Αρκετές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις και εισηγήσεις περιέχει η έκθεση της 11μελούς Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την προεπιλογή των κυπριακών πόλεων στον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2030.
Η επιτροπή αξιολόγησε τις πέντε πόλεις- Αγία Νάπα, Κούριο, Λάρνακα, Λεμεσός και Λευκωσία- βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων που ορίζονται από την ΕΕ και η έκθεση περιγράφει τα δυνατά και αδύνατα σημεία κάθε πρότασης, καταλήγοντας σε συστάσεις για δύο πόλεις -Λάρνακα και Λεμεσό- που προκρίθηκαν στην τελική φάση του διαγωνισμού. Υπογραμμίζει επίσης τις προσδοκίες της επιτροπής για τις τελικές υποβολές, εστιάζοντας στην καλλιτεχνική σύλληψη, την ευρωπαϊκή διάσταση, την προσέγγιση του κοινού, τη διαχείριση και την ικανότητα υλοποίησης.
Η σύνθεση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για την προεπιλογή της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2030 στην Κύπρο ήταν η εξής: Τόνι Άταρντ (πρόεδρος), Αθηνά Αριστοτέλους- Κληρίδου (αντιπρόεδρος), Σούβι Ίνιλα (εισηγήτρια), Έλσε Κρίστενσεν- Ρετζέποβιτς (εισηγήτρια), Γέλε Μπέργκραφ, Χρβόιε Λαουρέντα, Μάριος Ιωάννου Ηλία, Ματίας Ριπ, Τάνια Μλάκερ, Έρνι Κασκ, Ζόρζε Σερβέιρα Πίντο.
Γιατί δεν προκρίθηκαν Αγία Νάπα, Κούριο και Λευκωσία
Η επιτροπή εμπειρογνωμόνων συνέστησε να μην περιληφθούν η Αγία Νάπα, η Λευκωσία και το Κούριο στη στη βραχεία λίστα, εξηγώντας το σκεπτικό της μέσα από γενικά συμπεράσματα.
Αν και η πρόταση της Αγίας Νάπας παρουσίασε αρκετά πλεονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένου ενός στιβαρού πολιτιστικού και καλλιτεχνικού οράματος και ξεκάθαρων πλάνων για περιφερειακή συνεργασία, η πολιτιστική και καλλιτεχνική ιδέα θεωρήθηκε μάλλον «τοπική» στη φύση της. Η επιτροπή εκτίμησε το θέμα της πολιτιστικής αναζωογόνησης, τη γεφύρωση της ιστορίας με τις σύγχρονες εκφράσεις και την ενεργό συμμετοχή των γύρω περιοχών. Ωστόσο, η πρόταση υστερούσε σε λεπτομέρεια και σαφήνεια σε αρκετούς βασικούς τομείς και, παρά την ισχυρή τοπική υποστήριξη, δεν έπεισε πλήρως για την ικανότητά της να επιτύχει έναν βιώσιμο, μακροπρόθεσμο πολιτιστικό μετασχηματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η πρόταση του Κουρίου περιλαμβάνει ένα φιλόδοξο όραμα για πολιτιστικό μετασχηματισμό και η επιτροπή βρήκε την ιδέα της δημιουργίας μιας νέας πόλης βασισμένης σε διάφορες, μικρότερες τοποθεσίες συναρπαστική και καλά ριζωμένη στις τοπικές προκλήσεις. Ενώ εξηγείται η ευρωπαϊκή συνεργασία και αναφέρονται ορισμένοι πιθανοί εταίροι, η πρόταση υστερεί ως προς την παροχή σαφών και συγκεκριμένων πλάνων για ευρωπαϊκές συμπράξεις και για την προσέγγιση ενός ευρύτερου διεθνούς κοινού. Η επιτροπή επαινεί την ισχυρή έμφαση στην τοπική συμμετοχή, την ανάπτυξη ικανοτήτων, την εκπαίδευση, τη νεολαία και τον πολιτιστικό τουρισμό, επιδεικνύοντας σαφή δέσμευση σε μια μακροπρόθεσμη βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, η πρόταση δεν έπεισε πλήρως την επιτροπή ότι το Κούριον έχει ακόμη την ικανότητα να ανταποκριθεί πλήρως στην κλίμακα που απαιτείται για μια Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα.
