Έναν νέο τύπο θέασης έργων τέχνης προσφέρει το Depot του μουσείου Μπόιμανς – φαν Μπένινγκεν στο Ρότερνταμ, το οποίο λειτουργεί ως μια ανοιχτή αποθήκη στην καρδιά της πόλης. Εμπνευστής του φουτουριστικού αυτού έργου είναι το διάσημο ολλανδικό αρχιτεκτονικό γραφείο MVRDV.
Το Ρότερνταμ, η δεύτερη μεγάλη πόλη της Ολλανδίας μετά το Άμστερνταμ, βομβαρδίστηκε στις 14 Μαΐου του 1940 από τη γερμανική αεροπορία: Σε μόλις 15 λεπτά οι βόμβες που έριξαν τα 90 αεροπλάνα των ναζί ισοπέδωσαν την πόλη, καταστρέφοντας σχεδόν ολοκληρωτικά το ιστορικό κέντρο της. Το 1946 άρχισε η ανοικοδόμηση, μετά την οποία το Ρότερνταμ μεταμορφώθηκε σε μια πόλη πρότυπο, με μοντέρνα κτήρια αλλά και έναν πολεοδομικό σχεδιασμό που έχει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο. Η πρώτη εικόνα που έχεις φτάνοντας, είναι ο εμβληματικός Κεντρικός Σταθμός των τρένων. Το ιδιόμορφο σχήμα του δείχνει προς την καρδιά της πόλης και σε προδιαθέτει για το τι θα δεις στην περιήγησή σου. Τα μοντέρνα κτήρια δίπλα στα γραφικά κανάλια ξεφεύγουν από τις συνηθισμένες κάθετες και οριζόντιες γραμμές και τραβούν το βλέμμα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το ότι εδώ έχουν τη βάση τους σημαντικά διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεία, όπως του Ρεμ Κούλχας και των MVRDV με επικεφαλής τον Γουίνι Μας. Οι MVRDV σχεδίασαν πρόσφατα το σπουδαίο μουσείο Μπόιμανς – φαν Μπένινγκεν, το οποίο εκθέτει όλη τη συλλογή του σε μια φουτουριστική «αποθήκη», το Depot. Είναι το πρώτο μουσείο διεθνώς που αποκαλύπτει με αυτό τον πρωτότυπο τρόπο όλα τα αντικείμενα της συλλογής του. Αυτή η ιδέα, μάλιστα, της «ανοιχτής αποθήκευσης», αποτελεί πλέον μοντέλο και για άλλα μουσεία.
Το μουσείο στο Museumpark, στο κέντρο της πόλης, μοιάζει από μακριά με ένα τεράστιο φουτουριστικό μπολ ύψους 40 μέτρων επενδυμένο με καθρέφτες, στους οποίους αντανακλώνται τα γειτονικά κτήρια, τα σύννεφα, το διπλανό πάρκο και οι επισκέπτες, δημιουργώντας ένα διαδραστικό παιχνίδι. Στην περίμετρό του δημιουργήθηκε μια πλατεία η οποία είναι σε άμεση αλληλεπίδραση με την πόλη. Ποδηλάτες, πεζοί, νέοι και μικρά παιδιά με τα σκέιτ-μπορντ πηγαινοέρχονται προς το διπλανό πάρκο ή το κέντρο της πόλης. Η μοναδική ανακλαστική πρόσοψη του κτηρίου αποτελείται από 6.609 τετραγωνικά μέτρα γυαλιού που υποδιαιρείται σε 1.664 πάνελ με καθρέφτη. Αυτά τα πάνελ «υιοθετήθηκαν» οικονομικά από πολλούς κατοίκους και πολιτιστικά ιδρύματα του Ρότερνταμ έναντι 1.000 ευρώ το καθένα, ως χειρονομία υποστήριξης του μουσείου. Στο κτήριο ενσωματώθηκαν επίσης πολλά στοιχεία για τη μείωση της χρήσης ενέργειας και νερού κατά τη λειτουργία του.
ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ
Μπαίνοντας στο μουσείο, βρίσκεσαι σε ένα μεγάλο αίθριο που εκτείνεται μέχρι την ύψους 35 μέτρων οροφή, με διασταυρούμενες σκάλες. Είναι γεμάτο με γιγάντιες γυάλινες προθήκες τις οποίες δημιούργησε η σχεδιάστρια Marieke van Diemen. Άλλες προθήκες ευθυγραμμίζονται, ενώ άλλες σχηματίζουν γέφυρες στις οποίες μπορείς να κάνεις τη βόλτα σου. Είναι όλες γεμάτες με ποικίλα αντικείμενα από τη συλλογή του μουσείου, δίνοντας στον επισκέπτη μια διαφορετική εμπειρία τέχνης. Σε ένα από τα σημεία του Depot που αποκαλύπτονται στο κοινό βρίσκεται το «Untitled (Manhole)», ένα γλυπτό του Ιταλού καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κάτελαν που στο παρελθόν δεν είχε εκτεθεί πλήρως, καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι του έχει σχεδιαστεί για να κρύβεται μερικώς κάτω από ένα πάτωμα. Τώρα μπορεί ο επισκέπτης να το θαυμάσει εδώ ολόκληρο. Το κοινό μπορεί επίσης να ρίξει μια ματιά στο παρασκήνιο της αποκατάστασης των έργων. Έτσι επιτυγχάνεται ο στόχος των διευθυντών του μουσείου: Ενώ οι ειδικοί φροντίζουν τις εύθραυστες συλλογές του, αυτές είναι συγχρόνως και ανοιχτές στο κοινό.
