«Ma»: Η ιστορία του Φίλιππο Αντάμο που σκότωσε τη μητέρα του Ρόζα και πρωταγωνιστεί στη νέα περφόρμανς του Ρομέο Καστελούτσι.
Μόνο δύο κατηγορίες ανθρώπων απαγορευόταν να συμμετέχουν στα Ελευσίνια Μυστήρια: οι μητροκτόνοι και οι βάρβαροι. Οι μητροκτόνοι γιατί το να σηκώσεις χέρι στη μάνα ισοδυναμούσε με ανατροπή της τάξης του σύμπαντος. Οι βάρβαροι επειδή η γλώσσα τους είναι περιορισμένη και δεν κατέχουν την έννοια της τάξης του λόγου, αλλά και του ρυθμού, το μέτρο που περιορίζει και διατάσσει το χάος. Ο «προβοκάτορας της σκηνής» Ρομέο Καστελούτσι «πατάει» πάνω σ’ αυτή την απαγόρευση για να προτείνει την «απόλυτη ύβρη». Πρωταγωνιστής της περφόρμανς του Ιταλού δημιουργού, που παρουσιάζεται στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας είναι ένας Σικελός μητροκτόνος: ο Φίλιππο Αντάμο.
Το κρύο πρωινό της 27ης Μαρτίου 2000, ο 20χρονος Αντάμο σκότωσε με πυροβολισμό στο πίσω μέρος του λαιμού την 38χρονη μητέρα του, Ρόζα Μοντάλτο, συγκλονίζοντας την τοπική κοινωνία της Κατάνιας και όλη την Ιταλία. Μετανιωμένος πια, αποφυλακίστηκε τον Ιούνιο του 2019, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπος με τις ενοχές του.
Ο φόνος έγινε σε μια εποχή που δεν υπήρχε στην καθημερινότητα ο όρος «γυναικοκτονία» ή «μητροκτονία». Δεν συζητήθηκε εκτεταμένα στην τηλεόραση και δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπότε γρήγορα ξεχάστηκε. Τον χειμώνα του 2004 η πολύπειρη Ιταλίδα δημοσιογράφος Φράνκα Λεοζίνι είχε συναντήσει τον φονιά στο σωφρονιστικό κατάστημα της Μπικόκα, στην Κατάνια, για την εκπομπή της Rai «Καταραμένες Ιστορίες». 17 χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 2021, η 87χρονη Λεοζίνι είχε φιλοξενήσει τον ελεύθερο πια μητροκτόνο στην Rai, στο επεισόδιο με τίτλο «Την έλεγαν Ρόζα, ήταν η μητέρα μου». Με τον τρόπο αυτό, η τραγική ιστορία της Ρόζα Μοντάλντο ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα.
«Εγώ το έκανα, ζήλευα»
Η Ρόζα Μοντάλτο έμεινε για πρώτη φορά έγκυος στα 15 της χρόνια, έκανε τέσσερα παιδιά το ένα πίσω από το άλλο και στα 35 της είχε ήδη γίνει γιαγιά. Ήταν μια γυναίκα όμορφη, ηλιόλουστη, ξανθιά, με γαλάζια μάτια, ένα κορίτσι που μεγάλωσε μαζί με τα παιδιά της, αιχμάλωτη ενός αδιέξοδου γάμου κι εγκλωβισμένη στη συνθήκη μιας οικογένειας που δεν κατανοούσε τη δυστυχία της και την επιθυμία της να ξαναρχίσει τη ζωή της.
Στον σύντομο βίο της είχε πάντοτε την προσοχή της στραμμένη στα παιδιά και τα εγγόνια της, όταν δεν εργαζόταν ως καθαρίστρια. Κάποια στιγμή ένιωσε την ανάγκη να βρει τον εαυτό της και να κυνηγήσει τα όνειρά της, μακριά από έναν σύζυγο τον οποίο απλά δεν αγαπούσε πια.
Αυτό ήταν και το μοιραίο «σφάλμα» της, για τα ήθη της εποχής και της κοινωνίας όπου ζούσε. Η οικογένειά της, οι πιο κοντινοί της άνθρωποι, της γύρισαν την πλάτη καταδικάζοντας έντονα την επιλογή της να αφήσει τον άντρα της και να πάει να ζήσει με τον 24χρονο Μπενεντέτο, κολλητό φίλο του γιου της Φίλιππο. Αυτή η ερωτική περιπέτεια κράτησε λιγότερο από ένα μήνα, αλλά μετά τον τερματισμό της η Ρόζα αποφάσισε να ζήσει οριστικά μόνη, μαζί με τα τρία από τα τέσσερα παιδιά της. Ο Φίλιππο Αντάμο θα έμενε με τον πατέρα του.
