Περιήγηση στην βιωματική έκθεση «Sector 2: Λευκωσία» που περιγράφει την ιστορία της διαίρεσης της πρωτεύουσας.
Ήταν 30 Μαΐου 1956 όταν για πρώτη φορά ένα συρματόπλεγμα διχοτομούσε τη Λευκωσία, σηματοδοτώντας την απαρχή μιας συνεχιζόμενης τραυματικής πορείας. Τοποθετημένο κατ’ εντολή του τότε στρατιωτικού διοικητή της πόλης, Μάρτιν Κλέμενς, έδωσε το όνομά του στην επονομαζόμενη Γραμμή Κλέμενς, δημιουργώντας μια πληγή κατά μήκος της οδού Ερμού.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η χάραξη της διαχωριστικής γραμμής με πράσινο μολύβι από τον Βρετανό υποστράτηγο Πίτερ Γιανγκ στις 30 Δεκεμβρίου 1963 επισημοποίησε τα όρια των τουρκοκυπριακών θυλάκων, θεμελιώνοντας μια συνθήκη γεωγραφικού και πολιτικού διαχωρισμού που θα άλλαζε ριζικά τη φυσιογνωμία της πόλης. Το 1974, η τουρκική εισβολή εδραίωσε βίαια το παραπέτασμα, επιφέροντας δραματικές αλλαγές στον αστικό ιστό και στις ψυχές των ανθρώπων.
Η γνωριμία και κυρίως η κατανόηση των αιτιών και των συνθηκών που κρατούν την Κύπρο μοιρασμένη εδώ και περισσότερα από 60 χρόνια έχει ως σημείο εκκίνησης την Πράσινη Γραμμή, που διατρέχει τη Λευκωσία. Από εκεί εκκινεί και η βιωματική έκθεση με τίτλο «Sector 2: Λευκωσία» που εγκαινιάζεται τον Ιανουάριο στο Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, η οποία επιχειρεί να χαρτογραφήσει με εύληπτο και αποστασιοποιημένο τρόπο τη περίπλοκη πορεία των σχέσεων μεταξύ ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας από το 1950 μέχρι σήμερα.
Με καινοτόμο μουσειολογική προσέγγιση και με χρήση διαδραστικών τεχνολογιών, η έκθεση που επιμελείται ο έφορος του Λεβέντειου Χρυσόστομος Σακαλλής στόχο έχει να προκαλέσει συναισθηματική αντίδραση και ενσυναίσθηση στους επισκέπτες, δημιουργώντας ισχυρό δεσμό με τα εκθέματα. Ανθρώπινες ιστορίες λειτουργούν ως «καθρέφτες», μέσα από τους οποίους οι θεατές βρίσκουν κοινά σημεία αναφοράς με το παρελθόν. Αναγνωρίζουν τη σημασία της μικροϊστορίας στην ανάδειξη της ανθρώπινης διάστασης κρίσιμων ιστορικών γεγονότων.
Μέσα από αντικείμενα και έργα τέχνης που επέζησαν της καταστροφής, μαρτυρίες που διατηρήθηκαν στις καρδιές και τη μνήμη, φωτογραφικό υλικό, ιστορικά τεκμήρια και έγγραφα που έφερε στο φως η συστηματική έρευνα, αλλά και μέσα από καλλιτεχνικές παρεμβάσεις ξεδιπλώνεται η αφήγηση μιας πόλης καθηλωμένης ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Ο επισκέπτης καλείται να αντιληφθεί το συλλογικό τραύμα που εξακολουθούν να βιώνουν οι Λευκωσιάτες εκατέρωθεν της διαχωριστικής γραμμής, ζώντας σε μια πόλη ταυτόχρονα οικεία και ξένη.
Η δημιουργία μιας συνεκτικής αφήγησης που συνδέει την προσωπική εμπειρία με τη γενική ιστορία δεν είναι απλή υπόθεση. Οι προσωπικές ιστορίες καλούνται να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στο θεσμικό/ συλλογικό και το ατομικό, εστιάζοντας σε θέματα όπως η μνήμη και η ταυτότητα. Το παρελθόν συνδέεται με το παρόν με τρόπο δυναμικό και πολυφωνικό, με βάση μια θεματική που εμπεριέχει πολλαπλές προκλήσεις στη μουσειογραφική της διατύπωση.
