Αιμίλιος Σολωμού: «Το ποτάμι», εκδόσεις Πατάκη, 2020.
Γνωρίσαμε τον Αιμίλιο Σολωμού ως ένα καταξιωμένο και διακεκριμένο πεζογράφο της σύγχρονης γενιάς των Κυπρίων συγγραφέων, ως δόκιμο διηγηματογράφο και εμβριθή μυθιστοριογράφο, με περγαμηνές στη λογοτεχνία για μεγάλους. Ώρα να τον γνωρίσουμε και ως συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας. Το εκτενές διήγημά του με τίτλο: «Το ποτάμι» απευθύνεται σε παιδιά της δημοτικής εκπαίδευσης, των μεγάλων τάξεων, 10-12 χρονών.
Για όσους γνωρίζουν τον Αιμ. Σ. από τα μυθιστορήματά του, «Ένα τσεκούρι στα χέρια σου», (2007) «Ημερολόγιο μιας απιστίας» (2012) και «Το μίσος είναι η μισή εκδίκηση» (2015) πιστεύω πως η ευχάριστη έκπληξη ήταν μεγάλη. Δεν έχω παρά να εκθειάσω τη μεγάλη ευελιξία και προσαρμοστικότητα του συγγραφέα, πως αλλάζει, πως μεταλλάσσεται η γραφή του από την ηλικιακή συνομοταξία των ενήλικων στην ηλικιακή συνομοταξία των ανηλίκων αναγνωστών. Ομοιογενής στρωτή γραφή, με άρτια δομημένο λεκτικό και εκφραστικό υλικό, τόσο στη μια όσο και στην άλλη περίπτωση.
Όμως αυτό το υλικό διαφέρει στη νοηματοδότηση, στους συμβολισμούς, στις αλληγορικές προσεγγίσεις, στο δυναμισμό της εκφοράς του λόγου. Η γραφή του Αιμίλιου Σολωμού στο βιβλίο «Το ποτάμι» είναι προσαρμοσμένη στην εντέλεια στα ηλικιακά δεδομένα των αναγνωστών στους οποίους απευθύνεται. Και ασφαλώς η κατάκτηση αυτή έχει να κάμει και με το γεγονός ότι ο συγγραφέας είναι εκπαιδευτικός. Τα επαγγελματικά του εφόδια στάθηκαν ουσιαστικός αρωγός στην προσπάθειά του να απευθυνθεί στα παιδιά με τη γλώσσα που καταλαβαίνουν.
Ο Αιμίλιος Σολωμού έγραψε ένα οικουμενικό και διαχρονικό αντιπολεμικό παραμύθι. Ένα παραμύθι που θα μπορούσε να διαδραματισθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη και κάθε εποχή ∙ του παρελθόντος, αλλά δυστυχώς, και του μέλλοντος. Πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν παιδιά που καρτερούν τον μπαμπά τους να επιστρέψει από τον πόλεμο, από ένα πόλεμο, από κάποιο πόλεμο.
Η ιστορία του βιβλίου, ο μύθος όπως εκτυλίσσεται, είναι απλός, λιτός, απέριττος και σύντομος. Είναι η ιστορία ενός αγοριού, που του λείπει ο πατέρας του, ο οποίος πήγε στον πόλεμο. Τα εναλλασσόμενα συναισθήματα από την παρατεταμένη απουσία, αλλά και από τις αναμνήσεις της τόσο έντονης και ζεστής πατρικής παρουσίας είναι το νήμα που ξετυλίγει μαεστρικά ο συγγραφέας, με ευαισθησία, τρυφερότητα και βαθιά ενσυναίσθηση του τι περιγράφει. Επί τούτου συμφωνώ με την επισήμανση που έκαμε, σε ανάλογη παρουσίασή του, ο Ελλαδίτης κριτικός λογοτεχνίας Μάνος Κοντολέων: «Το ποτάμι είναι ο δρόμος που συνδέει το σκληρό σήμερα με το νοσταλγικό χθες».
