Μετά από πέντε Κρατικά Βραβεία Εικονογράφησης –μέσα σε 11 χρόνια!- και πολλές ακόμη εγχώριες και διεθνείς διακρίσεις, η Σάντρα Ελευθερίου εξακολουθεί να αισθάνεται έκπληξη όταν κρίνεται άξια βράβευσης.

«Μίδας της εικονογράφησης», «συλλέκτρια διακρίσεων», «Τζόνι Λόγκαν των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας». Όπως κι αν ακούσει να την αποκαλούν χαριτολογώντας, δεν αποπροσανατολίζεται αλλά αφοσιώνεται σε κάθε νέα δουλειά με συγκέντρωση και έμπνευση, με  συναίσθημα και ένστικτο. Το μυστικό άλλωστε του καλού εικονογράφου είναι να διαβάζει το κείμενο ως απλώς αναγνώστης και στη συνέχεια να χτίζει μία- μία τις εικόνες με βάση όσα πυροδοτεί στη φαντασία ο συγγραφέας.

– Το 5ο βραβείο έχει την ίδια σημασία με το 1ο; Τι σημαίνουν για σένα οι διακρίσεις και σε ποιο βαθμό ενδέχεται να σε αποπροσανατολίσουν; Σε κάθε βράβευση αισθάνομαι τον ίδιο ενθουσιασμό και συγκίνηση. Στην πρώτη μου ένιωθα πως είμαι πολύ καινούργια στον χώρο, δεν το πίστευα. Τώρα ο ανταγωνισμός είναι μεγαλύτερος, οι δουλειές που γίνονται στα βιβλία, από κάθε άποψη, πολύ πιο προσεγμένες, οι εικονογράφοι πιο πολλοί κι εγώ μεγαλώνω. Το να είμαι ακόμη άξια βράβευσης, είναι για μένα έκπληξη. Όταν δουλεύεις πάνω σε μια εικονογράφηση, αυτό που σε αφορά είναι να κάνεις το καλύτερο που μπορείς για το βιβλίο, για τους συνεργάτες σου. Έτσι νιώθω και δε νομίζω αυτό να αλλάξει ποτέ. 

– Διαχωρίζεις μέσα σου την ιδιότητα της συγγραφέως από την ιδιότητα της εικονογράφου; Η εικονογράφηση είναι η δουλειά μου και την αγαπώ. Η συγγραφή είναι κάτι διαφορετικό. Ίσως γιατί δεν έχω πάρει στα σοβαρά τον εαυτό μου ως συγγραφέα. Γράφω όταν έχω ανάγκη να γράψω. Έστω για να το διαβάσω μόνο εγώ.  

– Ποιο ήταν το καθοριστικό σημείο που πήρες την κρίσιμη απόφαση να γίνεις εικονογράφος; Η κυρία Τούλα Κακουλλή ήταν η πρώτη που είδε τις εικόνες μου και μ’ έφερε σε επαφή με τις εκδόσεις Κ. Επιφανίου. Η πρώτη μου ανάθεση ήταν οι «Παιδικές Ιστορίες» της κυρίας Έλλης Παιονίδου και δε θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη μας επαγγελματική συνάντηση. Αυτές οι δύο υπέροχες γυναίκες και συγγραφείς έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου. Ο κ. Κώστας Επιφανίου με εμπιστεύτηκε και μου έδωσε απόλυτη ελευθερία. Έτσι πήρα την απόφαση να ακολουθήσω επαγγελματικά την εικονογράφηση κι είμαι σήμερα σε θέση να τους ευχαριστήσω δημόσια. 

– Για να ακολουθήσει κάποιος τον δρόμο αυτόν είναι απαραίτητη προϋπόθεση το να κρύβει ένα παιδί μέσα του; Πιστεύω πως ένας εικονογράφος χρειάζεται τον ενθουσιασμό και τη φαντασία ενός παιδιού, την ανάγκη έκφρασης και εξέλιξης ενός εφήβου και την εμπειρία διαπραγμάτευσης ενός ενήλικα.