Ενώ η πρόταση της Λευκωσίας παρουσιάζει ένα φιλόδοξο όραμα για τη μετατροπή της σε περιφερειακό πολιτιστικό κόμβο, υστερεί σε επαρκείς λεπτομέρειες και σαφήνεια σε βασικούς τομείς. Το καλλιτεχνικό περιεχόμενο στερείται δομής, χωρίς σαφή ενσωμάτωση της τοπικής κληρονομιάς με καινοτόμες εκφράσεις. Από τον τρόπο παρουσίασης της πρότασης, δεν ήταν σαφώς ορατή μια ισχυρή ενσωμάτωση και θεμελίωση με τους εμπλεκόμενους εταίρους. Η ευρωπαϊκή διάσταση είναι ασαφής με πολύ λίγες συγκεκριμένες συμφωνίες συνεργασίας. Ο προϋπολογισμός θεωρείται πολύ χαμηλός για το προτεινόμενο εύρος, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα της Λευκωσίας να επιτύχει έναν μετασχηματισμό ευρωπαϊκής κλίμακας. Ενώ οι στρατηγικές χορηγιών και χρηματοδότησης της ΕΕ είναι ρεαλιστικές, η πρόταση στερείται σαφούς πλάνου για την προσέλκυση ενός ευρέος ευρωπαϊκού και διεθνούς κοινού. Συνολικά, η πρόταση δεν αποδεικνύει πειστικά την ικανότητα της Λευκωσίας να υλοποιήσει μια επιτυχημένη ΕΠΠ.
Γιατί προκρίθηκαν Λάρνακα και Λεμεσός
Η επιτροπή συνέστησε να περιληφθούν η Λάρνακα και η Λεμεσός στη βραχεία λίστα διεκδίκησης του τίτλου της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2030.
Η πρόταση της Λάρνακας παρουσιάζει ένα φιλόδοξο και χωρίς αποκλεισμούς όραμα, με ισχυρή έμφαση στην πολιτιστική δημοκρατία, τη συμμετοχή και τον επαναπροσδιορισμό της κοινότητας χωρίς αποκλεισμούς μέσω του θέματος του «Κοινού Τόπου» (Common Ground). Η Λάρνακα στοχεύει να μεταμορφωθεί από «κέντρο υπηρεσιών» σε έναν παλλόμενο πολιτιστικό κόμβο, αντιμετωπίζοντας σύγχρονα ευρωπαϊκά ζητήματα όπως η βιωσιμότητα, η ένταξη και η πολιτιστική δημοκρατία, ενώ παράλληλα προωθεί την αμοιβαία κατανόηση και ασχολείται με οικουμενικά θέματα. Η καλλιτεχνική ιδέα και το πολιτιστικό πρόγραμμα είναι συναρπαστικά, ενσωματώνοντας την τοπική κουλτούρα με ευρύτερες ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αφηγήσεις. Οι προσπάθειες της Λάρνακας να δημιουργήσει ισχυρές συνδέσεις με ευρωπαϊκά και διεθνή δίκτυα, εταίρους και άλλες ΠΠΕ είναι ιδιαίτερα αξιέπαινες. Ενώ ορισμένοι τομείς χρειάζονται περαιτέρω προσοχή, όπως σημειώνεται στις συστάσεις, το συνολικό όραμα για πολιτιστικό μετασχηματισμό είναι πειστικό. Η επιτροπή είναι σίγουρη ότι η Λάρνακα έχει την ικανότητα να επιτύχει έναν βιώσιμο, μακροπρόθεσμο πολιτιστικό μετασχηματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η πρόταση της Λεμεσού παρουσιάζει ένα ισχυρό όραμα, με έμφαση στη συμπερίληψη, τη βιωσιμότητα και τον διαπολιτισμικό διάλογο. Ευθυγραμμίζεται καλά με τη μακροπρόθεσμη πολιτιστική στρατηγική της πόλης και