«Το θέατρο είναι ποίηση και μια κατεξοχήν πολιτική πράξη», λέει η Μυρτώ Παπαχριστοφόρου, με αφορμή το θεατρικό «Λάμπρος» που έγραψε και θα παρουσιάσει στο Θέατρο Ριάλτο όταν αρθούν τα περιοριστικά μέτρα για τον κορωνοϊό. Την καλλιτεχνική επιμέλεια της παραγωγής υπογράφει η εικαστικός Κατερίνα Ατταλίδου.
– Το θεατρικό «Λάμπρος» είναι εμπνευσμένο από το ομώνυμο μυθιστόρημα που έγραψες. Πόσο δύσκολο ήταν να γράψεις το σενάριο; Το θεατρικό κείμενο, δημιουργήθηκε μετά από τ’ ανοιχτό κάλεσμα του Θεάτρου Ριάλτο, την περασμένη άνοιξη. Στην πρεμιέρα, θα παρουσιάσουμε μια προσαρμογή του μυθιστορήματος γι΄αυτή την παράσταση. H ιστορία του Λάμπρου, υπάρχει από το 2008. Χρειάστηκε, ωστόσο, να περάσουν αρκετά χρόνια για να βρουν τη θέση τους οι ψηφίδες του έργου. Έπρεπε, ακόμη, να συμπληρωθούν τα υπόλοιπα έργα του κύκλου στον οποίον ανήκει.
– Το έργο καταπιάνεται με το επίκαιρο θέμα του εγκλεισμού. Μίλησέ μας γι’ αυτό. Το θεατρικό πραγματεύεται κι άλλα θέματα; Όλα τα θέματα του έργου ξεδιπλώνονται μέσα από το πρίσμα της ανθρώπινης άγνοιας, ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης κατάστασης. Ο εγκλεισμός, η απομόνωση, η ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η απουσία ελευθερίας επιλογών, μέσα σ’ έναν κόσμο όπου επικρατούν περιοριστικές συνθήκες, όπως είν’ αυτός όπου ζούμε σήμερα. Τα τέρατα αλλά κι η ομορφιά (η αλήθεια και το ψέμα) που μπορεί να δημιουργήσει ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του να γνωρίσει όλ’ αυτά που δεν μπορεί να γνωρίσει. Η κατάχρηση, η βία στην οποίαν οδηγείται η εξουσία όταν παρεκτρέπεται. Το έργο είναι βαθιά πολιτικό, όπως όλα τα έργα του κύκλου, όπως κι «Η άλλη θάλασσα». Ο Λάμπρος, λέει ξεκάθαρα: «Αθώοι πια δεν υπάρχουν». Θυμάμαι τον Heaney, ο οποίος θυμήθηκε τον Σεφέρη, ο οποίος θυμήθηκε τον Σοφοκλή, κ.ο.κ. Ο άνθρωπος, βέβαια, δεν είναι μονάχα πολιτικό ον. Υπάρχει η ονειρική, η μεταφυσική, η ερωτική, η ποιητική διάστασή του. Και το θέατρο είναι ποίηση. Είναι, επίσης, μια κατεξοχήν πολιτική πράξη. Τι είναι πολιτικό; Είναι η αγωνιώδης προσπάθεια του ανθρώπου να πραγματώσει τον εαυτό του μέσα σ’ ένα ευρύτερο γίγνεσθαι. Τι άλλο είναι το θέατρο;
– Είναι το πρώτο σου θεατρικό έργο, στο οποίο μάλιστα πρωταγωνιστείς. Νιώθεις ότι κολυμπάς σε βαθιά νερά; Φυσικά. Το έργο, ωστόσο, γράφτηκε καταρχήν για έναν ηθοποιό. Οι συγκυρίες τα έφεραν ώστε να ερμηνεύσω προσωπικά τον ρόλο. Ο ήρωας, ωστόσο, νομίζω πως είναι πανανθρώπινος. Όλοι, κουβαλούμε αυτό το προσωπείο, για το οποίο μίλησαν ο Αριστοτέλης, ο Walcott, ο Auerbach ή ο Yeats. Μόλις το φορέσουμε, γινόμαστε άγιοι, ήρωες ή