Ο Χρίστος Φουκαράς, ο Γιώργος Μολέσκης και ο Χαμπής Τσαγγάρης, μέλη της ομάδας «Η Τέχνη στον λαό», θυμούνται την περιοδεία τους το καλοκαίρι του 1971 σε κοινότητες της Κύπρου με στόχο να φέρουν τη ζωγραφική, την ποίηση και τη μουσική κοντά στους απλούς ανθρώπους. Το εγχείρημά τους αγκαλιάστηκε με ενθουσιασμό από τους ανθρώπους της υπαίθρου, οι οποίοι εκείνη την εποχή δεν είχαν επαφή με τα γράμματα και τις τέχνες.
Αύγουστος του 1971. Μια ομάδα φερέλπιδων νέων της κίνησης «Η Τέχνη στον λαό», αποτελούμενη από τους Γιώργο Μολέσκη, Χαμπή Τσαγγάρη, Τάσο Αγγελή, Χρίστο Φουκαρά, Ανδρέα Χαραλάμπους και Χρίστο Πισιάρα, αποφασίζει να περιοδεύσει στα χωριά για να φέρει κοντά στον κόσμο την τέχνη και τη λογοτεχνία. Ήταν μια από τις πρώτες προσπάθειες πολιτιστικής αποκέντρωσης, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν χορηγίες από το κράτος. Οι άνθρωποι της ομάδας, με αγνά κίνητρα και χωρίς κανένα κέρδος, αφιέρωσαν χρόνο και κόπο για να μοιραστούν με τους απλούς ανθρώπους των κοινοτήτων την αγάπη τους για την τέχνη, την ποίηση και τη μουσική. Προσκαλούσαν μάλιστα τους ίδιους τους κατοίκους να λάβουν μέρος στις εκδηλώσεις σε κάθε κοινότητα, για να παρουσιάσουν δικά τους ποιήματα ή τραγούδια. Αλλά και με δημοσιεύματα στον Τύπο της εποχής, καλούσαν όσους καλλιτέχνες ήθελαν να λάβουν μέρος στις εκδηλώσεις τους. «Οποιοσδήποτε καλλιτέχνης πιστεύει ότι η τέχνη πρέπει να ξεφύγει από το μονοπώλιο των μεγάλων ξενοδοχείων της πρωτεύουσας και να ξαπλωθεί σε κάθε γωνιά του νησιού μας, οποιοσδήποτε θέλει να συμβάλει στην αποκατάσταση μεταξύ καλλιτέχνη και του έργου αφενός και του κοινού αφετέρου, είναι ευπρόσδεκτος στις εκδηλώσεις αυτές», σημείωναν στις ανακοινώσεις τους.
Αφετηρία της περιοδείας ήταν η Κισσόνεργα, το χωριό του Χρίστου Φουκαρά. Για την εκδήλωση επιστρατεύθηκε το αυτοκίνητο του Γιώργου Μολέσκη, στο οποίο η ομάδα φόρτωνε τα έργα τέχνης και περιόδευε στις κοινότητες. Τα έργα ζωγραφικής και χαρακτικής παρουσιάζονταν συνήθως στην πλατεία και στα καφενεία του χωριού. Ο Γιώργος Μολέσκης θυμάται ότι συνήθως πήγαιναν στις πλατείες των χωριών και ο ίδιος αναλάμβανε να εξηγήσει στο κόσμο ότι είχαν έρθει να τους μιλήσουν για την τέχνη, να διαβάσουν ποίηση και να συζητήσουν. «Στην Κισσόνεργα, θυμάμαι, είχαμε έναν καραγκιοζοπαίχτη. Ήρθε επίσης ο Κισσονέργης ο ζωγράφος, αλλά και ποιητάρηδες που διάβαζαν ποιήματα. Μαζευόταν πολύς κόσμος, υπήρχε πολύ μεγάλη ανταπόκριση. Μετά την Κισσόνεργα, πήγαμε στην Κοντέα και έπειτα στη Λύση. Στην Άσσια φέραμε και τον Κκάσιαλο στην πλατεία του χωριού και έγινε μια πολύ ωραία εκδήλωση. Αυτές τις εκδηλώσεις τις κάναμε το καλοκαίρι του 1971 και είχαν μεγάλη επιτυχία. Ο Τάσος Αγγελής, ο Χριστάκης Πισιάρας κι εγώ διαβάζαμε ποιήματα. Επίσης συζητούσαμε με τον κόσμο ή απαντούσαμε σε ερωτήσεις τους. Έχουν διασωθεί κάποια δημοσιεύματα σε εφημερίδες της εποχής για την «Τέχνη στο λαό». Επίσης ο Κώστας ο Χούρης έκανε ένα φιλμάκι από την εκδήλωση στην Άσσια και είναι το μόνο που έχει διασωθεί», σχολιάζει ο κ. Μολέσκης.
