Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την επίσημη συμμετοχή της Κύπρου στην 15η Διεθνή Έκθεση Σκηνογραφίας και Θεατρικής Αρχιτεκτονικής: ψήγματα εικόνων από το Βαρώσι του τότε και του τώρα, μακέτες εμπνευσμένες από την αστική του υφή και περιπατητική περφόρμανς.
Δυο ταξιδιώτες, κουβαλώντας το «σπίτι» τους στην πλάτη, σαν σαλιγκάρια, περπάτησαν τις νοτιοανατολικές ακτές της Κύπρου, πέρασαν από την Αμμόχωστο, για να καταλήξουν στην Αγορά Χολεσόβιτσε, στην καρδιά της Ευρώπης. Αυτή η συγκλονιστική περιπατητική περφόρμανς είναι μέρος της εθνικής συμμετοχής της Κύπρου με τίτλο «Θεατές σε πόλη φάντασμα» στην 15η έκδοση της Διεθνούς Έκθεσης Σκηνογραφίας και Θεατρικής Αρχιτεκτονικής της Πράγας (PQ23).
Η PQ διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια από το 1967 και αποτελεί το κορυφαίο γεγονός στον κόσμο στον τομέα της σκηνογραφίας. Η Κύπρος συμμετέχει ανελλιπώς από το 1991 κι αυτή είναι η 9η θεσμική της συμμετοχή.
Η εθνική συμμετοχή της χώρας διοργανώνεται από τον ΘΟΚ και βασίζεται σε ιδέα της επιμελήτριας, Μαρίνας Μαλένη, με έμπνευση από τη θεματική της PQ23 και την περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. Προτείνει τη χρήση σκηνογραφικών μεθόδων ως διαδικασίες σκέψης, εργαλεία προβληματισμού και πολιτικές πράξεις, που δημιουργούν συσχετισμούς μεταξύ πραγματικών χώρων σύγκρουσης και καλλιτεχνικών πρακτικών. Ψήγματα εικόνων από την Αμμόχωστο, από το σήμερα αλλά και πριν από το 1974, πειραματικές γλυπτικές μακέτες εμπνευσμένες από την αστική υφή της πόλης, ακουστικά περιβάλλοντα και πρακτικές περφόρμανς χρησιμοποιούνται για να συνδέσουν αυτή τη σπάνια πόλη με τους επισκέπτες της PQ23.
Τι σημαίνει να κουβαλάς το «σπίτι» σου στην πλάτη, όπου «σπίτι» είναι το κέλυφος για αφηγήσεις και ζωντανές αναμνήσεις που συνδέονται και συλλέγονται σ’ έναν χώρο;
Η Κουαντριενάλε άνοιξε τις πύλες της το βράδυ της Τετάρτης 7 Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Ιουνίου υπό την καλλιτεχνική θεματική «RARE», που έχει την έννοια του «σπάνιου», όσο επίσης και του «μισοψημένου». Παρουσιάζει σπάνιες αλλά και ωμές πραγματικότητες, με τους συμμετέχοντες σκηνογράφους, αρχιτέκτονες, επαγγελματίες και θεωρητικούς των παραστατικών τεχνών να επιστρατεύουν φαντασία και δημιουργικότητα, μέσα σ΄ένα κλίμα επισφάλειας, αβεβαιότητας και καθοριστικών αλλαγών, για να οραματιστούν τον κόσμο και το θέατρο μετά την πανδημία. Η έκθεση φιλοξενεί φέτος πάνω από 300 καλλιτεχνικές προτάσεις καλλιτεχνών από 100 και πλέον χώρες.
Η εθνική συμμετοχή της Κύπρου «Spectators In A Ghost City» συμμετέχει σε μια από τις δύο κύριες και διαγωνιστικές εκθέσεις, την Έκθεση Χωρών και Περιφερειών –η άλλη διαγωνιστική είναι η Έκθεση Φοιτητών- και διεκδικεί το μεγάλο βραβείο της διοργάνωσης, το Χρυσό Τρίιππο (Golden Triga), μαζί με τις συμμετοχές από ακόμη 48 χώρες και 3 περιφέρειες (Κεμπέκ, Μακάο, Χονγκ Κονγκ). Υπάρχουν οκτώ ακόμη προγραμματικές ενότητες- εκθέσεις που «τρέχει» διεθνής ομάδα επιμελητών, στις οποίες συναντάμε δύο ακόμη συμμετοχές από την Κύπρο.