– Το γεγονός ότι παραμένει μια «αδικημένη» ιδιότητα είναι πιστεύεις ζήτημα νοοτροπίας; Ειδικά στην Κύπρο, θεωρώ πως είμαστε πολύ πίσω στο θέμα της εικονογράφησης. Όχι από πλευράς ταλέντου. Έχω γνωρίσει πολύ ταλαντούχους συναδέλφους κι είμαι σίγουρη πως υπάρχουν άλλοι τόσοι που δεν ξέρω, που ίσως να μην ασχολούνται με την εικονογράφηση γιατί δεν βγάζει ψωμί. Στην Κύπρο είναι δύσκολο το να είσαι εικονογράφος βιβλίων κι όλοι οι εικονογράφοι εδώ είναι αξιοθαύμαστοι, γιατί εικονογραφούν από αγάπη και μόνο. Ενώ οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, η αμοιβή είναι ελάχιστη. Και το καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολη η αγορά και ο ανταγωνισμός μεγάλος, όμως με λυπεί που αποτελεί λύση το να μειώσει ο εικονογράφος τις απαιτήσεις του, ν’ απαρνηθεί τα δικαιώματά του. Η συνεισφορά του εικονογράφου, ιδιαίτερα στο παιδικό βιβλίο, είναι σημαντική κάτι που δυστυχώς εκτιμάται από λίγους.  

 

– Πώς εκδηλώνεται αυτή η έλλειψη εκτίμησης; Η αναγνώριση αυτής της συμβολής πάει πέρα από την αμοιβή. Είναι τα πνευματικά δικαιώματα, ο σεβασμός του προσωπικού χρόνου του εικονογράφου, καθώς και του χρόνου που χρειάζεται η κάθε δουλειά, η αναφορά του ονόματός του, είναι έστω το ελάχιστο, το «ευχαριστώ». Για να υπάρξει επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων, έφτιαξα στο Facebook την Ομάδα Εικονογράφων, ώστε να αλληλοβοηθούμαστε και να ανταλλάσσουμε πληροφορίες. Στην ομάδα είναι ευπρόσδεκτοι όλοι οι εικονογράφοι, ασχέτως εμπειρίας. Χαίρομαι που η ομάδα μας έχει τη στήριξη του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου κι όλοι οι εικονογράφοι τη στήριξη της Ένωσης Γραφιστών και Εικονογράφων Κύπρου, που προσφέρει πολλά και στον κλάδο μας. Εύχομαι κάποια στιγμή η εικονογράφηση, αντί για χόμπι, να αναγνωριστεί ως επάγγελμα.

 – Δεν σε βαραίνει ενίοτε η ευθύνη κι η αίσθηση ότι «περιορίζεις» τη φαντασία του αναγνώστη μέσα στα δικά σου «καλούπια»; Όταν μού προτείνεται ένα κείμενο, εγώ είμαι απλά ένας αναγνώστης που θα ζωγραφίσει τις εικόνες του συγγραφέα.  Για να προχωρήσει ένα βιβλίο σε εκτύπωση, πρέπει να έχω την έγκριση του υπεύθυνου έκδοσης, του εκδότη και του συγγραφέα.  Αν προχωράμε, σημαίνει πως έχω κάνει σωστά τη δουλειά μου. Ότι αυτό που ζωγράφισα είναι η εικόνα που είχε ο συγγραφέας στο μυαλό του. Και πιστεύω ότι αυτό είναι το ζητούμενο.  

 

– Η εικονογράφηση συμπληρώνει, συνοδεύει ή επιβάλλεται στο κείμενο; Κάθε βιβλίο είναι διαφορετικό, με διαφορετικές απαιτήσεις και μέρος της δουλειάς μου είναι να αναγνωρίζω πότε πρέπει να κρατήσω χαμηλούς τόνους, πότε να φωνάξω και πότε να σταθώ δίπλα στο κείμενο.

– Η τριβή με την εικονογράφηση τρέφει συνεχώς τη φαντασία; Τι είναι αυτό που την τροφοδοτεί στη δική σου περίπτωση; Η φαντασία που διαθέτω εξυπηρετεί μεν το επάγγελμά μου, όχι όμως την προσωπική μου ζωή. Δεν είναι κάτι που μπορώ να ελέγξω ή ίσως να μην έχω μάθει τον τρόπο. Οπότε, τα πάντα στη ζωή μου είναι μια ιστορία που «θα μπορούσε να είναι έτσι, ίσως όμως κι αλλιώς, άραγε πώς;».  

– Επιτρέπεις στους ήρωες της κάθε ιστορίας να σε «παρασύρουν» και να σε καθοδηγήσουν ή προτιμάς να έχεις εξαρχής τον πλήρη έλεγχο της εικονογράφησης; Δουλεύω με το συναίσθημα και το ένστικτο. Διαβάζοντας ένα κείμενο είναι σα να χτίζω λιθαράκι- λιθαράκι τις εικόνες μου με όσα μου αποκαλύπτει ο συγγραφέας, κάτι που νομίζω πως κάνει κάθε αναγνώστης. Απλώς, εγώ έχω την τύχη να πληρώνομαι γι’ αυτό.

