Ο περιβόητος Τούρκος λαθρέμπορος αρχαιοτήτων Αϊντίν Ντικμέν πέθανε στις 8 Απριλίου, σε ηλικία 83 ετών, σύμφωνα με πληροφορίες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Walk of Truth που ίδρυσε η Τασούλα Χατζητοφή. Ο θάνατός του, σύμφωνα με το περιβάλλον του, εικάζεται πως οφείλεται στην προσβολή του από τον Covid-19. O Ντικμέν ήταν υπεύθυνος για το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων και θρησκευτικών κειμηλίων από την κατεχόμενη Κύπρο. Είχε σημαντική ανάμιξη στη λεηλασία πάμπολλων εκκλησιών και μοναστηριών στα κατεχόμενα μετά την εισβολή του 1974, και στην παράνομη πώληση διεθνώς των εκκλησιαστικών θησαυρών που κλάπηκαν από εκεί.
Η Τασούλα Χατζητοφή, η οποία αγωνίστηκε επί σειρά ετών για τον εντοπισμό των κλεμμένων αυτών θησαυρών και την επιστροφή τους, εκτιμά πως ο θάνατος του Ντικμέν συνιστά αρνητική εξέλιξη για τον επαναπατρισμό και άλλων κυπριακών αρχαιοτήτων που είχε στην κατοχή του ο Τούρκος λαθρέμπορος. «Λυπάμαι που πέθανε πριν μας πει όλα όσα γνωρίζει», δήλωσε. «Πήρε πολλά μυστικά στο τάφο του για το παράνομο εμπόριο από την κατεχόμενη Κύπρο και πούλησε κυπριακές αρχαιότητες σε όλο τον κόσμο. Όλα όσα γνωρίζουμε σήμερα για τον Ντικμέν είναι μέσω του πρώην συνεργάτη του Michel van Rijn, ο ρόλος του οποίου είναι αμφιλεγόμενος και έχει τα δικά του κίνητρα και συμφέροντα για τις κυπριακές μας αρχαιότητες. Οι κυπριακές Αρχές πρέπει να μελετήσουν κατά πόσο άφησε πίσω του αρχαιότητες τις οποίες αγόρασε μετά την επιχείρηση του Μονάχου και μπορούμε να τις διεκδικήσουμε».
Υπάρχουν επίσης και αρχαιότητες που δεν μπόρεσε να αποδείξει η Κύπρος από ποια εκκλησία προέρχονταν. Αυτές, σύμφωνα με την Τασούλα Χατζητοφή, θα πωλούνταν για να εξοφλήσει φόρους για την παράνομη πώληση των μωσαϊκών της Κανακαριάς στην Goldberg. «Τουλάχιστον, εάν υπάρχουν ακόμα κυπριακές αρχαιότητες στην κατοχή του, έστω και χωρίς αποδείξεις, να έχει η Κύπρος τον πρώτο λόγο πριν αποφασιστεί το τι θα γίνουν», λέει η κ. Χατζητοφή. «Ζούμε σε μια εποχή που, ειδικά στις αρχαιότητες, υπάρχει ευαισθησία. Σε πολλές χώρες όπως η Γαλλία βλέπoυν το πνεύμα και όχι τη λέξη του νόμου και επαναπατρίζoυν αρχαιότητες που βρίσκονται ακόμα και σε μουσεία της χώρας, μόνο και μόνο διότι έφυγαν από αυτές τις χώρες σε περίοδο αποικιακού καθεστώτος. Να μην το βάλουμε κάτω ποτέ σαν χώρα», καταλήγει.
Θυμίζουμε πως ο Αϊντίν Ντικμέν ήταν ένας από τους αρχαιοκάπηλους που η Τασούλα Χατζητοφή κατάφερε να παγιδεύσει και ξεσκεπάσει το 1997, στη γνωστή υπόθεση του Μονάχου η οποία κατέληξε σε µια από τις σημαντικότερες συλλήψεις στα χρονικά της παράνομης διακίνησης έργων τέχνης στην Ευρώπη µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Στα χέρια του Τούρκου αρχαιοκάπηλου είχαν βρεθεί τότε εκατοντάδες δεκάδες αρχαιοτήτων και θρησκευτικών θησαυρών, όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από άλλες χώρες του πλανήτη.
Το εφετείο του Μονάχου διέταξε τότε να επιστραφούν στην Κύπρο 207 εκκλησιαστικά κειμήλια που βρέθηκαν στην κατοχή του Ντικμέν, για τα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία προσκόμισε αποδεικτικά στοιχεία για την προέλευση τους. Μεταξύ αυτών που επιστράφηκαν περιλαμβάνονται τοιχογραφίες από τη Μονή του Αντιφωνητή Χριστού, τον ναό της Αγίας Σολομωνής στην Κώμα του Γιαλού, και τη Μονή της Παναγίας της Αψινθιώτισσας. Επαναπατρίστηκαν επίσης τρία ζεύγη βημοθύρων από τη Μονή του Αντιφωνητή Χριστού, τη Μονή της Παναγίας της Καντάρας και τον Άγιο Δημητριανό στο Δάλι, το χειρόγραφο Ευαγγέλιο (18ος αι.) της Αρμενικής κοινότητας της Κύπρου και χειρόγραφο ομιλιάριο (17ος αι.) από τη Μονή της Παναγίας της Τροοδίτισσας. Επιστράφηκαν επίσης και 10 προϊστορικές αρχαιότητες που προέρχονταν από τη συλλογή του Χριστάκη Χατζηπροδρόμου, τον Άγιο Επίκτητο Κερύνειας κ.ά.
Υπάρχουν ωστόσο 49 ακόμα αντικείμενα, τα οποία πιστεύεται ότι είναι κυπριακά (14 εικόνες και άλλες προϊστορικές αρχαιότητες). Όμως, παρά το ότι τέθηκαν ενώπιον του γερμανικού δικαστηρίου όλα τα διαθέσιμα στοιχεία ως προς την ταυτότητα των αντικειμένων αυτών, αυτό αποφάσισε ότι δεν ήταν δυνατόν να διασυνδεθούν με την κυπριακή πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά.
Η Νομική Υπηρεσία της Κύπρου σημείωνε, στις 17 Μαρτίου 2015, ότι τα 49 αυτά αντικείμενα δεν επιστράφηκαν στον Τούρκο αρχαιοκάπηλο, αφού, διαβλέποντας τις αδυναμίες του μαρτυρικού υλικού που τέθηκε ενώπιον του Εφετείου, είχε ήδη ζητήσει, πολύ πριν εκδοθεί η απόφαση του εφετείου, τη δέσμευση των αντικειμένων έναντι του ποσού που είχε επιδικάσει το Δικαστήριο ως έξοδα υπέρ της Δημοκρατίας (€500.000), τα οποία σύμφωνα με το γερμανικό δίκαιο θα αποτελούσαν αντικείμενο δημοπράτησης. Τα αντικείμενα αυτά δεν έχουν επιστραφεί στην Κύπρο και ο θάνατος του Αϊντίν Ντικμέν εγείρει πολλά ερωτήματα για την τύχη τους.