Το εσωτερικό είναι οργανωμένο σε επτά κύρια επίπεδα, που περιλαμβάνουν 20 διαφορετικά τμήματα αποθήκης. Δεκατέσσερα από αυτά χρησιμοποιούνται από το μουσείο, ενώ άλλα έξι μισθώνονται από ιδιώτες συλλέκτες. Εκτυπώσεις, σχέδια και φωτογραφίες είναι αποθηκευμένα σε κλειστούς χώρους, αλλά οι επισκέπτες μπορούν να υποβάλουν αιτήματα για να δουν έργα από αυτές τις συλλογές. Η συλλογή ταινιών και βίντεο μπορεί να προβληθεί σε ειδικές αίθουσες.
Το μουσείο, αντί να κρατά τις συλλογές του πίσω από κλειστές πόρτες, επένδυσε 55 εκατομμύρια ευρώ σε μια «ανοιχτή αποθήκη» στην καρδιά της πόλης, ακριβώς δίπλα στο κεντρικό κτήριο της δεκαετίας του 1930. Συνολικά φιλοξενούνται 151.000 τεχνουργήματα, τα οποία αποθηκεύτηκαν σύμφωνα με τις κλιματολογικές απαιτήσεις και όχι ανά είδος ή εποχή στην οποία ανήκουν. Φτάνοντας στην οροφή, στον 6ο όροφο με το εστιατόριο, βρίσκεσαι μέσα σ’ ένα ολόκληρο δάσος με 75 σημύδες, πεύκα και χαμηλή βλάστηση, μέσα από το οποίο απολαμβάνεις την πανοραμική θέα στην πόλη του Ρότερνταμ.
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ
Παρότι και άλλα μουσεία έχουν καταπιαστεί στο παρελθόν με το ζήτημα της «ανοιχτής αποθήκευσης», ο διευθυντής του Μπόιμανς Σιαρέλ Εξ και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι είναι η πρώτη φορά που δημιουργήθηκε μια εγκατάσταση ανοιχτού χώρου αποθήκευσης για να φιλοξενήσει ολόκληρη τη συλλογή ενός μουσείου. Ο ίδιος κάνει λόγο για «ριζοσπαστική διαφάνεια».
Σύμφωνα με τον Εξ, οι υπόγειες αποθήκες του Μπόιμανς πλημμύρισαν το 2013. Παρότι η ζημιά ήταν ελάχιστη, ήταν προφανές ότι το μουσείο έπρεπε να αναβαθμιστεί. Άλλωστε το 90% του Ρότερνταμ βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, και με την κλιματική αλλαγή το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί. Αλλά αντί να χτίσει αποθήκες σε μια βιομηχανική ζώνη, ο Εξ είχε την ιδέα να τις μετατρέψει σε πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Είχε ήδη προγραμματιστεί το επτάχρονο κλείσιμο του κεντρικού κτηρίου για ανακαίνιση -αναμένεται να ανοίξει ξανά το 2026- οπότε αυτός θα ήταν ένας καλός τρόπος να να γεφυρωθεί το χάσμα.
Το μουσείο επέμενε ότι, παρόλο που το Depot είναι κτήριο ανοιχτό στο κοινό, οι συνθήκες θα πρέπει να είναι τόσο καλές, αν όχι καλύτερες, από ένα «κανονικό θησαυροφυλάκιο». Έτσι, ο υψηλής ποιότητας κλιματισμός φιλτράρει τη σκόνη, ενώ το κτήριο χωρίζεται σε πέντε «κλιματικές ζώνες» όπου και θα φιλοξενούνται διαφορετικά είδη αντικειμένων. «Τι είναι ασφαλέστερο, αλήθεια; Να τοποθετήσετε την αποθήκη σας στα περίχωρα μιας πόλης, ή να την έχετε εδώ στο κέντρο, περιτριγυρισμένη από ανθρώπους;», αναρωτιέται ο διευθυντής του.