Η ραγισμένη πια σχέση με τον γιο της ήταν μέχρι τότε πολύ στενή. Τη θεωρούσε έμπιστη φίλη, της εκμυστηρευόταν τα πάντα, ενώ εκείνη του έμαθε ακόμη και πώς να ξυρίζεται ή να δένει τη γραβάτα του. Όμως, αυτός ο δυνατός δεσμός έφτασε στο σημείο ο Φίλιππο να θεωρεί τη μητέρα του ιδιοκτησία του με αποτέλεσμα η ισορροπία μεταξύ αγάπης και ζήλιας να διαταραχθεί. «Μ’ έκανε να νιώσω προδομένος. Η μάνα μου ήταν δική μου, κανενός άλλου, είναι φανερό ότι έμεινα παιδί. Ήθελα τη μητέρα μου αποκλειστικά για μένα και το γεγονός ότι ένας άγνωστος την είχε πάρει μακριά μου μ’ έκανε να θέλω να την ξανακερδίσω. Και αντ’ αυτού, τελείωσε και δεν την έχω πια καθόλου» εξομολογήθηκε ο ίδιος.
Στα μάτια του 20χρονου αγοριού η συμπεριφορά της μητέρας του παρέπεμπε πια σ’ αυτή μιας γυναίκας «ελευθέρων ηθών». Στη σκέψη ότι δεν είναι πια μόνο δική του, κάτι έσπασε μέσα του. Δεν είχε τα εφόδια να κατανοήσει το μεγαλείο της υπέρβασης της Ρόζα. Ότι πρόκειται για μια γυναίκα που βρήκε το θάρρος να κάνει τη δική της μικρή εξέγερση σε μια κοινωνία που επέμενε να συντηρεί τις προκαταλήψεις, θεωρώντας αναλόγως τις γυναίκες είτε αγίες, είτε πόρνες- χωρίς μέση λύση. Το μυαλό του αδυνατούσε να συλλάβει ότι η μητέρα του επέλεξε να είναι ευτυχισμένη, ότι αποφάσισε να επαναστατήσει ενάντια στις άγραφες πατριαρχικές συμβάσεις. Η δεκαετία του 1990 εκπνέει, η νέα χιλιετία αρχίζει, ο όρος «έγκλημα τιμής» είχε σβηστεί από τον ιταλικό ποινικό κώδικα εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες, εντούτοις η κουλτούρα της ντροπής εξακολουθούσε να είναι βαθιά ριζωμένη στη συντηρητική σικελική κοινωνία.
Έτσι, στις 27 Μαρτίου 2000 ο Φίλιππο είχε μαζί της τον τελευταίο καβγά, που εξελίχθηκε στην εκτέλεση της Ρόζα. Στις 5.30 το πρωί εμφανίστηκε μπροστά της κραδαίνοντας ένα όπλο, που για την ίδια έμοιαζε με παιχνίδι. Θεωρούσε ότι πρόκειται για άλλον έναν από τους συχνούς τους τσακωμούς. Μια χειρονομία εκφοβισμού, που όμως εξετράπη μοιραία. Διχασμένος από την αρρωστημένη ζήλια και νιώθοντας υπεύθυνος για τη διάλυση του γάμου των γονιών του, πήγε να την τρομάξει «για να την κάνει να καταλάβει ότι έκανε λάθος», όπως είπε στους ανακριτές. Ωστόσο, το όπλο εκπυρσοκρότησε. «Εγώ το έκανα, ζήλευα» ομολόγησε αμέσως.
Έχοντας εκτίσει την ποινή για εκούσια ανθρωποκτονία, ο Φίλιππο είναι εδώ και τέσσερα χρόνια ελεύθερος. Στη φυλακή του Πόρτο Ατζούρο βρήκε αναπάντεχα συγκατάβαση από τους συγκρατουμένους του κι είχε την ευκαιρία να σπουδάσει. Με το στίγμα του δολοφόνου ανεξίτηλο πάνω του, προσπαθεί πλέον να ξαναφτιάξει τη ζωή του. Έκανε οικογένεια και παιδί κι από το 2020 ζει στο Βέλγιο, προκειμένου να διασφαλίσει καλύτερες προοπτικές για το παιδί του. Έδωσε στον εαυτό του τη δεύτερη ευκαιρία που είχε αρνηθεί να δώσει στη μητέρα του. Ωστόσο, δεν ξεπέρασε ποτέ τις ενοχές του. Υπάρχουν λογαριασμοί που δεν κλείνουν.
