Γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες, σχέδια, ταινίες, ποίηση και λογοτεχνικά ντοκουμέντα περιλαμβάνει η έκθεση «Σουρεαλισμός» στο κέντρο Ζορζ Πομπιντού. Το πρωτότυπο χειρόγραφο του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού του Αντρέ Μπρετόν, ένα εξαιρετικό δάνειο από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, πρωταγωνιστεί στην παρουσίαση.
Πριν από εκατό χρόνια, σ’ ένα μικροσκοπικό διαμέρισμα μιας μποέμικης συνοικίας του Παρισιού, ένας πρώην φοιτητής της ιατρικής που έγινε συγγραφέας έβαλε σκοπό να ορίσει τον σουρεαλισμό «μια για πάντα». Στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού, ο Αντρέ Μπρετόν αναζήτησε ένα νέο είδος τέχνης και λογοτεχνίας που θα πυροδοτείται από το ασυνείδητο, «την υπαγόρευση της σκέψης που δεν θα υπόκειται σε κανέναν έλεγχο από τη λογική, απαλλαγμένη από αισθητικές ή ηθικές ανησυχίες».
Το Κέντρο Πομπιντού επανεξετάζει το κίνημα του Σουρεαλισμού του 20ού αιώνα, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη δημοσίευση του καίριας σημασίας Μανιφέστου του από τον Αντρέ Μπρετόν. Για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας αυτού που έγινε ένα τεράστιο πολιτιστικό κίνημα και επηρεάζει τους καλλιτέχνες ακόμη και σήμερα, το Centre Pompidou στο Παρίσι διοργάνωσε μια εκτεταμένη διεπιστημονική έκθεση που δεν παρουσιάζει μόνο τις γαλλικές ρίζες του σουρεαλισμού, αλλά και την παγκόσμια εμβέλειά του. Σε επιμέλεια των Ντιντιέ Οτινζέ και Μαρί Σαρέ, η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 500 έργα τέχνης και αντικείμενα, από πίνακες ζωγραφικής, σχέδια και γλυπτά μέχρι ποιήματα και χειρόγραφα.
Οι επισκέπτες ακολουθούν την έκθεση μέσα από μια σπειροειδή διάταξη που θυμίζει τη λαβυρινθώδη δομή των σουρεαλιστικών εκθέσεων στο παρελθόν. Με ειδικό δανεισμό από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, το πρωτότυπο χειρόγραφο του Μανιφέστου του Μπρετόν αποτελεί το σημείο εκκίνησης της έκθεσης, με μια οπτικοακουστική εγκατάσταση που διερευνά την προέλευση και τη σημασία του, δίνοντας τον ονειρικό τόνο για τα υπόλοιπα εκθέματα. Η έκθεση προτρέπει τους επισκέπτες να αφήσουν στην πόρτα όλες τις ιδέες που υπαγορεύονται από τη λογική. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους τοίχους, η φύση «κατατρώει την πρόοδο», η νύχτα σμίγει με τη μέρα, το όνειρο σμίγει με την πραγματικότητα.
Ο Μπρετόν επηρεάστηκε από τα έργα του Ζίγκμουντ Φρόιντ, ιδιαίτερα από τις ιδέες του γύρω από το ασυνείδητο, τα όνειρα και τον ελεύθερο συνειρμό. Επιδίωξε να δημιουργήσει ένα νέο καλλιτεχνικό κίνημα που θα εξερευνούσε αυτές τις ιδέες, δηλώνοντας: «Πιστεύω στη μελλοντική επίλυση αυτών των δύο καταστάσεων, του ονείρου και της πραγματικότητας, που είναι φαινομενικά τόσο αντιφατικές, ως ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, μια υπερπραγματικότητα».
Η έκθεση χωρίζεται σε 13 θεματικές ενότητες, καθεμιά από τις οποίες εξερευνά διαφορετικές πτυχές του σουρεαλισμού. Αυτές κυμαίνονται από τις λογοτεχνικές επιρροές που διαμόρφωσαν το κίνημα, όπως τα έργα του Λοτρεαμόν και του Λιούις Κάρολ, μέχρι τα μυθικά και φανταστικά στοιχεία που έγιναν κεντρικά στις υπερρεαλιστικές εικόνες – τα όνειρα, η φιλοσοφική λίθος και τα δάση, μεταξύ πολλών άλλων. Τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία συγχέονται στην έκθεση, δημιουργώντας έναν χώρο όπου το συνηθισμένο συγχωνεύεται με το εξαιρετικό.
