Η κοινή εκτίμηση που υπάρχει σε όλα τα επίπεδα της ελληνοκυπριακής πολιτικής ηγεσίας είναι πως, από τη στιγμή που ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να καλέσει τους δύο ηγέτες να πάνε ξανά στη Νέα Υόρκη σημαίνει ότι έχει πρόθεση να επανεκκινήσει τη διαπραγματευτική διαδικασία.
Το μείζον ερώτημα που δεν θα μπορεί να απαντηθεί, πριν από την προσεχή Τετάρτη, είναι το τι θα κάνει ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας στη βάση και του άτυπου εγγράφου που ετοίμασε και η προσωπική του απεσταλμένη. Το έγγραφο αυτό, σύμφωνα και με τα όσα ανέφερε ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης στην τελευταία συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου, βρίσκεται στα χέρια του Αντόνιο Γκουτέρες και μόνο ο ίδιος το έχει διαβάσει. Ακόμα και τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, σύμφωνα με τη Λευκωσία, δεν έχουν λάβει γνώση του εγγράφου. Σε κάθε περίπτωση, όμως, εκείνο που έχει σημασία αυτή τη στιγμή είναι ότι θα πρέπει να αποφασίσει ο ίδιος ο Αντόνιο Γκουτέρες πως θα βγάλει το Κυπριακό από μια κατάσταση στην οποία ο ίδιος το οδήγησε.
-Πρώτον: Αφήνοντας τη διαδικασία στο Κραν Μοντανά να τερματιστεί άδοξα (όπως παραδέχονται οι πλείστοι συμμετέχοντες και ανεξάρτητα του πόση ευθύνη φέρει η κάθε πλευρά χωριστά).
-Δεύτερον: Επιτρέποντας στον Ερσίν Τατάρ όχι μόνο να βάλει στο τραπέζι θέματα – κυριαρχική ισότητα και ίσο διεθνές καθεστώς – που είναι εκτός που συμφωνημένου πλαισίου, αλλά και αφήνοντας την τουρκική πλευρά να μπλοκάρει την όλη διαδικασία απαιτώντας αποδοχή των όρων αυτών για να δεχθεί να συζητήσει επανέναρξη των συνομιλιών.
Όλοι όσοι παρακολουθούν το Κυπριακό από κοντά και το προσεγγίζουν κατά τρόπο αντικειμενικό, συμφωνούν ότι εκείνος που έχει τα όπλα και μπορεί να πετύχει άρση του αδιεξόδου είναι ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, που είναι και ο μόνος που μπορεί να επιβάλει συνέχιση της διαδικασίας εντός του συμφωνημένου πλαισίου και όχι εκτός όπως απαιτεί η τουρκική πλευρά.
Κινήσεις είχαν γίνει και στο παρελθόν από τουρκοκυπριακής πλευράς προκειμένου να οδηγηθεί η διαδικασία εκτός του συμφωνημένου πλαισίου. Ωστόσο, σε αντίθεση με το σήμερα ο τότε Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών προχώρησε σε υποδείξεις προς την τουρκοκυπριακή ηγεσία βάζοντας τέρμα στην επιχειρούμενη προσπάθεια. Κάτι που δεν επιχείρησε ο νυν ΓΓ ΟΗΕ, επιτρέποντας έτσι στην τουρκοκυπριακή πλευρά να συντηρήσει μια κατάσταση η οποία εδραίωνε το αδιέξοδο. Ενώ παράλληλα άφηνε ορισμένους τρίτους να παρεμβαίνουν με «ιδέες έξω από το κουτί» οι οποίες ουσιαστικά στήριζαν την τουρκική θέση και απομάκρυναν το Κυπριακό από το συμφωνημένο πλαίσιο το οποίο καθορίζεται από τα ίδια τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών.
