Η ψηφιακή της βιβλιοθήκη περιλαμβάνει πάνω από 2.000 δείγματα μοναδικών υφαντών, τα οποία ξεπερνούν τα όρια της συμβατικής ύφανσης. Με δεξιοτεχνία και προσοχή στη λεπτομέρεια, η Κύπρια αριστοτέχνης δημιουργεί ξεχωριστά έργα τέχνης για ιδιωτικές κατοικίες, εμπορικούς χώρους και μουσεία σε πολλές χώρες του πλανήτη, όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Αμερική, η Κίνα, η Ιαπωνία κ.ά.
Από το 2001, η Ιωάννα Λουκά -κάτω από την επωνυμία Joanna Louca Woven Editions- φέρνει την τέχνη της υφαντικής στο σήμερα με μοναδικά έργα τα οποία ξυπνούν ένα συναίσθημα στον θεατή, μια ανάμνηση. Στο ατελιέ της στη Λευκωσία, μέσα από την πολύπλοκη διαδικασία της υφαντικής με χειροποίητους αργαλειούς, συνδυάζει διάφορα υλικά και υφαίνει έργα κατά παραγγελία. Η υφαντουργός δεν επαναπαύεται στην αναγνώριση που είχε ως τώρα η δουλειά της. Ο πειραματισμός, η έρευνα και το συνεχές ψάξιμο είναι σημαντικά στοιχεία της δημιουργικής της πορείας.
Αυτή την περίοδο ετοιμάζεται να παρουσιάσει έργα της στη Διεθνή Μπιενάλε Χειροτεχνίας και Δημιουργίας «Revelation», η οποία θα γίνει τον Ιούνιο στο Παρίσι. Τα μεγάλα επιτοίχια έργα της παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε ομαδικές εκθέσεις στο Μιλάνο και στο Παρίσι. Σημαντική αναγνώριση της δουλειά της είναι η επιλογή της στους ξεχωριστούς αριστοτέχνες που προβάλλει η ψηφιακή πλατφόρμα Homo Faber guide του Ιδρύματος Michelangelo.
– Αρχίσατε την πορεία σας στην υφαντική στο Λονδίνο. Τι ερεθίσματα δεχθήκατε σ’ αυτή την πόλη; Στο Λονδίνο είχα την ευκαιρία να αποφοιτήσω από μια σχολή υφαντικής υψηλής τεχνικής και στη συνέχεια να αποκτήσω μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths. Το Λονδίνο ήταν ένας σημαντικός σταθμός για την καλλιτεχνική μου πορεία. Είναι μια πόλη με αστείρευτες πηγές έμπνευσης που μου έδωσε άπειρα ερεθίσματα και σημαντικές συνεργασίες. Ζώντας εκεί, ως ένα μέλος της καλλιτεχνικής σκηνής της για μια δεκαετία, είχα πολλές ευκαιρίες να εξασκήσω και να εφαρμόσω τις γνώσεις μου στον τομέα της τέχνης και του σχεδιασμού υφάσματος.
– Πώς πήρατε την απόφαση να δημιουργήσετε το δικό σας ατελιέ στην Κύπρο; Η ανεξάρτητη εργασία μου ως σχεδιάστρια υφασμάτων για οίκους μόδας και σχεδίασης μου πρόσφερε την εμπειρία να εξερευνήσω διάφορες παραμέτρους στην υφαντική. Έτσι, σταδιακά προέκυψε η ανάγκη να δημιουργήσω το δικό μου ατελιέ και η αφορμή να αρχίσω να δημιουργώ την προσωπική μου γλώσσα ως καλλιτέχνης.