Σύμφωνα με τον γνήσιο σουρεαλιστικό τρόπο, η έκθεση περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μέσων, όπως πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, ταινίες, φωτογραφίες και λογοτεχνικά ντοκουμέντα. Εκτίθενται πολλά εμβληματικά έργα, δανεισμένα από διεθνείς συλλογές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται το έργο του Σαλβαδόρ Νταλί «Ο μεγάλος αυνανιστής» από το Μουσείο Ρέινα Σοφία της Μαδρίτης, το έργο «Προσωπικές αξίες» του Ρενέ Μαγκρίτ από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο, το έργο «Το μεγάλο δάσος» του Μαξ Ερνστ από το Μουσείο Τέχνης της Βασιλείας και το έργο «Ο σκύλος που γαβγίζει το φεγγάρι» του Χουάν Μιρό από το Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας. Τα έργα παρέχουν μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της ποικιλομορφίας του κινήματος, σε στυλ και θέματα.
Εκτός από γνωστούς ένδρες καλλιτέχνες, η έκθεση προβάλλει τη μακροχρόνια παραγνωρισμένη συμβολή των γυναικών στον υπερρεαλισμό, αντικατοπτρίζοντας μια ευρύτερη τάση τόσο στα μουσεία όσο και στην αγορά τέχνης. Για παράδειγμα, το έργο Les Distractions de Dagobert (1945) της Λεονόρα Κάρινγκτον σημείωσε ρεκόρ δημοπρασίας για την υπερρεαλίστρια ζωγράφο, όταν πωλήθηκε την τελευταία άνοιξη για 28,5 εκατ. δολάρια στον οίκο Sotheby’s, καταρρίπτοντας το προηγούμενο ρεκόρ της καλλιτέχνιδας, ύψους 3,3 εκατ. δολαρίων μόλις πριν από δύο χρόνια.
Στο Πομπιντού, το Green Tea (1942) της Κάρινγκτον, ένας πίνακας τοπίου με παράξενα, μυθολογικά πλάσματα και αιωρούμενες φιγούρες σ’ έναν καταπράσινο βοσκότοπο, μεταξύ άλλων έργων της, παρουσιάζεται μαζί με έργα των συγχρόνων της Ρεμέδιος Βάρο, Ντόρα Μάαρ, Άιθελ Κολχούν και Δωροθέα Τάνινγκ, καταδεικνύοντας τον κρίσιμο ρόλο που έπαιξαν οι γυναίκες στη διαμόρφωση του κινήματος.
Σύμφωνα με την επιμελήτρια Μαρί Σαρέ, η έκθεση έχει σκοπό να δείξει «τον σουρεαλισμό σε όλη του την ποικιλομορφία». Αυτό περιλαμβάνει επίσης την ανάδειξη της παγκόσμιας εμβέλειας του κινήματος. Όταν το Κέντρο Πομπιντού διοργάνωσε για τελευταία φορά μια μεγάλη έκθεση για τον σουρεαλισμό, το 2002, ο σουρεαλισμός οριζόταν ως ένα κατά βάση ευρωπαϊκό κίνημα. Η τρέχουσα έκθεση καταγράφει την επέκτασή του πέρα από την Ευρώπη στην Αμερική, την Ασία και την Αφρική και καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο ασχολούνται με τις ιδέες του. Έργα του Τατσούο Ικέντα από την Ιαπωνία, της Έλεν Λούντεμπεργκ από τις Ηνωμένες Πολιτείες, του Ρουφίνο Ταμάγιο από το Μεξικό και του Βίλχελμ Φρέντι από τη Δανία, καταδεικνύουν πώς οι βασικές αρχές του σουρεαλισμού -η αμφισβήτηση του ορθολογισμού, η αποδοχή του ασυνείδητου και η εξερεύνηση εναλλακτικών πραγματικοτήτων- βρήκαν απήχηση σε καλλιτέχνες με πολύ διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.
Η έκθεση εξετάζει επίσης τις πολιτικές διαστάσεις του σουρεαλισμού. Από τις πρώτες μέρες του, το κίνημα ήταν βαθιά συνδεδεμένο με τους πολιτικούς αγώνες της εποχής του, αντιτιθέμενο στην αποικιοκρατία και τον ολοκληρωτισμό. Αυτό το ακτιβιστικό πνεύμα αντανακλάται σε πολλά από τα έργα που εκτίθενται, υπογραμμίζοντας τη δέσμευση των σουρεαλιστών τόσο στην καλλιτεχνική όσο και στην κοινωνική επανάσταση.
Η έκθεση θα ταξιδέψει επίσης διεθνώς, μετά το Παρίσι, στα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών του Βελγίου στις Βρυξέλλες, στο Ίδρυμα MAPFRE στη Μαδρίτη, στην Κουνστάλε στο Αμβούργο και στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας. Κάθε χώρος θα προσφέρει τη δική του ερμηνεία του κινήματος, προσαρμοσμένη στα τοπικά πολιτιστικά και ιστορικά πλαίσια.
- Παρίσι, Κέντρο Πομπιντού. Η έκθεση «Σουρεαλισμός» παρουσιάζεται ως τις 13 Ιανουαρίου 2025.
Ελεύθερα 5.1.2025
