Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις κεντροασιατικές χώρες μέλη του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών (OTK) βρίσκονται ίσως στο χαμηλότερο τους σημείο. Το ανακοινωθέν της συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν ήρθε να βάλει ταφόπλακα στις προσπάθειες της Άγκυρας και του Ερσίν Τατάρ να αποτελέσει ο ΟΤΚ το όχημα αναγνώρισης του κατοχικού καθεστώτος.
Την ίδια ώρα ενώ στα κατεχόμενα περίμεναν να δουν αξιωματούχους από τις χώρες του ΟΤΚ να ταξιδεύουν προς το βόρειο τμήμα της Κύπρου και να κάνουν βήματα προς την αναγνώριση, είδαν τρεις χώρες να προχωρούν στο άνοιγμα πρεσβειών και αναβάθμιση των διπλωματικών σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία.
Τα δύο αυτά γεγονότα αποτελούν από τη μια ουσιαστικό πλήγμα στις κινήσεις της Άγκυρας όλο το προηγούμενο διάστημα για να πετύχει τους στόχους της με το ψευδοκράτος χρησιμοποιώντας τον ΟΤΚ. Και από την άλλη καταγράφουν μια σημαντική επιτυχία της κυπριακής διπλωματίας.
Το ανακοινωθέν
της 4ης Απριλίου
Στη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις τρεις χώρες μέλη του ΟΤΚ, Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν, υιοθετήθηκαν αναφορές μέσα από το κοινό ανακοινωθέν οι οποίες τάσσονται σαφώς κατά της τουρκικής πολιτικής στο Κυπριακό. Καθώς η Άγκυρα επεδίωξε να πατρονάρει μέσω του ΟΤΚ την πολιτική στο Κυπριακό και τα τρία αυτά κράτη επιλέγουν την ευρωπαϊκή αντί την τουρκική θέση.
Στο άρθρο 4 της διακήρυξης του συνόδου τονίζεται η την αποφασιστικότητα των μερών να σέβονται την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των κρατών στο διεθνές και περιφερειακό φόρουμ και να μην λαμβάνουν μέτρα που θα παραβίαζαν την αρχή αυτή.
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας επιβεβαίωσαν την ισχυρή δέσμευσή τους στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ 541 του 1983 και 550 του 1984 και σημείωσαν ότι η ανάπτυξη των σχέσεών τους εξαρτάται από την τήρηση αυτής της αρχής.
Τι σημαίνει η υπογραφή της Σαμαρκάνδης
Βάζοντας την υπογραφή τους τα τρία κράτη της Κεντρικής Ασίας δηλώνουν συμμόρφωση στα ψηφίσματα του ΟΗΕ ως προς το Κυπριακό και το θέμα της αναγνώρισης του ψευδοκράτους.
Μετά την ανακήρυξη του ψευδοκράτους στις 15 Νοεμβρίου 1983 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είχε καταδικάσει την κίνηση αυτή με τα ψηφίσματα 541 και 550 και είχε ζητήσει την ανάκλησή της.
Στα ίδια ψηφίσματα το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών καλούσε τα άλλα μέλη του ΟΗΕ να μην αναγνωρίσουν την απόφαση απόσχισης. Αποτέλεσμα εκείνων των αποφάσεων είναι μέχρι σήμερα καμιά άλλη χώρα να μην έχει αναγνωρίσει το ψευδοκράτος, πλην της Τουρκίας.
Η Τουρκία προσπάθησε τα τελευταία χρόνια μέσω διαφόρων οργανισμών όπως ο ΟΤΚ και με χώρες στις οποίες ασκεί έλεγχο να πετύχει ανατροπή των αποφάσεων αυτών χωρίς επιτυχία.
Έχει σημασία το τάιμινγκ
Η χρονική στιγμή που συνέβησαν οι εξελίξεις αυτές έχουν ειδική βαρύτητα ως και προς το Κυπριακό και τη νέα προσπάθεια που προσπαθεί ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών. Η Τουρκία και ο Ερσίν Τατάρ προσπάθησαν να μπλοκάρουν κάθε προσπάθεια του Αντόνιο Γκουτέρες για επανέναρξη των συζητήσεων στο Κυπριακό που στοχεύουν να οδηγήσουν σε μια πλήρη διαπραγμάτευση.
Τόσο ο Τατάρ όσο και ο Ερντογάν και ευρύτερα η τουρκική κυβέρνηση αρνούνταν όλο το προηγούμενο διάστημα να συζητήσουν ο,τιδήποτε με τα Ηνωμένα Έθνη πέραν της αναγνώρισης του ψευδοκράτους.
Το ανακοινωθέν της Σαμαρκάνδης ήρθε λίγες ημέρες μετά την πρώτη, από τέσσερα χρόνια, άτυπη διάσκεψη για το Κυπριακό. Μια άτυπη διάσκεψη η οποία θα επαναληφθεί στα τέλη Ιουλίου, όπως ανακοίνωσε ο ΓΓ ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες στις 18 Μαρτίου στη Γενεύη.
Βήματα προς την αναγνώριση
Μετά την άτυπη διάσκεψη της Γενεύης του 2021, οπόταν ο Ερσίν Τατάρ έθεσε ενώπιον του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών την απαίτηση για αναγνώριση των πραγματικοτήτων, η Άγκυρα ξεκίνησε μια συστηματική εκστρατεία προώθησης της θέσης ότι στην Κύπρο υπάρχουν δύο χωριστά κράτη.