αντιμετωπίζει τις αστικές προκλήσεις μέσω προγραμμάτων όπως το «The Understory». Μια σαφής δέσμευση για την εμπλοκή των τοπικών κοινοτήτων, με μια εκτενή στρατηγική προσέγγισης και έμφαση στην ένταξη και την προσβασιμότητα, αντιπροσωπεύει μια ισχυρή πτυχή της πρότασης. Οι ευρωπαϊκές και διεθνείς συμπράξεις είναι καλά ανεπτυγμένες και κοινά ευρωπαϊκά θέματα ενσωματώνονται ομαλά στα προγράμματα, ενισχύοντας την ευρωπαϊκή διάσταση της πρότασης. Ενώ συνιστώνται ορισμένες βελτιώσεις βάσει των αξιολογήσεων των κριτηρίων, το συνολικό όραμα και η συνεργατική προσέγγιση καθιστούν τη Λεμεσό ισχυρή διεκδικήτρια του τίτλου. Η επιτροπή είναι πεπεισμένη ότι η Λεμεσός έχει την ικανότητα να επιτύχει έναν βιώσιμο, μακροπρόθεσμο πολιτιστικό μετασχηματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να γίνει ένας σημαντικός πολιτιστικός κόμβος στην Ευρώπη.
Οι συστάσεις της επιτροπής στις δύο διεκδικήτριες πόλεις
Τόσο για τη Λάρνακα όσο και για τη Λεμεσό διατυπώθηκαν ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα του οργανογράμματος, που τοποθετεί ισότιμα την καλλιτεχνική και τη διοικητική διεύθυνση, λογοδοτώντας στο ΔΣ που είναι η τελική αρχή λήψης αποφάσεων. Αυτή η εξάρτηση από το ΔΣ εγείρει ερωτηματικά σχετικά με την αποτελεσματικότητα.
Οι συστάσεις της επιτροπής προς τη Λάρνακα είναι οι εξής:
- ενώ δίνεται σημαντική έμφαση στις πολιτιστικές υποδομές, θα πρέπει να διατυπωθούν πιο σαφώς στην πρόταση επιλογής οι αναμενόμενες επιπτώσεις και αλλαγές στις τέχνες και τον πολιτισμό πέρα από τις υποδομές. Η μεγάλη εξάρτηση από τις πολιτιστικές υποδομές ως προς την υλοποίηση αναδεικνύει ένα σημαντικό ρίσκο, που πρέπει να αντιμετωπιστεί στην πρόταση.
- να αναπτυχθούν περαιτέρω οι μακροπρόθεσμοι δεσμοί με τον οικονομικό και κοινωνικό τομέα για τον επόμενο γύρο του διαγωνισμού. Επιπλέον, ζητείται μια σαφέστερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ταυτότητες της πόλης ενσωματώνονται στο πολιτιστικό και καλλιτεχνικό πρόγραμμα.
- δεδομένης της πολυπλοκότητας της δομής του προγράμματος, συστείνεται η απλούστευσή του για τη βελτίωση της επικοινωνίας. Το πρόγραμμα θα μπορούσε να ενισχυθεί με τη μείωση του αριθμού των πρωτοβουλιών και τη διασφάλιση μιας πιο συνεκτικής ευθυγράμμισής τους με τις τέσσερις κατευθυντήριες γραμμές του προγράμματος.
- συστείνεται η θέσπιση μιας σαφούς διαδικασίας και κριτηρίων για την επιλογή των τελικών πρότζεκτ για το πρόγραμμα. Ενώ η συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού και συνδημιουργίας φέρνει αποτελεσματικά κοντά ανθρώπους και ιδέες, απαιτείται ένας ισχυρός μηχανισμός λήψης αποφάσεων.