ποιητές. Ό,τι ήμασταν πάντα. Ο άνθρωπος, φόρεσε το προσωπείο που κουβαλεί μέσα του, για να κατανοήσει τον εαυτό του, το μυστήριο της ζωής του. Η κατανόηση μπορεί να έρθει, μπορεί και να μην έρθει. Ο διθύραμβος, ήταν πρωτίστως κάτι ακόμη: ήταν κι η έκσταση μιας γιορτής. Αυτό, είναι η ζωή μας. Αυτό, είναι η Τέχνη μας. Η γνώση, με βοηθά ν’ αντιμετωπίσω την κατάσταση. Είχα, επίσης, την ευκαιρία ν’ ανακαλύψω πτυχές του κεντρικού ήρωα του έργου που δεν είχα σκεφτεί. Ο ηθοποιός, εργάζεται με το σώμα του. Το ανθρώπινο σώμα, αποστρέφεται το ψέμα. Κουβαλεί μιαν αλήθεια, που διασώζει κάθε φορά. Αποτελεί, επίσης, έναν άτεγκτο κριτή. Η Γνώση, η Μνήμη, η Αθωότητα, η Ιερότητα του ανθρωπίνου σώματος, αποτελούν στοιχεία μεγάλης συζήτησης.
– Έχεις αγωνία για τον τρόπο που θα υποδεχθεί το έργο το κοινό; Τεράστια. Εργάστηκα, όμως, σκληρά τα τελευταία χρόνια. Εμπιστεύομαι, επίσης, σχεδόν τυφλά την εικαστικό Κατερίνα Ατταλίδου. Η Κατερίνα μεγάλωσε μέσα στην ποίηση και το θέατρο. Η γνώση της, γύρω από ζητήματα που αφορούν την Τέχνη είναι πολύ βαθιά. Οι παρεμβάσεις της, καίριες και ουσιαστικές. Με προκαλεί να γίνω καλύτερη. Αισθάνομαι ευλογημένη για το γεγονός ότι μπορούμε να συνδημιουργούμε. Αισθάνομαι επίσης απεριόριστη εμπιστοσύνη στο καλλιτεχνικό, πανανθρώπινο όραμά της.
– Ο Λάμπρος είναι το κεντρικό πρόσωπο του θεατρικού. Μπορείς να σκιαγραφήσεις το πορτρέτο του; Είναι ένας τραγικός ήρωας. Το όνομά του, δεν είναι τυχαίο. Την ιδέα δανείζομαι από τον Σολωμό. Το σημαντικότερο γεγονός του έργου είναι η πορεία ενός ανθρώπου για να φτάσει από το σκοτάδι στο φως. Είναι επίσης το σημαντικότερο γεγονός της ζωής ενός ανθρώπου. Την παρακολουθούμε μέσα απ’ τα καθημερινά γεγονότα της ζωής ενός ανθρώπου σαν κι εμάς. Θα τα καταφέρει; Τι συναντά στον δρόμο του; Αναρωτιόμαστε μαζί του. Τι μένει από τον άνθρωπο αν του αφαιρέσεις το δικαίωμα να ορίζει ο ίδιος τον εαυτό του, την ταυτότητά του, την πραγματικότητά του; Αν του αφαιρέσεις την ελευθερία, τη δικαιοσύνη; Αν αφαιρέσεις την αγάπη, τον έρωτα ή τον θεό του; Τον μη-θεό του; «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα», λέει ο Goya. Το ζήτημα είναι παμπάλαιο. Ο Οιδίπους ήταν ένα λογικό ον. Η άγνοιά του, όμως, τον συνέθλιψε. Το έλλειμμα δημοκρατίας υπήρχε. Η πανδημία, το ανέδειξε. Βλέπουμε πολλές, θεμελιώδεις ιδιότητες της ανθρώπινης ύπαρξης να καταπατώνται σήμερα γύρω μας. Όπου αυτό συμβαίνει, αμέσως γεννιούνται τέρατα. Κανείς από μας, ωστόσο, δεν μπορεί να είναι ελεύθερος όσο υπάρχει δυστυχία, λέει ο Camus. Γι’ αυτό μια ολόκληρη πόλη, η Θήβα, χάνεται μαζί του. Κι αυτό, δεν μπορεί να μας διαφεύγει.
– Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτό που συμβαίνει σήμερα; Ο Λάμπρος αποτελεί το εξιλαστήριο θύμα ενός κόσμου που έχει προ πολλού αποφασίσει να εξορίσει τον άνθρωπο που αναρωτιέται. Ο κόσμος μας, είναι γεμάτος βεβαιότητες. Ο Λάμπρος, ωστόσο, δεν παύει ν’ αναρωτιέται μέχρι τέλους. Και παρά το τέλος, που είναι ίδιο για όλους μας. Μέσα στην τραγωδία της ζωής του, ακόμη και στο βαθύτερο σκοτάδι του, ο Λάμπρος έχει ολόκληρη την ύπαρξή του στραμμένη προς το φως. Αυτό το φως, μέσα στο σκοτάδι, είναι, θαρρώ, ένα από τα ισχυρότερα μηνύματα της ανθρώπινης ύπαρξης. «Σκότος, εμὸν φάος» λέει ο Σοφοκλής, μες απ’ τα χείλη του Αίαντα. Η άγνοιά μας, θα επιμείνει. Ό,τι ωστόσο καθορίζει τον άνθρωπο, είναι η στάση του απέναντι σ’ αυτό που του συμβαίνει. Παραμένοντας άπραγος, θα έρθουν μια μέρα άλλοι να του πουν ποιος είναι. Θεοί, ή άνθρωποι. Θα έρθουν μια μέρα άλλοι να του πουν ως πού μπορεί να φτάσει η ελευθερία του, η γνώση, η δικαιοσύνη του. Κι αυτό τ’ ομοίωμα, που φτιάχνουν άλλοι για μας, δεν μας μοιάζει καθόλου. Πιστεύω, στον άνθρωπο που απορεί. Και στον θρίαμβο των αποριών του.
– Πώς βίωσες την περίοδο της καραντίνας και του εγκλεισμού; Εργάστηκα μανιωδώς. Κάθε περιορισμός και κάθε στέρηση στη ζωή μου υπήρξαν μια επώδυνη ευκαιρία γι’ αναστοχασμό και δημιουργία.
– Το 2016, σου απονεμήθηκε το βραβείο Γ. Αθάνα της Τάξης Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών, για την καλύτερη ποιητική συλλογή νέου ποιητή. Τι σημαίνει αυτή η βράβευση για σένα; Ήταν μια μεγάλη τιμή, για μένα αλλά και για τον τόπο μου. Ήταν, ακόμη, η επιβράβευση πολλών ετών εργασίας. Αναγκάστηκα, ωστόσο, να την ξεχάσω, για να μπορέσω να προχωρήσω.
* Το θεατρικό «Λάμπρος» που επρόκειτο να ανεβεί στο θέατρο Ριάλτο στις 22 Δεκεμβρίου, τελικά αναβλήθηκε και θα παρουσιαστεί όποτε οι συνθήκες το επιτρέψουν.
* Το εξώφυλλο της έκδοσης του μυθιστορήματος «Λάμπρος» έγινε σε καλλιτεχνική επιμέλεια της Κατερίνας Ατταλίδου.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Φιλελεύθερα, 13.12.2020.
