Με αφορμή την επίσημη επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους της Ολλανδίας, Γουλιέλμου-Αλέξανδρου και Mάξιμας, στην Κύπρο, ο «Φ» είχε μια ενδιαφέρουσα συνομιλία με την πολιτιστική ακτιβίστρια, συγγραφέα και επιχειρηματία, Τασούλα Χατζητοφή.
Η κ. Χατζητοφή, η οποία διαμένει στην Ολλανδία έχοντας στενές σχέσεις με τη βασιλική οικογένεια, είναι γνωστή εδώ και χρόνια για τη δράση της στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για την προβολή του Κυπριακού στο εξωτερικό και τον αγώνα και τη μεγάλη της συμβολή για την επιστροφή στην πατρίδα μας κλεμμένων θρησκευτικών θησαυρών. Διετέλεσε επίτιμη πρόξενος της Κύπρου στην Ολλανδία και έχει αναπτύξει πολυεπίπεδες δράσεις που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη καλών διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Στο πλαίσιο αυτής της συνομιλίας μας, περιγράφει το βασιλικό ζεύγος, ενώ θυμάται σημαντικά γεγονότα που στιγμάτισαν την πορεία της.
- Ο βασιλιάς Γουλιέλμος-Αλέξανδρος και η βασίλισσα Μάξιμα της Ολλανδίας επισκέπτονται αυτές τις μέρες επίσημα την Κύπρο. Είναι η πρώτη επίσκεψη ολλανδικού βασιλικού ζεύγους από το 1960. Πώς θα χαρακτηρίζατε το βασιλικό ζεύγος;
Εκτός από τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο της Ελλάδας και την βασίλισσα Ελισάβετ, που ήταν καθοδόν για την Ινδία και σταμάτησε στην Κύπρο για να συναντηθεί με τον Πρόεδρο Μακάριο το 1961, δεν έχει επισκεφθεί βασιλιάς την Κύπρο σε επίσημη επίσκεψη. Σαν βασιλικό ζεύγος είναι πολύ αγαπητοί και προσιτοί στο ολλανδικό κοινό, είναι χαμηλών τόνων και, όταν διακινούνται εκτός παλατιού, δεν έχουν συνοδεία εκτός εάν είναι επίσημο συμβάν. Επίσης, είναι υπεράνω πολιτικής.
- Ζείτε πολλά χρόνια στην Ολλανδία κι έχετε και ολλανδική υπηκοότητα. Γνωρίζετε το σημερινό βασιλικό ζεύγος όπως και το προηγούμενο. Μπορείτε να μας μιλήσετε για τις δράσεις και ενέργειες του;
Είναι πάρα πολύ σημαντικό το γεγονός πως αυτό το βασιλικό ζεύγος δίνει τεράστια σημασία στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η καταγωγή της βασίλισσας είναι από την Αργεντινή και ο ολλανδικός λαός την αποδέχτηκε με χαρά και την αγαπά. Ιστορικά και διαχρονικά, η Κύπρος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως γέφυρα χριστιανισμού και μουσουλμανισμού. Βλέποντας τα σημερινά προβλήματα της Ευρώπης, ενσωμάτωσης διάφορων πολιτισμών με διαφορετικές κουλτούρες, θρησκείας κ.τ.λ. η Κύπρος μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα επειδή χριστιανικές εκκλησίες και τζαμιά είναι δίπλα–δίπλα. Εξάλλου, στο Κυπριακό δεν εμφιλοχώρησε ποτέ το θρησκευτικό στοιχείο.
