Πενήντα χρόνια από τον θάνατο του Γιώργου Σεφέρη

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1971, ο σπουδαίος ποιητής Γιώργος Σεφέρης, ο ποιητής ο οποίος καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 71 ετών. 

Η «Στροφή», η «Στέρνα», το «Μυθιστόρημα», τα «Τετράδια γυμνασμάτων», το «Ημερολόγιο καταστρώματος» (Α΄, Β΄ και Γ) είναι μόνο ορισμένα από τα σημαντικά έργα του σπουδαίου ποιητή, που διαβάστηκε και διαβάζεται όσο λίγοι, μελοποιήθηκε και τραγουδιέται μέχρι σήμερα. Ο Γιώργος Σεφέρης εργάστηκε ως διπλωμάτης και το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Σεφεριάδης.

Στις 24 Οκτωβρίου 1963, η Σουηδική Ακαδημία τιμά με  Νόμπελ Λογοτεχνίας τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες» και γίνεται ο πρώτος Έλληνας που βραβεύεται με Νόμπελ. 

Στις αρχές Αυγούστου του 1971 ο Γιώργος Σεφέρης εισάγεται στον Ευαγγελισμό και εγχειρίζεται στον δωδεκαδάκτυλο. Θα πεθάνει από μετεγχειρητικές επιπλοκές τα ξημερώματα της 20ής Σεπτεμβρίου του 1971. Η κηδεία του μετατράπηκε σε μια μεγάλη αντιδικτατορική διαδήλωση. Η εκκλησία της οδού Κυδαθηναίων γέμισε με κόσμο, νέους και φοιτητές. Άλλοι με λιγοστά λουλούδια στα χέρια, κάποιος με μερικά στάχυα, πολλοί με μια ποιητική συλλογή του Σεφέρη, προσκυνούσαν ευλαβικά το φέρετρο. 

Τρία δάφνινα στέφανα μπροστά από το φέρετρο του ποιητή. Στο πρώτο η ταινία γράφει: «Λίγο ακόμη να ιδούμε τις αμυγδαλιές ν’ ανθίζουν. Στον ποιητή Γ. Σεφέρη οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής των Tρικάλων». Στο δεύτερο: «Στον ποιητή Γ. Σεφέρη, οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής Aλικαρνασσού». Kαι στο τρίτο: «Στον θείο Γιώργο, οι έξι ανεψιοί της Θεσσαλονίκης»».

Ο Γεώργιος Σεφεριάδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου του 1900 στη Σμύρνη. Ήταν το μεγαλύτερο παιδί του Στυλιανού Σεφεριάδη (1873-1951) – δικηγόρου, σημαντικού κοινωνικού παράγοντα της Σμύρνης και ανθρώπου με λογοτεχνικές ανησυχίες – και της Δέσποινας Τενεκίδη με καταγωγή από τη Νάξο. Το ζευγάρι είχε άλλα δυο παιδιά, τον Άγγελο (1905-1950) και την Ιωάννα (1902-2000), σύζυγο του φιλόσοφου και πολιτικού Κωνσταντίνου Τσάτσου.

Την ώρα που η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών ανακοίνωνε ότι το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 1963 απονέμεται στον Γεώργιο Σεφέρη, ο 63χρονος καταξιωμένος Έλληνας ποιητής, συγγραφέας και διπλωμάτης μάθαινε τα ευχάριστα νέα ξαπλωμένος στο κρεβάτι εξαιτίας της κρίσης έλκους που τον ταλαιπωρούσε. Είναι μεσημέρι της Πέμπτης 24 Οκτωβρίου, όταν χτυπάει το τηλέφωνο στο σπίτι της οδού Άγρας 24, στο Παγκράτι, που απέχει λίγα μόλις μέτρα από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Στην άλλη άκρη της γραμμής βρίσκεται ο ανταποκριτής του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων, που τον πληροφορεί ανεπίσημα ότι σύμφωνα με τις πληροφορίες του είναι ο νικητής.