«Δεν μπορώ να γυρίσω πίσω, σ’ εκείνο το καταραμένο πρωινό, όσο κι αν το θέλω. Γι’ αυτό επιθυμούσα να πάω στη φυλακή γιατί έτσι ένιωθα ότι πληρώνω για το αποτρόπαιο έγκλημα που διέπραξα. Αλλά αληθινή συγχώρεση, δεν θα βρω ποτέ. Ελπίζω μια μέρα να συναντήσω τη μητέρα μου και να μπορέσω να την αγκαλιάσω ξανά, ν’ ακούσω τη φωνή της και να γνωρίζω, τουλάχιστον, αν μ’ έχει συγχωρέσει. Μόνο έτσι θα μπορέσω κι εγώ να συγχωρέσω τον εαυτό μου».
Έχει σημασία το γεγονός ότι κανείς από την οικογένεια του Φίλιππο δεν παρέστη στην κηδεία της Ρόζα, ενώ καμιά εκδήλωση αγανάκτησης για τον άδικο χαμό της δεν καταγράφηκε. Ο ίδιος σήμερα θεωρεί ότι κάποιοι τον χρησιμοποίησαν ως ασπίδα και κρύφτηκαν πίσω του. Επιπλέον, κανείς ποτέ δεν του έστειλε μια καρτ ποστάλ, όσο βρισκόταν στη φυλακή. Μιλώντας στην Φράνκα Λεοζίνι είχε πει ότι η οικογένειά του τον είχε συγχωρέσει, διευκρινίζοντας ότι δεν ξέρει αν το έκαναν επειδή τον αγαπούν ή επειδή ήθελαν με τον τρόπο αυτόν να συγχωρήσουν κι αυτοί τον εαυτό τους.
Επανενεργοποιεί τον δεσμό με τη μητέρα του
Ο Ρομέο Καστελούτσι δίνει βήμα σ’ έναν άνδρα που έχει σκοτώσει την ίδια του τη μητέρα. Από τη μια δημιουργεί το πλαίσιο για την κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν στον φόνο. Το θέατρο, όπως το αντιλαμβάνεται ο Ιταλός δημιουργός, είναι από τη φύση κάτι κοντινό στην ιεροτελεστία. Επομένως, το συμμετοχικό πρότζεκτ με τίτλο «Ma» που παρουσιάζεται τον Σεπτέμβριο στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», αναπόφευκτα εξελίσσεται σε μια νηφάλια σύγχρονη τελετουργία όπου ο πρωταγωνιστής περιβάλλεται από πληθώρα τραγουδιών που εκτελούνται ζωντανά, με σκοπό να επανενεργοποιήσει τον δεσμό του με τη μητέρα του.
Η νέα δημιουργία της Societas, σε συνεργασία με την TOOFAREAST, είναι μια περιπατητική εμπειρία/ περφόρμανς ειδικά σχεδιασμένη για τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Εκτός από τον μητροκτόνο, συμμετέχουν τέσσερις άνδρες μουσικοί και 35 γυναίκες περφόρμερ (ηθοποιοί, χορεύτριες, μονωδοί) διαφόρων ηλικιών, ανάμεσα στις οποίες και η Κύπρια ηθοποιός Κρίστη Παπαδοπούλου. Το δράμα επανενεργοποιεί τις προγονικές και σύγχρονες εντάσεις σε σχέση με τη γη, τις ίδιες εντάσεις που κάποτε έδωσαν μορφή στα Μυστήρια της Δήμητρας. Αυτές αντανακλούν τη σημερινή εκμετάλλευση της Μητέρας Γης από την ανθρωπότητα, αλλά περιέχουν και μια πρόθεση επανόρθωσης.
- INFO Η περφόρμανς «Ma» παρουσιάζεται 11 φορές (1-3 & 5-10 & 12-13 Σεπτεμβρίου, 6.45μ.μ.) στον Αρχαιολογικό Χώρο Ελευσίνας. Εισιτήρια: Ticketservices. Κατάλληλη για θεατές άνω των 14 ετών
Ελεύθερα 27.8.2023