- Πώς οι Ολλανδοί αντιμετωπίζουν το Κυπριακό και ποιες είναι οι σχέσεις της Ολλανδίας με το νησί μας; Πώς αντιδρούν σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θρησκευτικών ελευθεριών που παραβιάζονται από τη συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή;
Η Ολλανδία είναι μια μικρή χώρα μεν αλλά μια αποτελεσματική σε θέματα υπεράσπισης και προβολής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θρησκευτικών ελευθεριών. Ο πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Μαρκ Ρούτε, είναι ο νυν Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ. Επίσης, ο Φρανς Τίμερμανς ήταν αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ευρωπαίος Ολλανδός Επίτροπος). Την περίοδο της Χούντας στην Ελλάδα, ο υπουργός Εξωτερικών της Ολλανδίας, Μαξ φαν ντερ Στουλ, αντιστάθηκε σθεναρά και επέκρινε έντονα το στρατιωτικό καθεστώς και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών των Ελλήνων. Το ολλανδικό σύστημα είναι βασισμένο στη διαφάνεια, στη λογοδοσία και στην αποτελεσματικότητα. Καταπολεμά τη διαφθορά και όσους πιθανόν εμπλέκονται σε θέματα διαφθοράς. Είναι σημαντικό για τους Κυπρίους να καταλάβουμε τον τρόπο σκέψης των Ολλανδών, τις ευαισθησίες τους και γιατί είναι πρωτοπόροι στην υπεράσπιση της Δικαιοσύνης. Αν εμείς προβάλλουμε το πρόβλημα της Κύπρου ως δικοινοτικό, αντί ως διεθνές πρόβλημα εισβολής, κατοχής και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών όλων των νόμιμων κατοίκων της Κύπρου, δεν θα μπορέσουν να το καταλάβουν οι άλλοι και να υποστηρίξουν τις θέσεις μας. Οι Ολλανδοί είναι οι πρώτοι που μπορούν να σκεφτούν νομικούς τρόπους τροποποίησης του κυπριακού Συντάγματος για να εξυπηρετεί τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για τον λόγο αυτό, πιστεύω ακράδαντα πως δεν υπάρχει χώρα που να μπορεί να κατανοήσει καλύτερα το κυπριακό πρόβλημα από την Ολλανδία. Οι Ολλανδοί, όταν τους εξηγηθεί σωστά –κάτι που δυστυχώς δεν κάνουμε– θα καταλάβουν τη νομική, ηθική και ανθρώπινη διάσταση του ζητήματος.
Ο αγώνας για επιστροφή κλεμμένων θρησκευτικών θησαυρών
- Σε νεαρή ηλικία, μόλις 27 χρόνων διοριστήκατε πρόξενος της Κύπρου στην Ολλανδία. Πώς βρεθήκατε εκεί και πώς αναπτύξατε επιχειρηματικές δραστηριότητες αλλά και δυναμική δράση για την Κύπρο και το πρόβλημα της;
Πριν 38 χρόνια, δεν υπήρχε πρεσβεία στην Ολλανδία και εγώ είχα δραστηριοποιηθεί στα Μέσα της Ολλανδίας και στην πολιτική σκηνή για να ενημερώνω για την τραγωδία στην Κύπρο, ούσα πρόσφυγας από την Αμμόχωστο. Έγραφα άρθρα σε ολλανδικές εφημερίδες και είχα πυκνές ενημερωτικές επαφές με Ολλανδούς βουλευτές και πολιτικούς, μέχρι τα υψηλά δώματα της ολλανδικής κυβέρνησης. Πρόβαλλα και πρότασσα το προσφυγικό μου αφήγημα και ήταν άμεσα κατανοητό από τους Ολλανδούς συνομιλητές μου. Η δουλειά που βρήκα, ερχόμενη από τις σπουδές μου στην Αγγλία ήταν δίπλα από Αμερικάνους μαθηματικούς. Μετά ίδρυσα τη δική εταιρεία στον τομέα της τεχνολογίας και του ανθρώπινου δυναμικού.
- Ο τέως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γιώργος Βασιλείου, επισκέφθηκε την Ολλανδία το 1990. Πώς οι Ολλανδοί τον υποδέχτηκαν και ποια ήταν η δική σας συμβολή στην επιτυχία εκείνης της επίσκεψης;
Όταν ο κ. Βασιλείου πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Ολλανδία, ήμουν η επίτιμη πρόξενος της Κύπρου. Σε συνεννόηση με το παλάτι και την κυπριακή πρεσβεία στις Βρυξέλλες, ανέλαβα τη διοργάνωση της επίσκεψης του προεδρικού ζεύγους, το οποίο βάφτισε και τον γιο μου, Αντρέα. Θυμάμαι πως οι Ολλανδοί εντυπωσίασαν με την ακρίβεια και τον επαγγελματισμό τους. Δεν υπήρχε ούτε ένα λεπτό καθυστέρησης στην υλοποίηση του επίσημου προγράμματος. Έκαναν εξαντλητική προετοιμασία για κάθε λεπτομέρεια και όλα ήταν σχεδιασμένα στην εντέλεια. Η βασίλισσα Βεατρίκη και ο πρίγκιπας Κλάους, τότε, διοργάνωσαν επίσημο δείπνο στο Noordeinde Palace, προσκαλώντας 50 ισχυρούς επιχειρηματίες και προσωπικότητες που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν πολλά και να ενισχύσουν την κυπριακή οικονομία και τις ευρύτερες σχέσεις των δύο χωρών. Το κυρίως πιάτο του δείπνου ήταν περιστέρι –ένα φαγητό που δεν συνηθίζεται στην Ολλανδία– ήταν όμως ένας συμβολισμός της ειρήνης που η βασίλισσα Βεατρίκη (μητέρα του νυν βασιλιά) ήθελε να δει στην Κύπρο.