Σε λίγη ώρα έξω από την πόρτα του σπιτιού βρίσκεται ο πρέσβης της Σουηδίας στην Αθήνα, ο οποίος τον ενημερώνει επισήμως πλέον για το γεγονός. Τιμάστε «για το υπέροχο λυρικό ύφος, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες», του λέει. Το ίδιο θα αναφέρει και η κριτική επιτροπή. Εκείνος θα μείνει για λίγο σιωπηλός, θα βουρκώσει και θα αγκαλιάσει τη σύζυγό του Μάρω.

Στους εκπροσώπους του Τύπου που θα σπεύσουν, ο Σεφεριάδης, θα εξομολογηθεί ότι οι πληροφορίες που είχε από τη Σουηδία περί πιθανής βράβευσής του δεν τον άφησαν να κοιμηθεί όλο το βράδυ. Στη μία το πρωί, του είχαν τηλεφωνήσει από το Λονδίνο ζητώντας τα βιογραφικά του στοιχεία προκειμένου να φτιαχτούν αφιερώματα.

Ο μεγάλος Έλληνας ποιητής και συγγραφέας θα τονίσει επίσης ότι η Ακαδημία της σκανδιναβικής χώρας «διαλέγοντας έναν Έλληνα ποιητή για το βραβείο θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με τη ζωντανή πνευματική Ελλάδα, για την οποία τόσες γενεές αγωνίστηκαν, προσπαθώντας να κρατήσουν οτιδήποτε ζωντανό από τη μακρά παράδοσή της. Νομίζω ακόμη ότι η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να δείξει πως η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση κάθε λαού και το ελληνικό πνεύμα». Το ίδιο κείμενο θα επαναλάβει και στις επτά το απόγευμα από το κρατικό ραδιόφωνο, κλείνοντας μάλιστα με την απαγγελία του ποιήματος Ελένη, που γράφτηκε κατά δήλωσή του το 1953, όταν ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Κύπρο: 

«[] Δακρυσμένο πουλί,

στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

που έταξαν* για να μου θυμίζει την πατρίδα,

άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν

τον παλιό δόλο των θεών·

αν είναι αλήθεια

πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,

ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο

είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

δεν το ‘χει μες στην μοίρα του ν’ ακούσει

μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε

πως τόσος πόνος τόση ζωή

πήγαν στην άβυσσο

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.» 

Επελέγη ανάμεσα σε 80 υποψηφίους 

Η ανάδειξή του μόνο εύκολη δεν ήταν. Διεκδικούσε για τρίτη φορά το Νόμπελ, αφού ήταν και πάλι υποψήφιος το 1955 και το 1961, προτεινόμενος από τον διάσημο Άγγλο ποιητή Τόμας Στερνς Έλιοτ. Όντως επελέγη μεταξύ 80 υποψηφίων απ’ όλο τον κόσμο και, σύμφωνα με τα πρακτικά που έγιναν γνωστά μόλις το 2013, στην τελική ψηφοφορία επικράτησε ανάμεσα στον Άγγλο δοκιμιογράφο Ουίσταν Όντεν και τον Χιλιανό ποιητή Πάμπλο Νερούδα, που θα λάβει το επίζηλο βραβείο οκτώ χρόνια αργότερα. 

Η τελετή βράβευσης θα πραγματοποιηθεί στις 10 Δεκεμβρίου του 1963 στη Στοκχόλμη και ο Έλληνας ποιητής, αφού παραλάβει το Νόμπελ από τον βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύο ΣΤ΄ Αδόλφο, θα αξιοποιήσει το γεγονός για να απευθύνει ένα οικουμενικό μήνυμα για τις πανανθρώπινες αξίες και την αδιάσπαστη συνέχεια της  ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Θα εκφωνήσει έναν σύντομο λόγο το ίδιο βράδυ στο δείπνο που παρατίθεται προς τιμήν του στο δημαρχείο της Στοκχόλμης και την επόμενη μέρα θα δώσει διάλεξη στη Σουηδική Ακαδημία.

