Την περασμένη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα της Κύπρου διήμερο συνέδριο με στόχο την προώθηση της «Σύμβασης της Λευκωσίας», η οποία στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και ενίσχυση των κοινών προσπαθειών για την καταπολέμηση αδικημάτων που σχετίζονται με τα πολιτιστικά αγαθά.
Η Σύμβαση άνοιξε για υπογραφές στις 19 Μαΐου 2017, στο περιθώριο υπουργικής συνόδου, στη Λευκωσία, η οποία σηματοδότησε το τέλος της Κυπριακής Προεδρίας της Επιτροπής Υπουργών του ΣτΕ. Μέχρι στιγμής τη Σύμβαση έχουν υπογράψει 12 χώρες και την έχουν κυρώσει δύο, η Κύπρος και το Μεξικό. Για να τεθεί σε ισχύ, η Σύμβαση πρέπει να επικυρωθεί από πέντε χώρες, περιλαμβανομένων τριών κρατών μελών του ΣτΕ. Η Σύμβαση στοχεύει να αντικαταστήσει τη «Σύμβαση των Δελφών» του 1985, η οποία δεν κυρώθηκε από καμία χώρα.
«Λαμβάνοντας υπόψη τον επίκαιρο χαρακτήρα της απειλής που μας απασχολεί, όλοι θα ανέμεναν μια πιο γρήγορη αντίδραση από τις Κυβερνήσεις» ανέφερε σε συνέντευξή του στο ΚΥΠΕ ο Ματίας Γκρούντεν, Διευθυντής Δημοκρατικής Συμμετοχής του ΣτΕ. Εξέφρασε, ωστόσο, ελπίδα ότι «θα δούμε θετική ώθηση» με περισσότερες χώρες να υπογράφουν και να επικυρώνουν τη Σύμβαση. Σύμφωνα με τον ανώτερο αξιωματούχο του ΣτΕ, η αξία της παράνομης εμπορίας αρχαιοτήτων ανά το παγκόσμιο, που συχνά χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση εγκληματικών ή τρομοκρατικών δραστηριοτήτων, είναι μάλλον δύσκολο να εκτιμηθεί.
Ερωτηθείς αν άλλες χώρες συμμερίζονται το ενδιαφέρον της Κύπρου για τον σκοπό αυτό, υποδεικνύει τις διάφορες εμπειρίες κλοπή ή καταστροφής πολιτιστικών αγαθών σε εθνικό επίπεδο, προσθέτοντας ότι σε κάθε διένεξη, η πολιτιστική κληρονομιά είναι συνήθως το πρώτο θύμα. Είπε εξάλλου ότι η ίδια η Σύμβαση αποτελεί την απάντηση των Κυβερνήσεων που αναγνώρισαν το μέγεθος της απειλής. Ο καταλύτης που οδήγησε στη συνομολόγηση της Σύμβασης ήταν η δράση του «Ισλαμικού Κράτους» συμπλήρωσε.
Κατά την 6η Σύνοδο των Υπουργών του ΣτΕ που είναι αρμόδιοι για την Πολιτιστική Κληρονομία, στην πόλη Ναμούρ το 2015, οι Υπουργοί καταδίκασαν «τη σκόπιμη καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς και την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών» και αποφάσισαν να «ενισχύσουν την ευρωπαϊκή συνεργασία» στον τομέα αυτό, γεγονός που οδήγησε στην απόφαση της Επιτροπής Υπουργών για τη σύνταξη της νέας Σύμβασης.
Ο M. Γκρούμπεν αναφέρθηκε σε διάφορους οργανισμούς και Συμβάσεις που ασχολούνται με το θέμα, μεταξύ άλλων η ΟΥΝΕΣΚΟ, λέγοντας πως η Σύμβαση της Λευκωσίας «προσπαθεί να καλύψει τα κενά που ακόμη υπάρχουν». Η Σύμβαση θα πρέπει να ιδωθεί ως μέρος του πακέτου που έχει παραχθεί από το ΣτΕ τα τελευταία χρόνια, ως απάντηση στην τρομοκρατική απειλή και την απειλή που προέρχεται από το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, είπε. Μια από τις βασικές πρόνοιές της, συνέχισε, είναι η ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ Κυβερνήσεων και αρχών επιβολής του νόμου, καθώς και άλλων παικτών.
Εξήγησε ότι ένα κοινό στοιχείο μεταξύ όλων των απειλών που προέρχονται από την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα είναι ότι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν κενά και διαφορές στα νομικά συστήματα και καθεστώτα σε σχέση με ορισμένους τύπους απειλών και αδικημάτων. Όσο περισσότερο συνεργαζόμαστε, τόσο λιγότερο μπορούν αυτές οι διαφορές να τύχουν εκμετάλλευσης από εγκληματίες, είπε.