- Στο πλαίσιο της πολύχρονης δράσης σας για τον επαναπατρισμό κλεμμένων εκκλησιαστικών θησαυρών, ήσασταν η επίσημη εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Κύπρου. Ποια ήταν η συνεργασία σας με τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο τον Α΄;
Ως επίτιμη πρόξενος μπορούσα να ενεργώ διακρατικά. Με τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο τον Α΄ ασπαζόμασταν την ίδια φιλοσοφία στην αναζήτηση και επαναπατρισμό κλεμμένων θρησκευτικών θησαυρών. Χωρίς να καταβληθούν χρήματα αλλά με αξιοποίηση διεθνών συμβάσεων. Η Εκκλησία της Κύπρου είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτης της θρησκευτικής κληρονομιάς μας νομικά, αλλά είναι κυρίως ο πνευματικός οδηγός του πολιτισμού. Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ είχε θέσει στη διάθεση μου τους καλύτερους δικηγόρους ώστε να διευκολύνεται το έργο μου στην αναζήτηση κλεμμένων θρησκευτικών θησαυρών. Η συνεργασία μας, για πολλά χρόνια, ήταν άψογη επειδή είχαμε τον ίδιο στόχο. Η διάσωση και επιστροφή στην Κύπρο θρησκευτικών θησαυρών που κλάπηκαν από τους Τούρκους και ξεπουλήθηκαν σε ξένους συλλέκτες, αρχαιοκάπηλους, είναι μέρος της προσευχής μας. Ξεπουλώντας τους, μας στερείται το ανθρώπινο δικαίωμα του κάθε χριστιανού να προσεύχεται ελεύθερα.
Η προσωπική σχέση με τον πρώην Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Α΄
- Αντιλαμβάνομαι πως είχατε βοηθήσει τον Αρχιεπίσκοπο τότε που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας…
Ναι, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ μου εκμυστηρεύτηκε, κάποια στιγμή, πως ξεχνούσε όλο και περισσότερο. Ο σύζυγός μου και εγώ κανονίσαμε να μεταβεί ινκόγκνιτο στην Ολλανδία για ιατρικές εξετάσεις. Οι κρατήσεις των αεροπορικών εισιτηρίων γίνονταν μέσω της εταιρείας μου και η δικαιολογία ήταν πως επισκεπτόταν την Ολλανδία για θέματα εικόνων. Τον παρακολουθούσαν ο γιατρός της βασιλικής οικογένειας και εξειδικευμένοι καθηγητές στο University Hospital Amsterdam μέχρι τον θάνατο του. Επιστρέφαμε στην Κύπρο κάθε έξι εβδομάδες με τον γιατρό, ο οποίος παρουσιαζόταν ως νομικός, για να του δίνουμε τη φαρμακευτική του αγωγή χωρίς να δημιουργηθεί υποψία. Είχαμε προσωπική, οικογενειακή σχέση. Ο Αρχιεπίσκοπος μου είχε δώσει γραπτή εντολή να διαχειριστώ τα ιατρικά του αρχεία και να φροντίσω, όταν η κατάσταση της υγείας του χειροτέρευε, να μεριμνήσω όπως αποσυρθεί από τα καθήκοντά του. Δυστυχώς, αυτό δεν έγινε εφικτό λόγω συνταγματικών περιορισμών. Αργότερα, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β΄ ταξίδεψε στο Άμστερνταμ για να πάρει τα αρχεία, αλλά το νοσοκομείο του αρνήθηκε, καθώς μόνο εγώ είχα εξουσιοδότηση να τα παραδώσω. Και εδώ, η Ολλανδία ήταν καταλυτική για την Κύπρο (σύνδεση με το ανθρώπινο δικαίωμα, το απόρρητο του τέως Αρχιεπισκόπου).