– Τι ρόλο παίζει ο πειραματισμός στη δουλειά σας; Από το 2001 που το ατελιέ μου βρίσκεται στην Λευκωσία, επικεντρώθηκα εξ ολοκλήρου στον πειραματισμό νέων σχεδίων ύφανσης, ένα πεδίο μελέτης, έρευνας και δημιουργίας. Αφού μελετηθεί κάθε τεχνική, ο κώδικάς της μετατρέπεται σε μια νέα φόρμουλα με νέα ταυτότητα. Ερευνώ, διερευνώ και συνεχίζω την τέχνη της υφαντικής, απελευθερώνοντάς την από οποιαδήποτε λαογραφική χροιά, διατηρώντας τον σεβασμό στις τεχνικές της. Το αποτέλεσμα είναι η ένταξη ξεχασμένων εν μέρει αξιών στο επίκεντρο της τέχνης μου, ενώ αυτή παραμένει ταυτόχρονα απόλυτα δημιουργική και βαθιά προσωπική.
– Ποιες είναι οι πιο σημαντικές σας επιρροές; Τα έργα που δημιουργώ τα τελευταία δέκα χρόνια είναι μεγάλης κλίμακας και προορίζονται για χώρους που αναζητούν παρεμβάσεις από επιτοίχιες υφαντές εγκαταστάσεις. Είναι φτιαγμένα ειδικά για την κάθε περίπτωση. Η υλοποίησή τους αποτελεί μία χρονοβόρα διαδικασία: Από τον σχεδιασμό και την παρουσίαση της ιδέας ως το πρώτο δείγμα σε μικρή κλίμακα, και τέλος η ύφανση του έργου που απαιτεί 3 με 9 μήνες. Ως υφαντουργός μελετώ διεξοδικά τις υφαντικές τεχνικές των διαφόρων πολιτισμών, διατηρώντας μια ομαλή ροή μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Αυτή η ενσωμάτωση των αντιθέτων, της παλιάς υφαντικής με τη σύγχρονη, είναι το ξεκίνημα μιας έμπνευσης. Η παραγωγική μου πορεία σηματοδοτείται από μια συνεχή έρευνα και μελέτη της φύσης του υφάσματος, σε άπειρες παραλλαγές ανάλογα με τη χρήση του. Η επιλογή των κλωστών ως πρώτη ύλη είναι καθοριστική για την αρχή ενός νέου υφάσματος. Ως εκ τούτου, συνεχής είναι και η συνεργασία μου με εταιρείες του εξωτερικού για την εξεύρεση πρώτων υλών νέας τεχνολογίας.
– Ποιο είναι το πιο συναρπαστικό κομμάτι στη διαδικασία της υλοποίησης ενός έργου; Η στιγμή της υλοποίησης είναι η στιγμή που ο εσωτερικός κόσμος ξετυλίγεται. Η ολοκλήρωση του δημιουργού μέσα από το έργο του.
– Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση κάθε φορά που αρχίζετε μια νέα δημιουργία; Δεν επαναπαύομαι ποτέ. Η συνεχής ανησυχία και το ψάξιμο στη σύνθεση ενός νέου υφάσματος είναι η βασική μου αρχή. Οι φόρμουλες και οι αυστηροί κώδικες που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός άρτιου υφάσματος είναι η αρχή μιας σωστής βάσης. Η διαδικασία ξεκινά αφού η ανάγκη δεν είναι η δημιουργία για κάτι καλαίσθητο, αλλά η μεταφoρά και η σύλληψη ενός ενστικτώδους συναισθήματος που μεταφέρεται σε ένα υφαντό «τοπίο». Η υφαντική είναι μια μαθηματική αλληλουχία με άπειρες πιθανότητες. Η όλη διαδικασία απαιτεί άρτια τεχνική γνώση και ακρίβεια σαν αρχή. Η αποτύπωση και το «διάβασμα» ενός υφαντού σχεδίου στο χαρτί είναι σαν την ανάγνωση μουσικής πάνω σε ένα πεντάγραμμο. Είναι μια προσωπική επινόηση.
– Περνάτε πολύ χρόνο στο ατελιέ σας; Τι είναι για σας αυτός ο χώρος; Το στούντιο όπου εργάζομαι είναι ο χώρος όπου συναντώ τον εαυτό μου, εκεί όπου περισυλλέγω όλες μου τις εμπειρίες, εικόνες, αισθήσεις και βιώματα από τον έξω κόσμο, μια επαφή με το παρόν όπου ο χρόνος αποκτά άλλη διάσταση.