Υπό τον γενικό συντονισμό της Διευθύντριας του Μουσείου, Τζένης Λυμπεροπούλου Σαββίδου, μια πολυμελής ομάδα συντελεστών κατόρθωσε να συνθέσει ένα πεδίο προβληματισμού, συμμετοχής και συναισθηματικής εμπλοκής.
Η διεξοδική έρευνα του Χρυσόστομου Σακαλλή έθεσε τις επιστημονικές βάσεις. Με όραμα και προσήλωση, η πλούσια ιστορική ύλη απέκτησε έναν βαθύτερο, καλλιτεχνικό και βιωματικό χαρακτήρα, κυρίως μέσα από τη συνεργασία με τη σκηνοθέτιδα Μαγδαλένα Ζήρα και τη σκηνογράφο Έλενα Κατσούρη. Η συμβολή τους αποδείχθηκε καθοριστική, καθώς η ματιά τους μετέτρεψε την έκθεση σε ζωντανή εμπειρία, που υπερβαίνει τη στατική παρατήρηση και αγγίζει τα όρια της θεατρικής εξιστόρησης.
Ο εκθεσιακός χώρος σχεδιάστηκε με δαιδαλώδη και πυκνή διάταξη, αποτυπώνοντας τη στενότητα και τα αδιέξοδα των δρόμων της Λευκωσίας. Παράλληλα, η σύνθεση αντικατοπτρίζει τη σταδιακή αποξένωση και το βάρος της διαίρεσης που βίωσαν οι πολίτες της κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι δεκαετιών. Ζήρα και Κατσούρη, σε συνεργασία με την την αρχιτέκτονα Νάγια Σαββίδου δημιούργησαν έναν χώρο που προκαλεί τον επισκέπτη να αισθανθεί, να στοχαστεί και, εν τέλει, να «βιώσει» την εμπειρία μιας πόλης που κουβαλά το βάρος της μνήμης και της διαίρεσης.
Η δομή της έκθεσης
Ο τίτλος «Sector 2: Λευκωσία» αφενός περιγράφει τη γεωγραφική κατανομή της Λευκωσίας στους τομείς ελέγχου που δημιούργησε η ΟΥΝΦΙΚΥΠ και αφετέρου προβάλλει πέρα από συναισθηματισμούς την κοινή «μοίρα» που κουβαλά η πόλη για όλους τους κατοίκους της, βάσει των υφιστάμενων συνθηκών. Το σκεπτικό διαρθρώνεται σε τέσσερις βασικές ενότητες, που παρουσιάζουν με χρονολογική αλληλουχία την εξέλιξη των δικοινοτικών σχέσεων και το αποτύπωμα που άφησαν στο «σώμα» της Λευκωσίας. Οι ενότητες καθορίζονται από τις χρονολογίες- ορόσημα 1956, 1958, 1963, 1964 και 1974, οι οποίες λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραμμές για τη μουσειολογική αφήγηση.
Η πρώτη ενότητα αναδεικνύει την αρμονική συμβίωση των κοινοτήτων και τις κοινωνικές σχέσεις που αρχικά διατηρούσαν, οι οποίες άρχισαν να εμφανίζουν τριγμούς υπό την επίδραση ευρύτερων εθνικών και πολιτικών επιδιώξεων. Τα λιγότερο γνωστά γεγονότα του 1956 και του 1958 αποτέλεσαν καθοριστικά σημεία, με τον πρώτο διαχωρισμό και την ένταση της βίας να διευρύνουν το χάσμα. Ο επισκέπτης εξερευνά διαδρομές γεμάτες αντιφάσεις, όπου ελπίδες για συμφιλίωση συχνά μετατράπηκαν σε νέες προκλήσεις.
Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται στα γεγονότα της Λευκωσίας κατά την περίοδο 21-30 Δεκεμβρίου 1963, τα οποία οδήγησαν στη χάραξη της Πράσινης Γραμμής. Στόχος είναι να φωτιστούν πρακτικά ζητήματα όσο και κοινωνικές επιπτώσεις που προέκυψαν από την ξαφνική και βίαιη αλλαγή στον αστικό ιστό.