Το μουσείο ιδρύθηκε το 1849 με το όνομα «Μουσείο Μπόιμανς», προς τιμήν του Φρανς Μπόιμανς που δώρισε τη συλλογή του στην πόλη. Μεγάλο μέρος της αρχικής συλλογής, όμως, καταστράφηκε σε πυρκαγιά το 1864. Όταν το 1958 στο μουσείο προστέθηκε και η συλλογή του επιχειρηματία φαν Μπένινγκεν, αυτό μετονομάστηκε σε «Μουσείο Μπόιμανς – φαν Μπένινγκεν».
Στα εκθέματα του περιλαμβάνεται και μια από τις μεγαλύτερες συλλογές στον κόσμο έργων σε χαρτί (χαρακτικά, σχέδια, λιθογραφίες κ.λπ.), με χρονική έκταση από τον Μεσαίωνα ως τη σύγχρονη εποχή. Υπάρχουν έργα που έχουν φιλοτεχνήσει οι Ιερώνυμος Μπος, Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, Ρέμπραντ, Κλοντ Μονέ, Βασίλι Καντίνσκι, Βίνσεντ βαν Γκογκ, Μαουρίτσιο Κατελάν, Πολ Σεζάν, Ρενέ Μαγκρίτ, Σαλβαδόρ Νταλί, Μαρκ Ρόθκο, Έντβαρτ Μουνκ και Βίλεμ ντε Κόονινγκ. Στο μουσείο ανήκουν και μικρότερες συλλογές με έργα του Μεσαίωνα και της φλαμανδικής τέχνης. «Έχουμε πανέμορφα εκθέματα Φραν Αντζέλικο από την Ιταλία. Έχουμε Γκόγια από Ισπανία. Έχουμε εκπληκτικά του 17ου αι. από τις συλλογές των μεγάλων δημιουργών. Πανέμορφα ρωμαϊκά κρύσταλλα. Αλλά το μουσείο συνεχώς συγκεντρώνει έργα, ενώ υπάρχει επιπλέον και μια συλλογή εφαρμοσμένων τεχνών. Και συνεχίζουμε», επισημαίνει ο Σιαρέλ Εξ, Διευθυντής του Κτηρίου Depot του Μουσείου.
MVRDV: Σπάζοντας την παράδοση της απόκρυψης
«Μέχρι σήμερα, τα περισσότερα διεθνή μουσεία μπορούσαν να παρουσιάσουν μόνο το 6-7% των συλλογών τους σε εκθέσεις. Το υπόλοιπο 94% είναι κρυμμένο σε αποθήκες», σχολιάζει το αρχιτεκτονικό γραφείο. «Το Depot Boijmans Van Beuningen σπάει αυτή την παράδοση της απόκρυψης: Ο σχεδιασμός κάνει ορατά όλα αυτά τα προηγουμένως αόρατα τεχνουργήματα, σε ένα μοναδικό και εμβληματικό ανακλαστικό κτήριο ειδικά σχεδιασμένο από την MVRDV για να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις αυτής της άνευ προηγουμένου τυπολογίας», σημειώνουν οι αρχιτέκτονες.
Οι επισκέπτες του Depot μπορούν να βυθιστούν στον κόσμο πίσω από τις προθήκες ενός μουσείου και να βιώσουν τι συνεπάγεται στην πραγματικότητα η διατήρηση και η φροντίδα μιας ανεκτίμητης συλλογής τέχνης. Μπορούν επίσης να παρατηρήσουν τις διαδικασίες συντήρησης και αποκατάστασης, συσκευασίας και μεταφοράς έργων τέχνης. Περιτριγυρισμένοι από τέχνη, οι επισκέπτες οδηγούνται προς τα πάνω μέσα από το αίθριο, μέσω πέντε μεγάλων ζιγκ-ζαγκ κλιμάκων που θυμίζουν τα χαρακτικά του Giovanni Piranesi.
Η μορφή του ύψους 39,5 μέτρων Depot είναι ωοειδής, ένα κτήριο κυκλικό. Το σχήμα του που μοιάζει με μπολ σχεδιάστηκε έτσι ώστε το αποτύπωμα στο επίπεδο του εδάφους να είναι σχετικά μικρό –διατηρώντας τη θέα προς και τις διαδρομές μέσα από το Museumpark– ενώ η οροφή είναι όσο πιο εκτεταμένη γίνεται. Οι διασταυρούμενες σκάλες που οδηγούν τους επισκέπτες σε εκθεσιακές αίθουσες και στούντιο επιμελητών, οδηγούν επίσης στην ταράτσα. Οι 13 γυάλινες βιτρίνες στο αίθριο επιδεικνύουν μια «ελαφρώς επιμελημένη», συνεχώς εξελισσόμενη επιλογή από τους πολλούς θησαυρούς της αποθήκης.
maria.panayiotou@phileleftheros.com
Ελεύθερα, 23.4.2022.