Η Ελλάδα εκπροσωπείται στην Έκθεση Χωρών και Περιφερειών με την πρόταση «A Rare Gathering» (Μια σπάνια συνάθροιση) που διοργανώνει το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, με τη συμμετοχή 60 σκηνογράφων. Εξαμελής επιμελητική ομάδα επέλεξε υλοποιημένα έργα της εξαετίας 2017-2023.
Κουβαλώντας το «σπίτι» στην πλάτη
Τι σημαίνει να κουβαλάς το «σπίτι» σου στην πλάτη, όπου «σπίτι» είναι το κέλυφος για αφηγήσεις και ζωντανές αναμνήσεις που συνδέονται και συλλέγονται σ’ έναν χώρο; Η καλλιτεχνική ερευνήτρια και σχεδιάστρια της χειροποίητης εικαστικής εγκατάστασης «Spectators In A Ghost City», Μελίτα Κούτα, σημειώνει: «Τον Ιούλιο του 2022, επισκεφθήκαμε την περίκλειστη πόλη- φάντασμα της Αμμοχώστου για πρώτη φορά μετά το άνοιγμά της, το 2020. Περάσαμε ώρες περπατώντας στους ερημικούς δρόμους, κοιτάζοντας τα άδεια κτίρια, σπίτια, καταστήματα και ξενοδοχεία εγκαταλελειμμένα και ερειπωμένα και προσπαθήσαμε να φανταστούμε ποια να ήταν η ζωή των κατοίκων της πριν από το 1974. Περπατώντας ανάμεσα σε τουρίστες που όπως κι εμείς έβλεπαν αυτό το μακάβριο θέαμα τραβώντας φωτογραφίες και βίντεο, αρχίσαμε να αμφισβητούμε και τον ρόλο μας ως ‘Θεατές σε πόλη φάντασμα’».
Η έρευνα αναπτύχθηκε σε διάστημα ενός έτους και περιελάμβανε επισκέψεις στον χώρο, συλλογή φωτογραφικού και οπτικοακουστικού υλικού από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, μελέτη ιστορικών πηγών, καθώς επίσης συνομιλίες με κατοίκους που ζούσαν στην πόλη πριν από το 1974 και σημερινούς επισκέπτες. Για τον σχεδιασμό της εγκατάστασης ήταν απαραίτητη η περαιτέρω ανάλυση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού της πόλης με αναφορές στον μοντερνισμό και μια έρευνα πάνω στα υλικά- φυσικά και βιομηχανικά.
Προτείνεται μια διαδικασία «αντίστροφης σκηνογραφίας»: πώς μπορούμε να βιώσουμε πραγματικούς τόπους ως χώρους με δραματουργία και πώς μπορούμε να κατανοήσουμε και να δημιουργήσουμε εναλλακτικές αφηγήσεις σε σχέση με τις προϋπάρχουσες;
Στο περίπτερο 2 της αίθουσας 13 στις εγκαταστάσεις της Αγοράς Χολεσόβιτσε -στην οποία αίθουσα φιλοξενούνται οι 32 από τις 51 επίσημες συμμετοχές- έχουν τοποθετηθεί οι μακέτες με τη μορφή παρατηρητηρίων σε μικρογραφία, μια αναφορά στη στρατιωτική παρουσία και στους πύργους παρατήρησης του ΟΗΕ στη Νεκρή Ζώνη. Οι μακέτες- πύργοι τοποθετήθηκαν πάνω από το επίπεδο του ανθρώπινου ματιού, γεγονός που τις καθιστά απρόσιτες και μακρινές. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των μακετών δανείζεται στοιχεία και υλικά από υφιστάμενα κτήρια στην Αμμόχωστο, σε ελεύθερη ερμηνεία κλίμακας και αναλογίας.