Η τρίτη ενότητα, με έμφαση στη βιωματική προσέγγιση, διερευνά την απομάκρυνση και απομόνωση των δύο κοινοτήτων, καθώς και τη δημιουργία δύο παράλληλων κόσμων. Με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, προσπαθεί να αναδείξει εμπειρίες, φόβους και αγωνίες των απλών ανθρώπων που βρέθηκαν στο επίκεντρο της σύγκρουσης. Προσφέρει νέα οπτική για τα συναισθήματα και τις προκλήσεις που βίωσαν τότε οι πολίτες στη φλεγόμενη Λευκωσία.
Τέλος, η τέταρτη ενότητα επικεντρώνεται σε πρωτοβουλίες και δράσεις που λειτούργησαν ως μορφές «αντίστασης» απέναντι στον διαχωρισμό. Αυτές οι πρακτικές διατήρησαν ζωντανή την ελπίδα για επανένωση, αναδεικνύοντας τη δύναμη της συνεργασίας και της πίστης σ’ ένα κοινό μέλλον.
Η συγκέντρωση των τεκμηρίων
Ο επιμελητής, Χρυσόστομος Σακαλλής, εξομολογείται στον κατάλογο της έκθεσης ότι η συγκέντρωση των αντικειμένων, προσωπικών ενθυμημάτων και κειμηλίων που διασώθηκαν, μολονότι υπήρξε επίμοχθη διαδικασία αποδείχθηκε μια συναρπαστική και ιδιαιτέρως συγκινητική υπόθεση. Κατά τη διαδικασία καθορισμού της μεθοδολογικής προσέγγισης, αποφασίστηκε ότι τα επιλεγμένα αντικείμενα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τεκμήρια δίπλα στα ιστορικά γεγονότα.
Η ερευνητική ομάδα ξεκίνησε με εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση για τη συγκέντρωση όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων. Στη συνέχεια, στράφηκε σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές για τον εντοπισμό αντικειμένων που σχετίζονται με το θέμα. Το υλικό που προέκυψε ήταν αποκόμματα εφημερίδων, περιοδικά, έγγραφα και φωτογραφίες που προέρχονται κυρίως από τις Συλλογές του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου, το Μουσείο Αγώνος, το Μουσείο Αστυνομίας, το Κρατικό Αρχείο και το Φωτογραφικό Αρχείο των Η.Ε., καθώς και από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Πολύτιμη υπήρξε η συμπερίληψη μαγνητοσκοπημένου υλικού από τον «Ψηφιακό Ηρόδοτο» του ΡΙΚ, που περιέχει μοναδικές σκηνές της πρωτεύουσας.
Σύμφωνα με τον επιμελητή, η κατεύθυνση αυτή, αν και σε πρώτο επίπεδο λειτούργησε βοηθητικά, σύντομα αποδείχθηκε αποσπασματική, εφόσον εξαντλείτο στην παρουσίαση μιας αλληλουχίας γεγονότων, χωρίς να μεταδίδει την πραγματική ατμόσφαιρα που επικρατούσε. «Στην προσπάθεια λοιπόν μιας βαθύτερης προσέγγισης του θέματος, αποφασίσαμε να στραφούμε στη συγκέντρωση μαρτυριών από άτομα που βίωσαν τα γεγονότα. Ως βασικό κριτήριο στη συλλογή αυτών των μαρτυριών καθορίσαμε την πολυφωνία των πληροφορητών· απευθύναμε λοιπόν κάλεσμα για διενέργεια συνεντεύξεων σε άτομα που προέρχονταν από όλες τις κοινότητες της Κύπρου και ζούσαν στη Λευκωσία κατά την περίοδο των δικοινοτικών ταραχών του 1963-1964».