Ο Διευθυντής του ΣτΕ αναφέρθηκε επίσης στη σημασία να εξασφαλιστεί η βοήθεια της κοινωνίας των πολιτών ώστε να παρακολουθείται η λειτουργία των εποπτικών μηχανισμών, ακόμη και να ασκείται κριτική κατά των Κυβερνήσεων όταν αυτές δεν κάνουν το καθήκον τους. «Οι γκαλερί, οι έμποροι τέχνης, τα μουσεία είναι όλοι σημαντικοί παίκτες. Πρέπει μαζί με τις Κυβερνήσεις να έχουν κοινή στόχευση» είπε. Υπέδειξε παράλληλα την ανάγκη για αυστηρότερη ρύθμιση και κατάλληλη εποπτεία, σημείωσε ωστόσο ότι ο μηχανισμός αυτός χρειάζεται επίσης ενδιαφερόμενους φορείς, οι οποίοι θα είναι δεσμευμένοι προς τον σκοπό αυτό με τη δική τους θέληση.
Ένας από τους σκοπούς της Σύμβασης, συνέχισε, είναι να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο γύρω από την ύπαρξη και το μέγεθος της απειλής για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Ως εκ τούτου, συνέχισε, διασφαλίζουμε ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι – περιλαμβανομένων των γκαλερί και των εμπόρων τέχνης – ενδιαφέρονται να συνεργαστούν πλήρως, καθώς σε διαφορετική περίπτωση θα κινδυνεύει να πληγεί η φήμη τους, πέρα από το ενδεχόμενο να βρεθούν αντιμέτωποι με κυρώσεις.
Ο M. Γκρούμπεν ανέφερε τέλος ότι αν και το αντικείμενο της Σύμβασης είναι η πολιτιστική κληρονομιά, την ίδια ώρα το κείμενο αποτελεί «ένα εργαλείο του κράτους δικαίου, ένα ισχυρό κομμάτι του διεθνούς δικαίου, το οποίο αποσκοπεί στο να βοηθήσει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τα μέσα τους για να αντεπιτεθούν» στο έγκλημα και στα τρομοκρατικά δίκτυα. Σε κάθε περίπτωση, η Σύμβαση διασφαλίζει ότι κάθε ενέργεια ενσωματώνει πολύ ισχυρές δικλείδες ασφαλείας για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, που αποτελούν και το «σήμα κατατεθέν» του Συμβουλίου της Ευρώπης, κατέληξε.
Η Σύμβαση της Λευκωσίας είναι η μοναδική διεθνής συνθήκη, η οποία ασχολείται συγκεκριμένα με την ποινικοποίηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών. Μεταξύ άλλων, καθιερώνει μια σειρά από ποινικά αδικήματα, περιλαμβανομένης της κλοπής, των παράνομων εκσκαφών, της εισαγωγής, εξαγωγής και παράνομης απόκτησης ή διάθεσης στην αγορά τέτοιων πολιτιστικών θησαυρών.
Το διήμερο συνέδριο «Δράσε για την Κληρονομιά!» που πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία, στις 25 και 26 Οκτωβρίου, διοργανώθηκε από τον Επίτροπο Εθελοντισμού και ΜΚΟ της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου, το Συμβούλιο της Ευρώπης και την ΕΕ. Έλαβαν μέρος γύρω στους 150 συμμετέχοντες, από κυβερνητικά τμήματα, διεθνείς οργανισμούς και την κοινωνία των πολιτών.
Σε εναρκτήρια παρέμβασή του ο Υπουργός Οικονομικών Νίκος Χριστοδουλίδης είχε σημειώσει ότι η Κύπρος «είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε σχέση με την ανάγκη να προστατευθεί η πολιτική κληρονομιά από καταστροφή ή ζημιά και να καταπολεμηθεί η παράνομη διακίνηση αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς». «Οι αρμόδιες αρχές μας συχνά εμπλέκονται σε προσπάθειες για επαναπατρισμό κλεμμένων πολιτιστικών αγαθών από το εξωτερικό και δια μέσου αυτών των προσπαθειών έχουν αποκτήσει μια μοναδική πρακτική εμπειρία σ’ αυτό το πεδίο» πρόσθεσε. Συνέχισε λέγοντας ότι με στόχο να χρησιμοποιηθεί η εθνική εμπειρία στην ενίσχυση των διεθνών προσπαθειών για προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ανά το παγκόσμιο, η Κύπρος, «έχει μια μακροχρόνια δέσμευση να συμμετάσχει σε πρωτοβουλίες που προωθούν την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Συμβούλιο της Ευρώπης, την ΕΕ, τα Ηνωμένα Έθνη και άλλα διεθνή φόρα». Αναφερόμενος στην Σύμβαση της Λευκωσίας, ο Ν. Χριστοδουλίδης είπε ότι τη θεωρεί ως «την πιο σημαντική μας πρωτοβουλία και συμβολή σε αυτό το πλαίσιο».