Στον πρώτο τόμο του βιβλίου «Χαμπής ο Χαράκτης» διαβάζουμε ότι η εφημερίδα «Φιλελεύθερος» έγραψε τον Αύγουστο του 1971 ανάμεσα σ’ άλλα για την εκδήλωση στην Κισσόνεργα: «Η όλη εκδήλωση άρχισε το μεσημέρι με το άνοιγμα της έκθεσης έργων ζωγραφικής και χαρακτικής των καλλιτεχνών Χρίστου Φουκαρά, Χαμπή και Ανδρέα Χαραλάμπους. Το βράδυ οργανώθηκε μεγάλη συγκέντρωση στην πλατεία του χωριού στην οποία οι οργανωτές μίλησαν για την τέχνη και απάγγειλαν ποιήματα τόσο δικά τους όσο και άλλων ποιητών. Απάγγειλαν οι ποιητές Γιώργος Μολέσκης, Τάσος Αναστασίου και Χρίστος Πισιάρας. Ακολούθησε υποβολή πληθώρας ερωτήσεων από το κοινό γύρω από την τέχνη. Όσες ερωτήσεις υπεβλήθησαν απαντήθηκαν από τους οργανωτές με τρόπο απλό και σαφή, έτσι που το κοινό να λάβει μια γενική εικόνα του τι επικρατεί γύρω από την τέχνη. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, οι οργανωτές τόνισαν ότι “Δεχόμαστε στην ομάδα μας οποιονδήποτε πιστεύει ότι ο λαός μας παραμελήθηκε, ότι ο λαός μας ζητεί την τέχνη και που να θέλει να φωτίσει κι αυτός στο μέτρο των δυνατοτήτων του τον λαό προς αυτή την κατεύθυνση”. Ένα πρόσωπο από το ακροατήριο σηκώθηκε και αφού πλησίασε το μικρόφωνο είπε μεταξύ άλλων: “Χωριανοί, αυτοί οι νέοι δεν πήγαν στα μεγάλα σαλόνια να εκθέσουν και να μιλήσουν, αλλά ήρθαν να μεταφέρουν αυτό το πράγμα στον λαό. Σκοπός τους είναι να κάμουν τον λαό να καταλάβει την Τέχνη. Οι νεαροί του χωριού μας ας προσέξουν τη δουλειά των νέων καλλιτεχνών και λογοτεχνών που μας επισκέφθηκαν σήμερα και να παραδειγματιστούν”».
Ο Χαμπής Τσαγγάρης θυμάται ότι αυτό που έζησαν στην Κισσόνεργα ήταν πρωτόγνωρο για τους ίδιους και για τον κόσμο που παρακολούθησε την εκδήλωση. «Γεμίσαμε από χαρά και αυτή η χαρά ήταν όλη η πληρωμή μας, που μεγαλύτερη δεν υπάρχει» σχολιάζει. «Φύγαμε από την Κισσόνεργα με δυνατότερα τα φτερά μας και προγραμματίσαμε για την επόμενη Κυριακή τη δεύτερή μας εκδήλωση». Σειρά πήρε η Κοντέα, το χωριό του Τσαγγάρη, με περισσότερες συμμετοχές νέων καλλιτεχνών και λογοτεχνών. Θυμάται ότι έφτασαν στο χωριό την Κυριακή του Δεκαπενταύγουστου του 1971. Η εκδήλωση έγινε στην πλατεία των κινηματογράφων «Παράδεισος» και «Ελλάς», ανάμεσα στα καφενεία του Γιωρκή του Ππατσιά, του Βασιλειάδη και των Λαϊκών Οργανώσεων. «Από το μεσημέρι, στήσαμε στους τοίχους της πλατείας τα έργα ζωγραφικής και χαρακτικής», σημειώνει ο Χαμπής. «Ιδιαίτερο βάρος στην εκδήλωση δόθηκε για αναφορά στον μεγάλο ποιητή της Κύπρου, τον Κοντεάτη Τεύκρο Ανθία, και απαγγέλθηκαν ποιήματά του. Στην εκδήλωση ήρθε και η κόρη του ποιητή, Φλόγα Ανθία, που απάγγειλεν ποιήματα του πατέρα της. Εκτός από τους πρωτεργάτες της ομάδας “Η Τέχνη στον λαό” και την Φλόγα Ανθία, στην εκδήλωση της Κοντέας απάγγειλαν ποιήματα ή παρουσίασαν πίνακες οι Θωμάς Συμεού, Έλλη Παιονίδου, Κώστας Στυλιανού, Μάρκος Σιαπάνης, Κώστας και Φρόσω Χούρη» σχολιάζει. Ο χαράκτης μας αφηγείται ακόμη ένα περιστατικό με τον λαϊκό ζωγράφο Μιχαήλ Κκάσιαλο: «Δυο τρεις μέρες πριν πάει η ομάδα στην Άσσια, εγώ μαζί με τον Γιώργο Μολέσκη συναντήσαμε τον Κκάσιαλο στο σπίτι του και τον καλέσαμε να βάλει και τα δικά του έργα στην έκθεση της Κυριακής στην πλατεία του χωριού. Η απάντησή του ήταν μεγάλη έκπληξη για μας. Πλήρης άρνηση. Δεν δεχόταν με τίποτε. “Δεν με θέλουν οι χωριανοί μου, δεν με εκτιμούν, δεν πάω” επέμενε. Εμείς επιμέναμε: “Έλα και θα μιλήσουμε εμείς στους χωριανούς σου για σένα, θα τους πούμε πόσο καλός είσαι”. Στα πολλά δέχθηκε και ήρθε. Εμείς μιλήσαμε στη συγκέντρωση γι’ αυτόν και τον τιμήσαμε όπως έπρεπε».