Οι καταγεγραμμένες συνεντεύξεις αποκάλυψαν άγνωστες, συγκλονιστικές προσωπικές ιστορίες, μερικές από τις οποίες συνοδεύονταν από αντικείμενα που οι αφηγητές φύλαγαν ως ανεκτίμητα τεκμήρια της εμπειρίας τους. Αυτά, δανεισμένα με ευγενική παραχώρηση από τους κατόχους τους, εμπλουτίζουν την έκθεση με την αυθεντικότητα και τη συναισθηματική τους φόρτιση. Η συνύπαρξη προφορικών μαρτυριών με επιλεγμένα αντικείμενα δεν εξυπηρετεί μόνο την τεκμηρίωση, αλλά εκπληρώνει και τον πρωταρχικό στόχο: τη δημιουργία μιας ουσιαστικής «συνομιλίας» ανάμεσα στις επίσημες ιστορικές αφηγήσεις και τις λιγότερο γνωστές, προσωπικές εμπειρίες. Σιωπηλές, σχεδόν λησμονημένες ιστορίες, με τη δύναμη της αλήθειας τους, έρχονται στο προσκήνιο, συμβάλλοντας στην κατανόηση της συλλογικής μνήμης και αναδεικνύοντας την ανθρώπινη διάσταση των γεγονότων.
Η προσπάθεια οδήγησε στη δημιουργία ενός εξαιρετικά πολύτιμου υλικού με πάνω από 30 ώρες ηχογραφήσεων, το οποίο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του Αρχείου του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας.
Με το βλέμμα στο μέλλον
Η έκθεση αποτελεί ένα πολυεπίπεδο εγχείρημα ανάδειξης με ακρίβεια, ευαισθησία και στοχαστικό βάθος των σύνθετων όψεων της ιστορίας της Λευκωσίας, διατρέχοντας έξι δεκαετίες γεμάτες από διαχωρισμούς, τραύματα και ελπίδες. Οι επισκέπτες καλούνται να αναμετρηθούν με τις βαθύτερες πτυχές των ανθρώπινων σχέσεων, των συλλογικών τραυμάτων και των πολιτισμικών συγκρούσεων που διαμόρφωσαν την ταυτότητα της πόλης. Ταυτόχρονα προσκαλεί τον επισκέπτη να εισέλθει σ’ έναν συναισθηματικό και νοητικό διάλογο με το συλλογικό τραύμα που εξακολουθεί να βαραίνει τους κατοίκους. Λευκωσιάτες και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής ζουν σε μια πόλη γεμάτη αντιφάσεις και μνήμες. Η εναλλαγή ανάμεσα στο ιστορικό και το καλλιτεχνικό, το τεκμηριωτικό και το βιωματικό, ενθαρρύνει την κατανόηση του παρελθόντος, καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και, τελικά, προτείνει έναν δρόμο προς τη συμφιλίωση σε μια πόλη που παραμένει διχασμένη, αλλά γεμάτη δυνατότητες για επανασύνδεση.
Πέρα από μια απλή ιστορική αναδρομή, η έκθεση λειτουργεί ως φορέας κρίσιμων ηθικών και υπαρξιακών ερωτημάτων: Πώς αντιμετωπίζουμε το παρελθόν; Πώς μπορούμε να γεφυρώσουμε τα χάσματα του παρόντος; Και, κυρίως, τι είδους μέλλον μπορούμε να φανταστούμε για μια πόλη τόσο βαθιά σημαδεμένη από τη διαίρεση; Σ’ αυτό το πλαίσιο, η λειτουργεί ως ανοιχτή πρόσκληση για διάλογο, περισυλλογή και συμμετοχή σε μια συλλογική αναζήτηση νοήματος. Είναι, εντέλει, ως υπενθύμιση πως Ιστορία δεν είναι μόνο το βάρος του παρελθόντος, αλλά κι ο σπόρος για έναν ενδεχόμενο κοινό δρόμο συμφιλίωσης.
- INFO Λευκωσία, Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας- Αίθουσα Προσωρινών Εκθέσεων (22661475). Εγκαίνια: Πέμπτη 9 Ιανουαρίου, 7μ.μ. Διάρκεια: 10 Ιανουαρίου- 31 Οκτωβρίου 2025 (Τρίτη- Κυριακή 10π.μ.- 4.30μ.μ.). Τα εγκαίνια θα τελέσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης.
Χορηγοί επικοινωνίας: Ο Φιλελεύθερος, Φilenews
Ελεύθερα, 29.12.2024