- συστήνεται επίσης η ενσωμάτωση μιας ψηφιακής διάστασης στο πρόγραμμα, τόσο στην παραγωγή όσο και στην επικοινωνία. Επιπλέον, θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω η στρατηγική για την προσέλκυση ενός ευρύτερου διεθνούς κοινού.
- ο προϋπολογισμός που παρουσιάζεται στο bidbook πρέπει να εγκριθεί επίσημα πριν από την ακρόαση επιλογής τον Δεκέμβριο του 2025. Συνίσταται επίσης η διασφάλιση μιας ισορροπημένης κατανομής του προϋπολογισμού, με ένα εύλογο ποσοστό να δεσμεύεται για απρόβλεπτα έξοδα.
Οι συστάσεις της επιτροπής προς τη Λεμεσό είναι οι εξής:
- οι περιγραφές των πρότζεκτ να είναι σαφείς και συγκεκριμένες, με ένδειξη της κατάστασής τους και της συμμετοχής τόσο τοπικών όσο και διεθνών εταίρων.
- να αναπτυχθούν περαιτέρω σχέδια που ενσωματώνουν την τοπική κληρονομιά και τις παραδοσιακές μορφές τέχνης με νέες, καινοτόμες και πειραματικές πολιτιστικές εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένων συγκεκριμένων παραδειγμάτων.
- συνιστάται μια σαφέστερη παρουσίαση των προγραμματισμένων ευρωπαϊκών καλλιτεχνικών συνεργασιών, που να διασφαλίζει την ευθυγράμμιση με τις απαιτήσεις που περιγράφονται στο ερωτηματολόγιο επιλογής.
- για διασφάλιση της προσβασιμότητας, το πάνελ προτείνει να προσδιοριστούν οι ενέργειες που θα αναληφθούν, με ιδιαίτερη έμφαση στη δέσμευση για χρήση καινοτόμων προσεγγίσεων για την προώθηση και την άσκηση της συμπερίληψης.
- συστήνεται τέλος η αναθεώρηση του προϋπολογισμού ώστε να διατεθεί ένα εύλογο ποσοστό για απρόβλεπτα έξοδα.
Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα για Λάρνακα και Λεμεσό
Η επιτροπή ζητά από τις δύο πόλεις που επιλέχθηκαν να αναπτύξουν ουσιαστικά τις προτάσεις τους για την τελική επιλογή, ώστε να πληρούν το απαιτούμενο επίπεδο ποιότητας μιας ΠΠΕ, καθώς υπάρχει ένα σημαντικό βήμα αλλαγής μεταξύ της προεπιλογής και των φακέλων για την τελική επιλογή. Ζητά επίσης να ληφθούν υπόψη οι αξιολογήσεις και τις συστάσεις της για όλες τις υποψήφιες πόλεις, καθώς αυτό μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο.
Η επιτροπή παροτρύνει το Υφυπουργείο Πολιτισμού να υποδείξει άμεσα το ποσοστό κρατικής χρηματοδότησης για την ΠΠΕ 2030, καθώς αυτή η πληροφορία είναι κρίσιμη για τους υποψηφίους για την κατάρτιση ακριβών σχεδίων.
Ένα πιο ολοκληρωμένο σχέδιο έκτακτης ανάγκης με κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού για την ΠΠΕ.
Για την επόμενη και τελική φάση του διαγωνισμού, η επιτροπή αναμένει ένα σημαντικά πιο ανεπτυγμένο τμήμα σχετικά με το προτεινόμενο καλλιτεχνικό όραμα, το πολιτιστικό και καλλιτεχνικό πρόγραμμα και την ευρωπαϊκή διάσταση.