Στο συνέδριο με θέμα το Κυπριακό, που διοργάνωσε την προηγούμενη εβδομάδα το ΑΚΕΛ, μια από τις πτυχές στην οποία αναφέρθηκαν ομιλητές είχε να κάνει με τη στάση τόσο του Γενικού Γραμματέα όσο και των Ηνωμένων Εθνών ευρύτερα. Οι εισηγητές επεσήμαναν και υπενθύμισαν πως τόσο ο Γενικός Γραμματέας όσο και ο ΟΗΕ είναι δεσμευμένοι απέναντι στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Ο ακαδημαϊκός και νομικός Αχιλλέας Αιμιλιανίδης υπέδειξε πως είναι κρίσιμο το ερώτημα γιατί δεν απέρριψε αμέσως ο ΟΗΕ το να μπει στο τραπέζι των συζητήσεων το ζήτημα της κυριαρχικής ισότητας. Σύμφωνα με τον ίδιο το θέμα αυτό δεν εμφανίστηκε μόνο το 2021 στη συνάντηση της Γενεύης όταν το έβαλε ο Ερσίν Τατάρ, αλλά υπήρχε από την περίοδο του 2019. «Είναι ένα ζήτημα το οποίο υπάρχει συνεχώς στο τραπέζι τα τελευταία πέντε χρόνια, όμως ο ΟΗΕ και ο ΓΓ κάθε άλλο παρά έχουν θέση επί αυτού του ζητήματος».
Μάλιστα ο Αχιλλέας Αιμιλιανίδης προχώρησε ένα βήμα πιο πέρα βάζοντας ένα παράλληλο σενάριο στο τραπέζι, ακραίο όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε: «Εάν αύριο έρθει ο Νίκος Χριστοδουλίδης και πει πάμε σε ένωση, τότε αυτό που αναμένεται να γίνει είναι να έρθει ο ΓΓ και το Συμβούλιο Ασφαλείας και να του υποδείξει πως με βάση τα ψηφίσματα δεν μπορεί να γίνει ούτε ένωση, ούτε διχοτόμηση».
Ο κ. Αιμιλιανίδης ήθελε μέσω αυτής της προσέγγισης να καταδείξει μια παραδοξότητα από πλευράς του διεθνούς οργανισμού. Να τίθεται ανοικτά από την τουρκική πλευρά το ένα ζήτημα και να μην υπάρχει σαφής και ξεκάθαρη θέση του Γενικού Γραμματέα και του ΟΗΕ με την οποία αυτό να απορρίπτεται. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι τα πράγματα γιατί προκάτοχοι του Αντόνιο Γκουτέρες που είχαν βρεθεί σε ανάλογες καταστάσεις είχαν φροντίσει, τρεις δεκαετίες προηγουμένως, να βάλουν τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις.
Η πρώην Υπουργός Εξωτερικών και διπλωμάτης, Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή, παίρνοντας το λόγο μετά τον Αχιλλέα Αιμιλιανίδη, έδωσε συνέχεια στη συζήτηση: «Το 1992, υπήρχε τότε ένας άλλος Γενικός Γραμματέας ο Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι, και παραπέμπω και στο ψήφισμα 789 – το οποίο ξέρουμε μόνο για την Αμμόχωστο – αλλά περιλαμβάνει κάποιες πολύ σημαντικές πρόνοιες. Το 789 επέκρινε μέσα από το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας και ζητούσε από τον Τουρκοκύπριο ηγέτη να συνάδουν οι προτάσεις του με το συμφωνημένο πλαίσιο». Όπως εξήγησε η Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή η αναφορά η συγκεκριμένη από το Συμβούλιο Ασφαλείας ήταν συνεπακόλουθο της έκθεσης του Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι. Η ίδια την χαρακτηρίζει ως καταπέλτη γιατί «σε πέντε με έξι σελίδες επέκρινε τον κ. Ντενκτάς ότι εισήγατε έννοιες – δεν μιλούσε για λύση δύο κρατών, απλώς εισήγαγε έννοιες – οι οποίες ήταν αντίθετες με τη συμφωνημένη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας».
Αχιλλέας Αιμιλιανίδης και Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή βρίσκονται σ’ αυτό που πολλοί χαρακτηρίζουν ως αντίθετες σχολές σκέψεις στο Κυπριακό. Ωστόσο καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα ως προς τις ευθύνες που φέρει και η πλευρά του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για να φτάσουν τα πράγματα στο σημείο που βρίσκονται σήμερα και με την τουρκική πλευρά να κρατά το Κυπριακό δεσμευμένο σε μια συζήτηση η οποία δεν μπορεί να οδηγήσει πουθενά.