Η Αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης Γκαμπριέλλα Μπαταΐνι – Ντραγκόνι σε παρέμβασή της που ανάγνωσε εκ μέρους της ο Διευθυντής Δημοκρατικής Συμμετοχής του ΣτΕ Ματίας Γκρούντεν, ανέφερε ότι η Σύμβαση της Λευκωσίας «πρωτοπορεί» ως εργαλείο ποινικού δικαίου το οποίο συμβάλει σε ένα συνεκτικό διεθνές νομικό πλαίσιο το οποίο προβλέπει στην εναρμόνιση της εγχώριας νομοθεσίας για αδικήματα πολιτιστικής κληρονομιάς και θέτει ελάχιστα πρότυπα για την προστασία για τα οποία τα κράτη θα πρέπει να δημιουργήσουν «μια αποτελεσματική ποινική διάσταση σε διεθνές επίπεδο». Αναφέρθηκε σε μια από κοινού δράση μεταξύ των ισπανικών αρχών, της Europol, της Interpol, και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατάσχεση 18.000 αντικειμένων και την σύλληψη 59 ανθρώπων.
Η ανάγκη για συνεργασία μεταξύ διαφορετικών αρμοδιοτήτων και αρχών είναι μάλλον εμφανής στην περίπτωση της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης και άλλων αδικημάτων εναντίον της πολιτιστικής κληρονομιάς, σημείωσε, προσθέτοντας ότι «αυτό αντικατοπτρίζεται στην πρακτική συνεργασίας (που ακολουθείται) από αστυνομικές δυνάμεις, τελωνεία, αρχές πολιτιστικής κληρονομιάς και επαγγελματίες».
Σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά της, η Γενική Διευθύντρια της Κομισιόν για την Εκπαίδευση, τον Αθλητισμό, τη Νεολαία και τον Πολιτισμό, Θέμις Χριστοφίδου αναφέρθηκε στο γεγονός ότι δυστυχώς, πολλά αντικείμενα αξίας τα οποία λεηλατούνται από τρίτες χώρες καταλήγουν στην Ευρωπαϊκή αγορά, τονίζοντας ότι «αυτή η πρακτική πρέπει να τερματιστεί». Ειδική αναφορά έκανε στον νέο κανονισμό της ΕΕ για την εισαγωγή πολιτιστικών αγαθών ο οποίος προνοεί εκτενείς ελέγχους, εκφράζοντας την πεποίθησή της ότι «θα έχει αποτελέσματα σύντομα». Αναφερόμενη στη Σύμβαση της Λευκωσίας είπε ότι θεωρεί ότι έχει «μεγάλη προοπτική» γιατί οι συμβαλλόμενοι έχουν την υποχρέωση να εισάγουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές δράσεις και εξέφρασε την ελπίδα ότι θα την επικυρώσουν όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης σύντομα.
Στη δική του εισαγωγική παρέμβαση ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων Κούνιο Μικουρίγια αναφέρθηκε στο πρόγραμμα πολιτιστικής κληρονομιάς που εφαρμόζει ο οργανισμός, το οποίο περιλαμβάνει την παροχή κατάρτισης και ενός ηλεκτρονικού δικτύου το οποίο χρησιμοποιείται σε συνεργασία μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών επιβολής του νόμου. Μίλησε για τα εμπόδια που συναντούν οι τελωνειακές αρχές λόγω της περίπλοκης φύσης του θέματος και του υπερβολικού χρόνου που χρειάζεται για να αποδειχθεί ότι τα αντικείμενα που κατάσχονται ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά. «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η υποστήριξη σε πολιτικό επίπεδο και σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών για να προστατέψουμε τον πολιτισμό μας», πρόσθεσε.
Σε δηλώσεις του μετά την έναρξη του συνεδρίου, ο εκπρόσωπος Τύπου της αναπληρώτριας Γενικής Γραμματέα του ΣτΕ Τζουζέπε Ζαφούτο ανέφερε ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι εδώ για «να δημιουργήσει ένα κοινό νομικό έδαφος για τους πολίτες του και τα κράτη μέλη του» και μίλησε για την σημασία μιας τέτοιας διεθνούς συνθήκης. Βρισκόμαστε εδώ, είπε, «για να κάνουμε περαιτέρω βήματα γι αυτή την Σύμβαση», προσθέτοντας ότι είναι σημαντικό ότι συμμετέχουν αρκετοί φορείς εδώ, όπως ο διακυβερνητικός τομέας, ο διεθνής τομέας, ο τομέας των επιχειρήσεων τέχνης και οι ΜΚΟ ενώ υπογράμμισε και την σημασία του ρόλου που έχουν να διαδραματίσουν τα ΜΜΕ.