Γενικές συστάσεις:
Οι υποψήφιες πόλεις που προχωρούν στη δεύτερη φάση θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι φάκελοί τους περιλαμβάνουν τα ακόλουθα, σύμφωνα με το τελικό ερωτηματολόγιο επιλογής:
- Σαφείς δεσμεύσεις από όλους τους εταίρους υποψηφιότηταςπου να αποδεικνύονται μέσω έργων και κατανομής προϋπολογισμού.
- Σαφή περιγράμματα έργων, με κατονομασμένους και δεσμευμένους τοπικούς, εθνικούς, ευρωπαϊκούς και διεθνείς εταίρους.
- Μια ισχυρή ευρωπαϊκή διάσταση σε όλη την προσφορά.
- Σαφώς ανεπτυγμένα μοντέλα προσέγγισης.
- Μια σαφή οργανωτική δομή, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών λήψης αποφάσεων.
- Μια σαφή ανάλυση του προϋπολογισμού, με διαχωρισμό των λειτουργικών και των κεφαλαιουχικών δαπανών.
Πριν από την υποβολή του τελικού βιβλίου προσφοράς, πρέπει να υπάρχει επίσημα εγκεκριμένη πολιτιστική στρατηγική της πόλης. Η επιτροπή αναμένει ότι οι τελικοί φάκελοι θα επικεντρωθούν στενότερα στις προτεραιότητες της πολιτιστικής στρατηγικής που σχετίζονται με το έργο της ΠΠΕ, τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και τον τρόπο εξέλιξης των πόρων τα επόμενα χρόνια. Η πολιτιστική στρατηγική θα πρέπει να καλύπτει το σχέδιο δράσης και να περιλαμβάνει σχέδια για τη διατήρηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων μετά το έτος του τίτλου. Η αναμενόμενη κληρονομιά της ΠΠΕ θα πρέπει επίσης να περιγραφεί σαφώς.
Που κινήθηκαν οι στρατηγικές των πόλεων
Οι υποψήφιες πόλεις για την ΠΠΕ 2030 στην Κύπρο πρότειναν διάφορες γενικές στρατηγικές για τη μακροπρόθεσμη πολιτιστική τους ανάπτυξη μετά το 2030.
Γενικά, οι στρατηγικές των υποψήφιων πόλεων επικεντρώνονται στην αξιοποίηση του πολιτισμού ως κινητήρια δύναμη για την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, την αναβάθμιση της αστικής τους εικόνας, την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών, την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε συνδυασμό με τη σύγχρονη δημιουργία και τη δημιουργία βιώσιμων πολιτιστικών οικοσυστημάτων που θα συνεχίσουν να ευδοκιμούν και μετά το 2030. Οι περισσότερες πόλεις έχουν αναπτύξει ή βρίσκονται στη διαδικασία ανάπτυξης επίσημων πολιτιστικών στρατηγικών που εκτείνονται πέρα από το έτος της ΠΠΕ, υπογραμμίζοντας τη μακροπρόθεσμη δέσμευσή τους για πολιτιστική ανάπτυξη.
Η Αγία Νάπα επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της πέρα από έναν τουριστικό προορισμό, αξιοποιώντας την ιστορική της κληρονομιά και τις σύγχρονες πολιτιστικές εκφράσεις. Στόχος είναι η πολιτιστική αναζωογόνηση, η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής ένταξης, καθώς και η ενίσχυση της ενότητας στο νησί. Η πόλη έχει ψηφίσει μια πολιτιστική στρατηγική με την πρόθεση να επεκταθεί πέρα από το έτος του τίτλου και υπάρχει σαφής σύνδεση μεταξύ της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης και της ενσωμάτωσης του πολιτισμού.