Ο Σεφέρης είχε βαθιά συναισθηματική ταύτιση με την Κύπρο, στην οποία «νιώθει κανείς την Ελλάδα (ξαφνικά) ευρύχωρη, πιο πλατιά» καθώς είναι «η αποκάλυψη ενός κόσμου όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμη» και στην οποία υπήρχαν «400 χιλιάδες ψυχές από την καλύτερη, την πιο ατόφια Ρωμιοσύνη…». Η ταύτιση αυτή, που χρονολογείται από την πρώτη επίσκεψή του στο νησί το 1953, τον οδήγησε παρότι ρεαλιστής και βενιζελογενής σε έντονα φορτισμένες θέσεις για τη λύση του κυπριακού προβλήματος, κάτι που τον έφερε σε σύγκρουση με την κυβέρνηση που υπηρετούσε ως διπλωμάτης (κυρίως με τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ και τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή) και με συναδέλφους του διπλωμάτες, κυρίως τον Αγγελο Βλάχο, ο οποίος είχε σαφώς διαφορετικές θέσεις από τον Σεφέρη, με αποτέλεσμα να χαρακτηρισθεί καθ’ υπερβολήν ως «αντι-Σεφέρης». Αλλά ακόμη και με φίλους του διανοούμενους της εμβέλειας του Γ. Θεοτοκά. Ο τελευταίος έγραψε το 1954 στον Γ. Σεφέρη για τη διαφωνία τους ότι «εσύ έχεις μια απώθηση εναντίον των Αγγλων colonials κι εγώ μιαν εξίσου ισχυρή απώθηση εναντίον του αιώνιου δηληγιαννισμού». (Αν ζούσε ο Θεοτοκάς σήμερα…)

Έκθεση «Με τον τρόπο του Γ. Σ.» 

Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατο του νομπελίστα ποιητή, Γιώργου Σεφέρη, στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, η Βουλή των Ελλήνων παρουσιάζει τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του.

Εκκινώντας από τον θάνατο και την κηδεία του, που προσέλαβε διαστάσεις αντιδικτατορικής εκδήλωσης, η λιτή Έκθεση που παρουσιάζεται στον νότιο διάδρομο του ισογείου του Μεγάρου της Βουλής επιδιώκει να αναδείξει εξίσου τη συγγραφική και τη διπλωματική του σταδιοδρομία, τους «δύο αφεντάδες», όπως ο ίδιος έλεγε, που κυριάρχησαν στη ζωή του.

Ο τίτλος «Με τον τρόπο του Γ. Σ.» έχει αντληθεί από το ομώνυμο ποίημα του ιδίου (Συλλογή: Τετράδιο Γυμνασμάτων), από το οποίο περίφημος είναι ο πρώτος στίχος, «Όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει». Η εν λόγω επιλογή δεν είναι τυχαία, καθώς τα εκθέματα αφήνουν τον ίδιο τον ποιητή να μιλήσει για τη ζωή και το έργο του.

Συνολικά, εκτίθενται 40 έργα του Γ. Σεφέρη, ποιητικά και πεζά.

Συνολικά, μέσα από την Έκθεση φωτίζεται το τρίπτυχο ποιητής-στοχαστής-διπλωμάτης.

Η Έκθεση διοργανώθηκε από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής με την επιμέλεια της Δρ. Μαρίας Βλασσοπούλου (Προϊσταμένης του Τμήματος Μπενακείου Βιβλιοθήκης και Συλλογών Πολιτικών Προσωπικοτήτων) και της Δρ. Μαρίας Καμηλάκη (Προϊσταμένης του Τμήματος Κοινοβουλευτικής Βιβλιοθήκης).

Πηγή: ethnos.gr/ ΑΠΕ- ΜΠΕ