- Επιχείρηση Μονάχου 1997. Ποια η σχέση με την Ολλανδία; Και ποια η αντίδραση της Τουρκίας στην έκθεση που ακολούθησε στο Δημοτικό Μουσείο της Χάγης;
Η επιχείρηση Μονάχου, η μεγαλύτερη που έγινε ποτέ στις πολυετείς προσπάθειές μου να ανακαλύψω και να επαναπατρίσω κλεμμένους θρησκευτικούς θησαυρούς μας, ξεκίνησε από την Ολλανδία. Οι διαπραγματεύσεις με τον Van Rijn, ο οποίος ήταν έμπορος έργων και πληροφοριοδότης μου, γίνονταν στην Ολλανδία. Συνεργάστηκα στενά με τη γερμανική Αστυνομία και με βάση πληροφορίες μου ανακάλυψε στο διαμέρισμα του Τούρκου αρχαιοκάπηλου, Αϊντίν Ντικμέν, χιλιάδες κλεμμένες αρχαιότητες και θρησκευτικούς θησαυρούς όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από άλλες χώρες. Για τον επαναπατρισμό 32 κλεμμένων πολιτιστικών θησαυρών (τοιχογραφιών, μωσαϊκών, εικόνων) διοργανώθηκε συνέντευξη Τύπου στο Nordeinde Palace, που είχε παραχωρηθεί από το Δημαρχείο, πριν γίνει μουσείο. Εν συνεχεία, οι κυπριακοί θησαυροί φιλοξενήθηκαν στο Δημοτικό Μουσείο της Χάγης σε έκθεση με τίτλο: «Οι χαμένοι θησαυροί της Κύπρου», με αφίσες σε όλη τη χώρα για σκοπούς προώθησης της έκθεσης. Ο Τούρκος πρέσβης προσπάθησε να λογοκρίνει λέξεις όπως «εισβολή», «κατοχή», «πρόσφυγες» που καταγράφονταν σε διεθνή άρθρα για την «Υπόθεση του Μονάχου» που ήταν μέρος της έκθεσης και απαίτησε την απάλειψη τους. Ο ολλανδικός Τύπος επέκρινε έντονα τον Τούρκο πρέσβη που προσπάθησε να τροποποιήσει άρθρα τους. Οι δημοσιογράφοι επικαλέστηκαν την ελευθερία του λόγου και προκλήθηκε μεγάλο σκάνδαλο.
- Η Ολλανδία τροποποίησε νόμο για τις αρχαιότητες χάρη σε δικές σας παρεμβάσεις. Πώς έγινε αυτό;
Ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Μαρκ Ρούτε, ο νυν ΓΓ του ΝΑΤΟ, έδωσε άδεια το 2013 για επαναπατρισμό των τεσσάρων εικόνων του Αντιφωνητή. Παρ’ ότι η Εκκλησία έχασε την αστική υπόθεση Lans για τις εικόνες του Αντιφωνητή, η ολλανδική νομοθεσία με βάση τη Διεθνή Σύμβαση της Χάγης άλλαξε με δική μου παρέμβασή από το 1996. Το 2013, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της Οργάνωσής μου, Walk of Truth στο Παλάτι της Ειρήνης, ο πρωθυπουργός μου έδωσε την άδεια να ανακοινώσω τον επαναπατρισμό τους και την παράδοση τους στην πρεσβεία Κύπρου.
- Το 2008 προταθήκατε για το βραβείο Γυναίκα της Ευρώπης. Μιλήστε μας γι’ αυτήν την εξαιρετική ευρωπαϊκή διάκριση.
