιπάβα.
Αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του προγράμματος «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης»: η υποστήριξη της πολιτιστικής ποικιλομορφίας της Ευρώπης, αλλά και της ενότητας που μοιράζονται οι ευρωπαϊκοί πολιτισμοί, ενισχύοντας έτσι την αίσθηση του ευρωπαϊκού ανήκειν.
«Δεν είχαμε ποτέ ένα Τείχος σαν αυτό του Βερολίνου εδώ», λέει ο διευθυντής προγράμματος Στόγιαν Πέλκο στο Γερμανικό Πρακτορείο DPA. «Οι άνθρωποι είχαν μια πολύπλοκη σχέση με τα σύνορα. Αυτή η πολυπλοκότητα είναι αυτό που θέλουμε να αναδείξουμε».
Την εποχή της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, τα σύνορα ήταν επίσης πέρασμα λαθρεμπορίου: Οι πολίτες εισήγαν καταναλωτικά αγαθά από την Ιταλία, τα οποία δεν υπήρχαν στη χώρα τους, ενώ οι Ιταλοί επισκέπτονταν τη Νόβα Γκόριτσα για φτηνό και καλό φαγητό, αλλά και για να διασκεδάσουν στα καζίνο.
Τα εγκαίνια της διασυνοριακής πολιτιστικής πρωτεύουσας στις 8 Φεβρουαρίου 2025 ξεκινούν με μια πολύχρωμη παρέλαση από τον σταθμό της Γκορίτσια που συνεχίζει μέχρι να φτάσει στον σταθμό της Νόβα Γκόριτσα. Οι εορτασμοί συνεχίζονται με καλλιτεχνικό πρόγραμμα μπροστά από το δημαρχείο της Νόβα Γκόριτσα. Το κύριο πρόγραμμα περιλαμβάνει περισσότερες από 400 εκδηλώσεις και το παράλληλο- συνοδευτικό πρόγραμμα ακόμη 800.
Στις 9 Ιουλίου, στη Villa Manin, στο ιταλικό Passariano, θα δώσει συναυλία ο Sting, ενώ η ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού και η μετατροπή του σε πανεπιστημιακό campus θα είναι από τα σημαντικότερα φετινά πρότζεκτ. Πέρα από την τελετή έναρξης, ως εμβληματικότερες εκδηλώσεις ξεχωρίζουν η πορεία του Μαΐου για την Ευρώπη, το γευσιγνωστικό φεστιβάλ του Σεπτεμβρίου και η τελετή φωταγώγησης του Δεκεμβρίου.
Με πληροφορίες από ΑΠΕ και DPA