– Σας ενδιαφέρει να μελετάτε παραδοσιακές τεχνικές ύφανσης; Η ενδελεχής μελέτη με μεγάλο σεβασμό των παλαιών τεχνικών διαφόρων πολιτισμών είναι συχνά η αφετηρία έμπνευσης και αναφοράς στη δουλειά μου. Με ενδιαφέρει η διεξοδική έρευνα για την ιστορία του υφάσματος. Γοητεύομαι από τις αιωνόβιες παραδόσεις των πολιτισμών ύφανσης. Παρακολουθώ τις μόνιμες συλλογές υφασμάτων σε μουσεία και ιδρύματα. Με ενδιαφέρουν οι μελέτες για το ύφασμα από το κίνημα των τεχνών και της χειροτεχνίας, δοκίμια για τη χειροτεχνία και την ανθρώπινη εξέλιξη. Όλα αυτά επιστρέφουν ως αναφορές στο προσωπικό μου αρχείο.
– Τι άλλο τροφοδοτεί την έμπνευσή σας; Τα ταξίδια με τις πλούσιες εμπειρίες που μου δίνουν, καθώς και η συνεχής επαφή μου με την τέχνη και οι προσωπικές μου εμπειρίες, αποτελούν σημαντική πηγή έμπνευσης για τις δημιουργίες μου.
– Η δημιουργία στον αργαλειό προϋποθέτει μεγάλη υπομονή, πειθαρχία και σωματική κούραση; Το χειροποίητο ύφασμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την πρώτη ύλη του, το εργαλείο που το κατασκευάζει και τον άνθρωπο που ενεργοποιεί το εργαλείο αυτό, τον υφαντουργό. Ο αργαλειός ως εργαλείο είναι μια απλή κατασκευή, αλλά ταυτόχρονα αντιπροσωπεύει την αλληλεπίδραση περίπλοκων εννοιών και χειρονακτικών δεξιοτήτων, μια απτή έκφραση κοινού πολιτισμικού νοήματος που επικοινωνεί και αντιπροσωπεύει πολιτισμικές αξίες. Κάθε κομμάτι συνδέεται με μια βαθιά ψυχική κατάσταση, ένα συναίσθημα, ένα όραμα, μια ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Όλα αυτά μεταφράζονται σε μια απτή επιφάνεια που μπορεί να διαβαστεί μετά και να μεταφραστεί σύμφωνα με τις δικές μου προσωπικές εμπειρίες. Πάντα θέλω να ξυπνάω ένα συναίσθημα στον θεατή, μια ανάμνηση.
– Τα τελευταία χρόνια δημιουργείτε υφαντά μεγάλης κλίμακας. Αυτά τα έργα γίνονται μέρος της αρχιτεκτονικής του χώρου; Τα επιτοίχια υφαντά μεγάλης κλίμακας που δημιουργώ την τελευταία δεκαετία αποκτούν πολλαπλές λειτουργίες και γίνονται μέρος της αρχιτεκτονικής του χώρου. Η μεταμόρφωσή τους σε πειραματικές προσόψεις επιδρούν στον χώρο, αλλάζοντας τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την εμπειρία. Τελικά, παρέχουν δομικές λειτουργίες που ανταποκρίνονται στο φως, τον αέρα και την κοντινή κίνηση. Τα υφαντά αυτά, αναδιπλούμενα, πολυεπίπεδα σε διάφορες κλίμακες και ταυτόχρονα συμπαγή, γίνονται ένα ευέλικτο τοπίο που προσαρμόζεται και μεταμορφώνει έναν χώρο σε μια νέα οπτική εμπειρία. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε ένα μεγάλο πρότζεκτ –για το οποίο απαιτήθηκε δουλειά ενάμιση χρόνου- με δυο επιτοίχια έργα, τα μεγαλύτερα που έχω δημιουργήσει μέχρι τώρα στο ατελιέ, για ένα πολυτελές ξενοδοχείο στην Κίνα. Και στη συνέχεια, στα ίδια πλαίσια κλίμακας, έγιναν δύο ακόμη πρότζεκτ: Το πρώτο στο Μαϊάμι για την προσωπική συλλογή ενός συλλέκτη τέχνης και το δεύτερο στο Hong Kong για ένα ίδρυμα τέχνης για το 2022.