Την ίδια ώρα ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χρησιμοποιώντας το ειδικό του βάρος και εκμεταλλευόμενος την επιρροή που ασκεί σε χώρες της Κεντρικής Ασίας, προσπάθησε να επιβάλει την πολιτική του σε σχέση με την Κύπρο.
Κυρίως στόχευσε προς την κατεύθυνση του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών ώστε να προβάλει το ψευδοκράτος και να γίνει δεκτό στην διεθνή κοινότητα. Με τον Ερσίν Τατάρ και άλλους αξιωματούχους του ψευδοκράτους να προσκαλούνται σε διάφορες συνόδους που πραγματοποιούνταν υπό την ομπρέλα του ΟΤΚ.
Το 2024 ο Τατάρ είχε προσκληθεί στη σύνοδο κορυφής του οργανισμού που πραγματοποιήθηκε στο Μπισκέκ. Είχε πάει εκεί ως «επίτιμος προσκεκλημένος» και εμφανίστηκε και στις σχετικές φωτογραφίες μαζί τους άλλους ηγέτες του ΟΤΚ. Γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση τόσο της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η σιωπή της Άγκυρας
Ένα στοιχείο το οποίο συζητείται και σημειώνεται και σε πολλές αναλύσεις που έχουν γίνει το τελευταίο διάστημα στον τουρκικό και τουρκόφωνο Τύπο είναι η απουσία επίσημης αντίδρασης από την πλευρά της Άγκυρας. Τόσο στο θέμα των διπλωματικών σχέσεων των χωρών αυτών με την ΚΔ και η δημιουργία πρέσβεων στη Λευκωσία αλλά και το ανακοινωθέν της Σαμαρκάνδης είναι στοιχεία που θα προκαλούσαν την οργή της Άγκυρας.
Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών προτίμησε να μην προβεί σε κάποια δήλωσε σχετικά με την εγκαθίδρυση πρέσβεων και τις αναφορές της κοινής διακήρυξης. Αυτό δεν σημαίνει ότι σε διπλωματικό επίπεδο δεν υπήρξε κάποια κίνηση προς τις χώρες αυτές. Είναι πάντως αξιοσημείωτο και το ότι ακόμα και σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν δηλαδή το τουρκικό ΥΠΕΞ προέβαινε αντί δημόσιας δήλωσης σε διαβήματα, φρόντιζε να το κυκλοφορεί μέσα από τα τουρκικά ΜΜΕ.
Άλλο ήταν που περίμεναν
Στα λίγα τουρκικά μέσα ενημέρωσης που ασχολήθηκαν με το θέμα, όπως η «Τουρκιγιέ» καταγράφονται κυρίως απόψεις και αντιδράσεις επί των εξελίξεων με τις χώρες του ΟΤΚ. Μέσα από τα σχόλια που δημοσιεύονται καταγράφεται και το τι ακριβώς, Άγκυρα και κατοχικό καθεστώς, ανέμεναν να πετύχουν μέσω του ΟΤΚ.
Ο καθηγητής Φαΐκ Αλιεκμπερλί, μέλος της εθνικής ακαδημίας επιστημόνων του Αζερμπαϊτζάν δήλωσε χαρακτηριστικά: «Όλοι περιμέναμε ότι η ‘Κύπρος’ [σ.σ. υπονοεί το ψευδοκράτος] θα εντασσόταν στον Οργανισμό Τουρκογενών Κρατών και ότι τα αδελφά κράτη θα άνοιγαν πρεσβείες στην ‘τουρκική δημοκρατία της Κύπρου’. Για να είμαι ειλικρινής στην αρχή δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε».
Ο πρόεδρος του Ακαδημαϊκού Ινστιτούτου Ερευνών και ερευνητής του τουρκγενή κόσμου, Οσμάν Κεπενέκ, υπέδειξε πως η κίνηση των τριών χωρών να αναγνωρίσουν την Κυπριακή Δημοκρατία (την οποία ο ίδιος αποκαλεί ως ‘ελληνοκυπριακή διοίκηση’) προκαλεί προβλήματα ως προς την κοινή βούληση των μελών του ΟΤΚ. Και σημειώνει πως «κατά μία έννοια, αυτό το βήμα σημαίνει ότι είναι η νόμιμη διοίκηση του νησιού».
Σανίδα σωτηρίας από Αλίεφ
Οι διαστάσεις που παίρνει το όλο θέμα φαίνεται και από τις συζητήσεις που γίνονται σε διάφορα επίπεδα εντός των κρατών του ΟΤΚ και σε κάθε σύνοδο αξιωματούχοι της Άγκυρας και εκπρόσωποι του ψευδοκράτους αναζητούν κάποια σανίδα σωτηρίας ως προς τα αφήγημα της στήριξης ύπαρξης δύο κρατών στο νησί.
Μια τέτοια σανίδα σωτηρίας πρόσφερε ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν στη διάρκεια διεθνούς φόρουμ που πραγματοποιήθηκε στο Μπακού. Ένας εκ των παρευρισκόμενων είχε πάρει το λόγο κάνοντας αναφορά στο θέμα που προέκυψε εντός του ΟΤΚ με τα τρία κράτη.
Ο Αλίεφ απαντώντας θέλησε να αναδείξει τη δική του σχέση με το κατοχικό καθεστώς και τον Ερσίν Τατάρ: «Είμαστε πάντα στο πλευρό των αδελφιών μας. Η πολιτική μας ήταν πάντα σαφής. Δεν έχουμε καμία άλλη ατζέντα από αυτή την άποψη. Σκεφτόμαστε μόνο πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα αδέλφια μας να διατηρήσουν το ‘κράτος’ τους. Το αξίζουν ιστορικά και για όσα έχουν κάνει».