Το βίντεο που προβάλλεται πίσω από τις μακέτες στ’ αριστερά και δεξιά της εγκατάστασης, παρουσιάζει δύο διαφορετικές εποχές. Ασπρόμαυρα πλάνα αρχείου από τον Ψηφιακό Ηρόδοτο, με άδεια του ΡΙΚ, δείχνουν τη ζωή στην Αμμόχωστο από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 έως το 1973. Το έτερο περιλαμβάνει πλάνα από την εγκαταλελειμμένη πόλη του σήμερα. Τέλος, το βίντεο στην κεντρική μακέτα παρουσιάζει την ήδη αναφερθείσα περιπατητική περφόρμανς: δύο ταξιδιώτες κουβαλούν στην πλάτη, εν είδει αποσκευών, μακέτες κτηρίων της Αμμοχώστου που δημιούργησε η Μελίτα Κούτα.
Τον περασμένο Μάρτιο, οι δύο ερμηνευτές Μελίτα Κούτα και Πασκάλ Καρόν ξεκίνησαν περιπατητικό ταξίδι κατά μήκος της νοτιοανατολικής ακτής του νησιού, με τις συγκεκριμένες αποσκευές στην πλάτη. Ο περίπατος οδήγησε στο παρατηρητήριο κοντά στην πράσινη γραμμή όπου επιτρέπεται στους επισκέπτες να δουν την Αμμόχωστο με ενοικιαζόμενα κιάλια. Το παράκτιο ταξίδι διακόπτεται από εμπόδια, φράχτες και απαγορεύσεις διέλευσης. Καθώς οι ερμηνευτές φτάνουν και εισέρχονται στην περίκλειστη περιοχή, οι μακέτες δεν βρίσκονται πια στην πλάτη τους· γίνονται πια τα πραγματικά κτήρια της πόλης.
Η ύλη που εμπεριέχει τη μνήμη
Οι παραστάσεις και οι σκηνογραφικές πρακτικές δεν τοποθετούνται αποκλειστικά στη θεατρική σκηνή. Συμβαίνουν επίσης σε χώρους εναλλακτικής ή και πραγματικής ζωής. Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τόπους που έχουν υποστεί πολιτική/ πολεμική σύγκρουση και τραύμα, μέσα από την ύλη τους, η οποία εμπεριέχει τη μνήμη; Πώς μπορούμε να συνδεθούμε μαζί τους μέσω σκηνογραφικών μεθοδολογιών και τελικά να οραματιστούμε το πιθανό μέλλον τους; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει η επιμελητική ομάδα.
Κατανοώντας τις συχνά αντιφατικές και πολύπλοκες γεωπολιτικές αφηγήσεις, με σεβασμό παράλληλα στο ανθρώπινο τραύμα και υπερβαίνοντας την αισθητική γοητεία των ερειπίων, προτείνεται μια διαδικασία «αντίστροφης σκηνογραφίας»: πώς μπορούμε να βιώσουμε πραγματικούς τόπους ως χώρους με δραματουργία και πώς μπορούμε να κατανοήσουμε και να δημιουργήσουμε εναλλακτικές αφηγήσεις σε σχέση με τις προϋπάρχουσες;
Η ομάδα δεν στοχεύει να δώσει απαντήσεις και λύσεις ή να επιλύσει συγκρούσεις. Η πρόταση επιχειρεί να επικοινωνήσει μέσω της ενσυναίσθησης, την ποιητικότητα των σκηνογραφικών τεχνών σ’ ένα ουτοπικό όραμα του μέλλοντος. Σκοπεύει να διαταράξει τη σχέση ανάμεσα στο ρόλο του καλλιτέχνη και του θεατή, καθώς πραγματεύεται ζητήματα οικειοποίησης, θεάματος, παρείσακτων θεατών και το ρόλο της τέχνης μπροστά στο ανθρώπινο τραύμα, που επεκτείνεται πέρα από την Αμμόχωστο και αντηχεί και σε άλλους αντίστοιχους χώρους ανά τον κόσμο.