– Πώς είδατε την προσπάθεια που γίνεται από την Κυπριακή Χειροτεχνία να εκπαιδευθούν νέοι άνθρωποι στις παραδοσιακές τεχνικές της υφαντικής; Η υφαντική είναι μία ζωντανή μνήμη μέσω μιας πολύπλευρης διαδικασίας, η οποία προκαλεί συγκινήσεις και θέτει σε κίνηση το πνεύμα και το σώμα σύμφωνα με έναν ορισμένο και προσωπικό ρυθμό. Οι υφάντριες σε οποιαδήποτε κοινότητα, με μια σχεδόν πνευματική αφοσίωση, μετασχηματίζουν το ύφασμα ως προέκταση του πολιτισμού και της παράδοσής τους. Οι παραδοσιακές τέχνες, όπως η υφαντουργία, έχουν μια ισχυρή οπτική δύναμη που τις καθιστά γόνιμη πηγή ιδεών. Αυτός είναι και ο σημαντικός ρόλος της Κυπριακής Χειροτεχνίας: Να μεταφέρει τη γνώση σε μια κοινωνία που παραδέχεται την αξία της υφαντικής και της δίνει τιμητική θέση. Έτσι, δημιουργείται ανάμεσα στην υφαντική και σ’ όλες τις τέχνες μια ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών με καλαισθησία και καλλιτεχνική ευαισθησία.
– Χρησιμοποιείτε σύγχρονες τεχνολογίες στη διαδικασία παραγωγής; Σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μου είναι η μελέτη και η επαφή με την τεχνολογία. Στόχος για το 2022 είναι η εξέλιξη νέων τεχνικών μέσω νέων hi-tech πρώτων υλών και νέας τεχνολογίας, με αφορμή και την επόμενη παρουσίασή μου, τον Iούνιο του 2022 στο Παρίσι, στην έκθεση «Revelation». Παράλληλα, επίσης, παρακολούθησα εργαστήρια για τον ψηφιακό αργαλειό ΤC2, ένα εργαλείο πειραματισμού που συνεισφέρει στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου λεξιλογίου στον χώρο της τέχνης.
– Έχετε δημιουργήσει ένα ψηφιακό αρχείο. Τι περιλαμβάνει; Το 2020 δημιούργησα το ψηφιακό αρχείο μου με πάνω από 2.000 δείγματα υφαντών, τα οποία φωτογραφήθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν με βάση την τεχνική, το χρώμα, το υλικό επεξεργασίας και τη χρονολογία δημιουργίας τους. Η οικοδόμηση μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης, είναι πολύτιμη για την ανεύρεση υφιστάμενων τεχνικών και την εξέλιξή τους. Παράλληλα υπάρχουν και οι συλλογές των υφαντών που συμβαδίζουν με το ψηφιακό αρχείο.
– Η δουλειά σας, όπως και άλλων Κυπρίων αριστοτεχνών, περιλήφθηκε στην ψηφιακή πλατφόρμα Homo Faber Guide του ιδρύματος «Michelangelo». Πόσο σημαντική θεωρείτε αυτή την προβολή; Η συμμετοχή μου στο Homo Faber το 2018 στη Βενετία, ένα έργο του Ιδρύματος Michelangelo, όπως και η προβολή μου στην πλατφόρμα Homo Faber guide, ήταν πολύτιμη. Με έφερε σε επαφή με μεγάλα ονόματα στον κόσμο του υφάσματος και της τέχνης, ακολούθησαν σημαντικές ομαδικές εκθέσεις στο Μιλάνο και στο Παρίσι, νέες συνεργασίες με κλωστοϋφαντουργικά ινστιτούτα. H στενή μου συνεργασία με τον Jean Blanchaert -έναν από τους βασικούς επιμελητές του Ηοmo Faber- ήταν καθοριστική.
* Φωτογραφία πορτρέτου: Filep Motwary.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Ελεύθερα, 13.3.2022.