– Όταν επιστρέφεις σ’ ένα βιβλίο που εικονογράφησες μετά από καιρό, νιώθεις ότι έχει «αυτονομηθεί» από σένα; Πολλές από τις εικόνες -ακόμη κι αν τις δω μετά από χρόνια- θυμάμαι ακριβώς πώς ένιωθα όταν τις ζωγράφιζα, ποια μουσική άκουγα, πώς ήταν η ζωή μου τότε. Κάτι σαν ημερολόγιο. Οπότε ένα μέρος τους είναι πάντα δικό μου. 

– Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον πράγμα στη ζωή ενός εικονογράφου; Η πρώτη ανάγνωση. Η στιγμή που ξέρεις πως θα αφήσεις τη φαντασία σου να κάνει όλη τη δουλειά και δε χρειάζεται να τη μαζέψεις για χάρη της πρακτικότητας. Και οι ανέλπιστες φιλίες.

– Και ποιο είναι το πιο δύσκολο σημείο σε μια διαδικασία εικονογράφησης; Η φάση που διαχωρίζεις το κείμενο ώστε να ξέρεις τους χώρους που θα εικονογραφήσεις. Εκεί περιορίζεσαι από νούμερα. Πόσες πρέπει να είναι οι σελίδες, πόση απόσταση να κρατήσεις απ’ τα περιθώρια, το ξάκρισμα που θ’ αφήσεις…  Και η επανάληψη.  Δύσκολη, γιατί τότε πρέπει να παρουσιάσεις μια σκηνή ή έναν χαρακτήρα με χίλιους τρόπους ή να βρεις πώς να την αποφύγεις εξολοκλήρου. 

– Με ποια εικόνα θα εικονογραφούσες τη σημερινή κατάσταση στην Κύπρο, σε πολιτικό- κοινωνικό επίπεδο και σε σχέση με την αντιμετώπιση του πολιτισμού; Δύσκολο, γιατί δεν είναι μια ευχάριστη εικόνα κι εγώ προτιμώ να είμαι αισιόδοξη. Δεν ξέρω όμως αν μπορώ, ιδιαίτερα αυτές τις μέρες. Ένα πηγάδι και μια τρύπα στο νερό; Και χαμομήλια ν’ ανθίζουν στη βάση του.

Ποια είναι

Εκτός από καταξιωμένη επαγγελματίας στο πεδίο της εικονογράφησης, έχει δοκιμάσει με επιτυχία τις δυνάμεις και στη συγγραφή παιδικών βιβλίων, κερδίζοντας μάλιστα και το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μεγάλα Παιδιά και Εφήβους για το βιβλίο της «Ο φύλακας του 8κτώ – η αρχή…» (Εκδόσεις Ελληνοεκδοτική 2016). Συνεργάζεται με τους γνωστότερους εκδοτικούς οίκους σε Κύπρο και Ελλάδα, έχει διατελέσει μέλος της κριτικής επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Εικονογράφησης και συμμετέχει συχνά σε εκθέσεις και εργαστήρια με θέμα τη συγγραφή και την εικονογράφηση.

Έχει λάβει το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης για τα βιβλία «Ο απέραντος κόσμος του ουρανού» – Στυλιάνα Κυριακίδου (Εκδόσεις Κ. Επιφανίου- 2008), «Τα ίσια και τα στραβά» – Έλλη Παιονίδου (Εκδόσεις Κ. Επιφανίου 2009), «Το σιτάρι» – Άννη Θεοχάρη (Εκδόσεις Λιβάνη 2012), «Το κρυφτό» – Δήμητρα Χαραλάμπους (Εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή Δεμένη 2018) και πρόσφατα «Ο γύρος του χρόνου με ποιήματα» (ανθολογία ποίησης για παιδιά) – Μαριγώ Αλεξοπούλου (Εκδόσεις Μεταίχμιο 2019).

Παράλληλα έχει διακριθεί με βραβείο από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου, με έπαινο από τον ΘΟΚ για θεατρικό της έργο, ενώ αντιπροσώπευσε την στη Χρυσή Λίστα του Διεθνούς Συμβουλίου Βιβλίων για Νέους (ΙΒΒΥ), όντας υποψήφια και για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν 2020 στην Εικονογράφηση. 

  

 

* Η τελετή απονομής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας και Εικονογράφησης για εκδόσεις του 2019 που είχε προγραμματιστεί για τις 3 Δεκεμβρίου στο Κινηματοθέατρο Παλλάς, έχει αναβληθεί μέχρι να επιτρέψουν οι επιδημιολογικές συνθήκες τη διεξαγωγή της.

** Στην κύρια φωτογραφία, εικόνα από το βιβλίο της Λίνας Μουσιώνη «Η βαλίτσα της Νίνας» (Μεταίχμιο).