Την Παρασκευή 9 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε στον χώρο της έκθεσης παρουσίαση της επιμελητικής ιδέας της κυπριακής συμμετοχής και συζήτηση με τους συντελεστές. Εκτός από τη Μαρίνα Μαλένη, τη Μελίτα Κούτα και τον Πασκάλ Καρόν, τη συμμετοχή συνδράμουν ο Χάρης Καυκαρίδης (συνεργαζόμενος τεχνικός σύμβουλος), ο Γιώργος Λαζόγλου (συνεργάτης τέχνης και τεχνολογίας για τα οπτικοακουστικά μέσα), ο Φίλιππος Βασιλειάδης (γραφικός σχεδιασμός και σχεδιασμός ιστοσελίδας), ο Δώρος Τσολάκης (τεχνική υποστήριξη) και οι τεχνικές υπηρεσίες του ΘΟΚ.
Ακόμη δύο κυπριακές συμμετοχές
Στην PQ23 συμμετέχουν ακόμη δύο ανεξάρτητες προτάσεις από την Κύπρο, η διαδραστική εγκατάσταση «Fragments, Pigments and Figments: An Individualized Walk Through a Buffer Zone» σε επιμέλεια Ελλάδας Ευαγγέλου και Νιχάλ Σογαντζί και η συμμετοχική, βιωματική εμπειρία «Victor X» που επινοήθηκε, σχεδιάστηκε και σκηνοθετήθηκε από τη Μαρία Μιτσή και τη Νάσια Παπαβασιλείου.
Η πρώτη πραγματοποιείται στο πλαίσιο της ενότητας- έκθεσης The Performance Space, που φέτος επιμελείται ο Άντριου Φίλμερ υπό τον τίτλο «Acts of Assembly». Φιλοξενείται στον χώρο της Εθνικής Πινακοθήκης της Τσεχίας, στο Trade Fair Palace, μέχρι τις 18 Ιουνίου και περιλαμβάνει 35 προτάσεις από διάφορες χώρες. Το «Fragments, Pigments and Figments» είναι ένας εξατομικευμένος καλλιτεχνικός περίπατος, μια προσομοίωση των δυνατοτήτων περιδιάβασης στην ουδέτερη ζώνη του Λήδρα Πάλας, των 430 μέτρων μεταξύ των δύο σημείων διέλευσης, μέσω 14 φωτογραφιών και ποίησης.
Η δεύτερη φιλοξενείται από τις 9 έως τις 11 Ιουνίου (ολοκληρώνεται σήμερα) στο πλαίσιο της ενότητας PQ Performance, με την επιμελητική ομάδα να επιλέγει 20 προτάσεις ανάμεσα σε 300 αιτήσεις από 52 χώρες. Το «Victor X», που κάνουν πράξη οι Μαρία Μιτσή και Νάσια Παπαβασιλείου με την υποστήριξη του Δώρου Πολύδωρου, είναι μια από αυτές. Περιλαμβάνει καθημερινή δίωρη εγκατάσταση και τετράωρη περφόρμανς σε ειδικό χώρο της Αγοράς Χολεσόβιτσε. Το κοινό εμπλέκεται σ’ έναν κόσμο διασύνδεσης και εξερεύνησης. Στην ομάδα περιλαμβάνεται η περφόρμερ/ χορογράφος Μπελίντα Παπαβασιλείου και ο δημιουργός ηχητικών τοπίων Δημήτρης Σάββα. Η πρεμιέρα μιας πρώτης εκδοχής του έργου είχε γίνει τον Ιούλιο του 2021 στο οινοποιείο ETKO στη Λεμεσό.
- INFO: Η PQ23 θα είναι ανοιχτή στο κοινό μέχρι τις 18 Ιουνίου. Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο pq.cz και για την κυπριακή συμμετοχή στο cypruspq23.com
Ελεύθερα, 21.6.2023