Το Κούριο στοχεύει σε μια πολιτιστική αναγέννηση, αναβιώνοντας την κληρονομιά, ενδυναμώνοντας τις κοινότητες, γιορτάζοντας την καινοτομία και χτίζοντας ανθεκτικότητα. Η νεοσυσταθείσα δημοτική αρχή έχει υιοθετήσει μια πολιτιστική στρατηγική για την περίοδο 2025-2034 και σχεδιάζει να ενισχύσει την ικανότητα των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων μέσω μακροπρόθεσμων δεσμών με τον οικονομικό και κοινωνικό τομέα, ενσωματώνοντας πολιτιστικούς στόχους στον αστικό σχεδιασμό. Αναμένεται μακροπρόθεσμος πολιτιστικός, κοινωνικός και οικονομικός αντίκτυπος με τη δημιουργία ενός πολιτιστικού κόμβου.
Η Λάρνακα επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της και να αποκτήσει ξανά την αυτοπεποίθησή της, αξιοποιώντας την τέχνη και τον πολιτισμό ως κινητήριες δυνάμεις για ριζική αλλαγή και ανάπτυξη. Στόχος είναι η μετατροπή από ένα «κέντρο υπηρεσιών» σε έναν ζωντανό πολιτιστικό κόμβο, ενισχύοντας την αίσθηση της κοινότητας, της ένταξης και της πολιτιστικής δημοκρατίας. Η μακροπρόθεσμη στρατηγική στοχεύει στην ενδυνάμωση των τοπικών καλλιτεχνών και στη σύνδεση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων με τον τουρισμό, το σχέδιο και την αειφορία, δημιουργώντας νέους χώρους. Ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της κατάκτησης του τίτλου στοχεύει στην προώθηση της δημιουργικότητας, της αειφορίας και της ένταξης, ενώνοντας τις κοινότητες και ενισχύοντας τις δημιουργικές βιομηχανίες.
Η Λεμεσός θέλει να χρησιμοποιήσει τον τίτλο της ΠΠΕ για να αντιμετωπίσει τις αστικές και κοινωνικές της μεταμορφώσεις και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της, όπως η ταχεία ανάπτυξη, οι κοινωνικές ανισότητες και η πολιτιστική ενσωμάτωση. Η Πολιτιστική Στρατηγική 2024-2034 εστιάζει στην ενίσχυση του πολιτιστικού τομέα μέσω της σύνδεσης του πολιτισμού με την οικονομία και την κοινωνία. Στους στόχους περιλαμβάνονται η ανάπτυξη ικανοτήτων για καλλιτέχνες, η αναθεώρηση της δημόσιας χρηματοδότησης και η αντιμετώπιση των ανισοτήτων. Ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της ΠΠΕ Λεμεσός είναι σαφώς καθορισμένος, με έμφαση στην οδήγηση της ανάπτυξης μέσω προσβάσιμων δημόσιων χώρων, αυξημένης πολιτιστικής συμμετοχής και μιας αναβαθμισμένης καρδιάς της πόλης, προωθώντας την ένταξη και ενισχύοντας τα τοπικά και διεθνή δίκτυα.
Η Λευκωσία επιδιώκει να ενισχύσει τον ρόλο της ως περιφερειακός πολιτιστικός κόμβος, γεφυρώνοντας την Ευρώπη και τους νοτιοανατολικούς της γείτονες. Η πολιτιστική στρατηγική της λειτούργησε ως πυξίδα για το Λευκωσία 2030, εστιάζοντας στην υποστήριξη νέων καλλιτεχνών, στην ανάπτυξη ταλέντων και στις διασυνοριακές συνεργασίες, ενσωματώνοντας τον πολιτισμό με τον τουρισμό, τη δημόσια συμμετοχή και την εκπαίδευση, ενώ παράλληλα προωθεί την παραδοσιακή κουλτούρα μέσω φεστιβάλ και δίνει έμφαση στην ένταξη, την ποικιλομορφία και την αειφορία. Η πόλη στοχεύει να γίνει ένας περιφερειακός πολιτιστικός κόμβος, να αυξήσει τον τουρισμό και να ενισχύσει τη διεθνή πολιτιστική ανταλλαγή.