Ο εικαστικός Χρίστος Φουκαράς, από τους βασικούς ιδρυτές της ομάδας «Η Τέχνη στον λαό», θυμάται πως όλα ξεκίνησαν ως μια αυθόρμητη κίνηση από φίλους των γραμμάτων και των τεχνών, με το όραμα να οργανώσουν εκδηλώσεις στις πλατείες στα χωριά. «Εκείνη την εποχή ο κόσμος δεν είχε επαφή με την τέχνη. Ήταν καθαρά μια αγνή καλλιτεχνική προσπάθεια, χωρίς οικονομικά κίνητρα. Σε κάθε χωριό που πηγαίναμε καλούσαμε τους ντόπιους να λάβουν και αυτοί μέρος. Ο Γιώργος ο Μολέσκης είχε ένα αυτοκίνητο Ρενό που το γεμίζαμε με πίνακες. Με πολύ αυθορμητισμό και αγάπη γεμίζαμε τις πλατείες. Οι εκδηλώσεις αγκαλιάστηκαν με πολλή αγάπη, κυρίως σε μέρη που είχαν κάποια παράδοση καλλιτεχνική, όπως η Λύση, η Κοντέα, η Κισσόνεργα. Είχαν καλλιτεχνική προοδευτική υποδομή, μέσα από το λαϊκό θέατρο που έστηναν τα σωματεία των χωριών. Προτού πάμε σε μια κοινότητα συνεργαζόμασταν προηγουμένως με τους ντόπιους. Πάντα έπαιζε σημαντικό ρόλο η ανταπόκριση του τοπικού δυναμικού στην οργάνωση της εκδήλωσης. Όπου υπήρχε πρόσφορο έδαφος, η προσπάθειά μας έπαιρνε μια διάσταση όμορφη και ωραία».
Εξαίρεση στη μεγάλη επιτυχία που είχαν οι εκδηλώσεις της ομάδας αποτέλεσε μια κοινότητα όπου οι κάτοικοι δεν είδαν με καλό μάτι τους διοργανωτές. Την αξέχαστη εξόρμησή τους στο χωριό Ύψωνας περιγράφει ο Χαμπής Τσαγγάρης: «Όπως πάντα σε κάθε χωριό, πήγαμε από πριν για να δούμε τον τόπο. Βρήκαμε μια κατάσταση μακριά από τα γράμματα και τις τέχνες και ανθρώπους που δεν μας χρειάζονταν. Δεν μας επέτρεψαν να κάνουμε την εκδήλωση στην πλατεία γιατί “είχε γάμο” μας είπαν. Δεν είχαμε άλλο τόπο διαθέσιμο και αποφασίσαμε να κάνουμε την εκδήλωση σε ένα ελιοχώραφο. Πήραμε και μικρόφωνο και μεγάφωνα για τον Μάριο Τόκα. Στήσαμε μέσα στο χωράφι τα μουσικά μας όργανα, κρεμάσαμε τους πίνακες στους κορμούς των ελιών και περιμέναμε πότε θα περνούσε ο κόσμος για τον περίπατο, για να αρχίσουμε την εκδήλωση. Πέρασαν εκατοντάδες από μπροστά μας που δεν καταδέχτηκαν να μας δουν. Οι μόνοι που έκαναν τον κόπο και μπήκαν στο ελιοχώραφο ήταν μια οικογένεια κάποιου στελέχους της τοπικής Αριστεράς. Μας είδαν με συμπάθεια, ανταλλάξαμε σχόλια για την κατάσταση, αλλά ούτε η φωνή του Μάριου Τόκα ακούστηκε, ούτε ποιήματα ή κουβέντες για την τέχνη. Τα μαζέψαμε και φύγαμε. Τώρα οι ελιές έδωσαν τη θέση τους σε ένα μνημείο».
Στον Ύψωνα η ομάδα ένιωσε απογοήτευση αλλά, όπως σχολιάζει ο Χαμπής, «η φωτιά για προσφορά δεν έσβησε, απεναντίας δυνάμωσε από το πολύ ενδιαφέρον που έδειξε στην κίνηση ο απλός κόσμος στα χωριά». Η εκστρατεία διακόπηκε το καλοκαίρι του 1971, επειδή τα περισσότερα μέλη της ομάδας σπούδαζαν στο εξωτερικό και επέστρεψαν στα πανεπιστήμιά τους.
Φωτό: Αρχείο Χαμπή Τσαγγάρη