Πιστεύω ότι ο Αιμίλιος Σολωμού στο βιβλίο αυτό συνομιλεί με το ομώνυμο διήγημα του Αντώνη Σαμαράκη, που περιλήφθηκε στη συλλογή διηγημάτων «Ζητείται ελπίς» και πρωτοκυκλοφόρησε το 1954. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση το ποτάμι, ως στοιχείο της φύσης, έχει τον ίδιο βαθύ συμβολικό φόρτο, καθώς μέσα στα τρεχούμενα νερά του καθρεφτίζονται η ίδια η ζωή, η ευτυχία, η ελπίδα, η αγάπη, μα προπαντός η έννοια της ελευθερίας και της ευημερίας των ανθρώπων. Και τα δυο διηγήματα διακρίνονται για τη λιτότητα και την οικονομία του λόγου τους. Και τα δυο έχουν ένα βαθύτατα αντιπολεμικό χαρακτήρα και εκπέμπουν ισχυρά ουμανιστικά μηνύματα. Επίσης, και στις δυο περιπτώσεις ο πόλεμος, που παραμένει γενικός και αόριστος ούτως ώστε να ταιριάζει παντού και πάντα, διαρκεί δυόμιση χρόνια.
Θεωρώ ότι ο Αιμίλιος Σολωμού ανέπτυξε έναν έντιμο και ειλικρινή διάλογο με τον Αντώνη Σαμαράκη, μέσα από τον οποίο αναδεικνύεται μια φρέσκια συγγραφική πνοή.
Αυτή όμως είναι η λιγότερο διακριτή συνανάγνωση στο βιβλίο του Αιμίλιου Σολωμού. Εδώ υπάρχει ακόμη μια συνανάγνωση ιδιαιτέρως ευδιάκριτη, καθώς περιλαμβάνει διάσπαρτα και διάφορα παραθέματα από το «άλλο» βιβλίο. Αναφέρομαι στο πανέμορφο, αλληγορικό, κλασικό παραμύθι του Αμερικανού συγγραφέα Ρίτσιαρτ Μπαχ: «Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον» που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992. Το βιβλίο του Μπαχ εμπνέει, εμψυχώνει και παρηγορεί τον ήρωα-παιδί του Σολωμού. Και συχνά λειτουργεί ως βάλσαμο στις συναισθηματικές του πληγές. Πρόκειται για ένα γλάρο που μιλάει σ’ ένα επιδραστικότατο παραμύθι που συνιστά ωδή στην ελευθερία, την ανεξαρτησία, την αυτοδυναμία και τη δημιουργικότητα. Η ταυτότητα των μηνυμάτων-διδαγμάτων των δύο ιστοριών, κατά την άποψή μου, έγκειται σε δύο προτροπές: α) Να επιμένεις στα όνειρά σου, β) Να ακούεις την καρδιά σου.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να παραθέσω κάποια ενδεικτικά δείγματα γραφής από το βιβλίο του Αιμίλιου Σολωμού. Το μαντάτο του θανάτου του πατέρα στρατιώτη-που στο τέλος του βιβλίου αποδεικνύεται αναληθές-βυθίζει στον πόνο το μικρό αγόρι που συλλογιέται: «Ο πόλεμος είναι φοβερός. Είναι ένας μαύρος καβαλάρης που καλπάζει και γκρεμίζει. Είναι αυτό που αισθάνεται τώρα μέσα του. Πόλεμος είναι αυτός ο απέραντος πόνος, η λύπη και η απελπισία. Αυτός είναι ο πόλεμος». (σελ. 42)
Το βιβλίο μυεί τα παιδιά στα υψηλά και μεγάλα ιδανικά, στις αξίες και τις αρχές. Π.χ. εδώ γίνεται αναφορά στη φιλία: «… η φιλία μπορεί να ανθήσει ακόμα και ανάμεσα στα άγρια θηρία, πόσω μάλλον ανάμεσα στους ανθρώπους…». (σελ. 33)
Και ασφαλώς, ανάμεσα στα τόσα άλλα θετικά μηνύματα και νοήματα που εκπηγάζουν από το βιβλίο, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει η φυσιολατρία και η καλλιέργειά της: «Ο Χάρης μυρίζει το νοτισμένο χώμα, το ρετσίνι του πεύκου, την υγρασία στη ρεματιά που αναδίδει απροσδιόριστα αρώματα. Ένα ρυάκι ακούγεται να τρέχει. Προχωρούν πίσω από μια συστάδα με θάμνους, ο γέροντας κόβει κλωνάρια άγριας μέντας και φασκόμηλου. Γεμίζει το καλάθι του. Του δίνει μερικά φύλλα να μυρίσει…». (σελ. 30).
g.frangos@cytanet.com.cy