Η Ολλανδία επρόκειτο να προτείνει τη δική της υποψηφιότητα, αλλά όταν έμαθε πως είχα διπλή υπηκοότητα (κυπριακή και ολλανδική), απέσυρε την πρότασή της και υποστηρίχθηκα από τις δύο χώρες ταυτόχρονα. Αυτό είναι κάτι για το οποίο είμαι πολύ ευγνώμων. Νιώθω αποδεκτή πλήρως από τους Ολλανδούς, που μου προσέφεραν περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από ότι η χώρα μου μπορούσε, χωρίς διακρίσεις ως γυναίκα και μετανάστρια.
- Επειδή το βασιλικό ζεύγος της Ολλανδίας φαίνεται να έχει πολλές ευαισθησίες για τον πολιτισμό, τις θρησκευτικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ποια μνημεία της Κύπρου θα λέγατε ότι θα ήταν καλό να επισκεφθούν;
Στην ελεύθερη περιοχή της Κύπρου, θα επέλεγα να τους έπαιρνα στη Λάρνακα όπου θα έβλεπαν τα λείψανα του Αγίου Λαζάρου και στο Hala Sultan Tekke. Εδώ αποδεικνύει η Κύπρος μας πως για αιώνες οι μουσουλμάνοι και χριστιανοί ζουν συμφιλιωμένα πριν παρέμβουν με αποικιακά συμφέροντα, με αποτέλεσμα να χαλάσουν οι ισορροπίες. Τα δύο αυτά ιστορικά, θρησκευτικά μνημεία αποδεικνύουν την ιστορική θέση της Κύπρου σαν μια από τις πρώτες χριστιανικές εκκλησίες ανά το παγκόσμιο με έναν από τους πιο ιστορικούς τεκέδες, μετά τη Μέκκα στη Σαουδική Αραβία.
- Τι θα συμβουλεύατε την κυβέρνηση της Κύπρου να παραδειγματιστεί και να αξιοποιήσει την οικονομική διπλωματία της Ολλανδίας όπως και την εδραιωμένη θέση της στην Ευρώπη ως ένα σοβαρό κράτος;
Η Ολλανδία ασκεί εξαιρετική οικονομική διπλωματία, στοιχείο που η Κύπρος θα έπρεπε να αξιοποιήσει καλύτερα. Η Ολλανδία έχει υιοθετήσει ένα σύστημα που προωθεί τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τον έλεγχο σε όλους τους τομείς (κυβερνητικούς και μη). Στην Ολλανδία και ειδικά στη Χάγη, όπου βρίσκονται τα περισσότερα διεθνή δικαστήρια και χαρακτηρίζεται ως «η πόλη της ειρήνης και της δικαιοσύνης». Στην Ολλανδία σπουδάζουν αρκετές εκατοντάδες Κύπριοι επειδή τα ολλανδικά πανεπιστήμια είναι διακεκριμένα για το υψηλό επίπεδο της παρεχόμενης μόρφωσης.
- Η τέως βασίλισσα Βεατρίκη είχε άριστες σχέσεις με τον Νέλσον Μαντέλα και τον Αρχιεπίσκοπο Τούτου. Θεωρείτε ότι και το σημερινό βασιλικό ζεύγος της Ολλανδίας θα μπορούσε να αναπτύξει εποικοδομητικές και άριστες σχέσεις, σε θέματα διαθρησκευτικής ελευθερίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και σύλησης πολιτιστικής, θρησκευτικής κληρονομιάς με τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Γεώργιο;
Η τέως βασιλική οικογένεια της Ολλανδίας διατηρούσε στενές σχέσεις με τον γνωστό αγωνιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, Νέλσον Μαντέλα και τον Αρχιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου, σεβόμενη απόλυτα την ειρηνική τους στάση και τον αδιάλειπτο αγώνα τους υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θρησκευτικών ελευθεριών. Γι’ αυτόν τον λόγο πιστεύω ακράδαντα ότι, το σημερινό βασιλικό ζεύγος της Ολλανδίας, που βρίσκεται επίσημα στην Κύπρο, θα μπορούσε να καλλιεργήσει άριστες σχέσεις και με την Εκκλησία Κύπρου. Ο πατέρας του νυν βασιλιά, αείμνηστος πρίγκιπας Κλάους, ασπαζόταν τις ίδιες αρχές για την πολιτιστική κληρονομιά και πίστευε ακράδαντα στον ρόλο και συμμετοχή του λαού, κάτι που ασπάζονταν ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ και νυν Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος Α΄.