Οι επιλογές του Αντόνιο Γκουτέρες, όπως τις διατυπώνει και η πρώην Υπουργός Εξωτερικών είναι ουσιαστικά δύο: «Εγώ θα ήθελα να δω το Γενικό Γραμματέα να υποστηρίξει τη συμφωνημένη βάση λύσης της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας και επιτέλους να υποστηρίξει και το πλαίσιο το οποίο ο ίδιος έβαλε στο τραπέζι».
Γιατί όπως φάνηκε στην μετέπειτα πορεία του Κυπριακού, από το Κραν Μοντανά μέχρι τη Γενεύη και μετά, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών κάθε άλλο παρά έδειξε ενδιαφέρον να βάλει τα πράγματα στις αναμενόμενες διαστάσεις: το πλαίσιο που ήταν δικό του ευθύς εξ’ αρχής και τη συμφωνημένη βάση λύσης. Δεν το έπραξε μέχρι σήμερα, το ερώτημα που κυριαρχεί παραμονές της άτυπης συνάντησης της Νέας Υόρκης είναι εάν θα το κάνει τώρα.
Η απάντηση υπάρχει από το 1991
Μιλώντας στο συνέδριο του ΑΚΕΛ, ο συνταγματολόγος Τουμάζος Τσιελεπής, κατέγραψε σε έκταση τις διαφορές ανάμεσα στις έννοιες «πολιτική ισότητα» και «κυριαρχική ισότητα». Η πρώτη, όπως εξήγησε, ρυθμίζει τις σχετικές σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων (κατά την παρέμβασή του έβαλε στο τραπέζι και σειρά παραδειγμάτων από υφιστάμενα ομοσπονδιακά συστήματα). Η δε δεύτερη, δηλαδή η κυριαρχική ισότητα, ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ κρατών.
Ο Τ. Τσιελεπής είπε χαρακτηριστικά σε κάποιο σημείο της τοποθέτησής του εξηγώντας το τι σημαίνει η απαίτηση του Ερσίν Τατάρ: «Η κυριαρχική ισότητα συνιστά μιας από τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου, όπως αυτές καθορίζονται στο χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και ως τέτοια ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών. Συνεπώς, εάν γίνει αποδεκτή η κυριαρχική ισότητα, ακόμα κι αν καταλήξουμε μετά σε ομοσπονδιακή λύση σε περίπτωση νέας απόσχισης, ο νομικός του μέλλοντος δεν θα κρίνει με βάση της υποκειμενικές προθέσεις αυτών που συμφώνησαν αλλά θα αποφανθεί ότι η ομοσπονδία είχε επιτευχθεί με διαδοχή κράτους και συνένωση δύο κρατών. Αυτό αυξάνει το κίνδυνο ευρείας αναγνώρισης δεύτερου κράτους στο νησί έχοντας το παράδειγμα της πρώην Γιουγκοσλαβίας».
Αναφερόμενος στο θέμα της πολιτικής ισότητας σημείωσε πως ο ορισμός υπάρχει από το 1991 και επαναλαμβάνεται ανελλιπώς τόσο σε εκθέσεις του Γενικού Γραμματέα όσο και σε σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Και σημειώνει ο Τουμάζος Τσιελεπής: «Η χρήση του ορισμού αυτού αποτέλεσε απάντηση προς τον τότε Τουρκοκύπριο ηγέτη, Ραούφ Ντενκτάς ο οποίος απατούσε ίση εκπροσώπηση σε όλα τα ομοσπονδιακά όργανα και λήψη όλων των αποφάσεων με ομοφωνία. Αυτά που ζητούσε ήταν χαρίσματα συνομοσπονδίας και όχι ομοσπονδίας. Γι’ αυτό και ξεκαθάριζε πρώτα απ’ όλα τι δεν σημαίνει ομοσπονδία: δεν σημαίνει αριθμητική ισότητα, δεν σημαίνει ίση συμμετοχή σε όλα τα όργανα, ούτε λήψη όλων των αποφάσεων με ομοφωνία».
Σε άλλο σημείο της παρέμβασής του ανέφερε πως «προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι η θέση του κ. Τατάρ για κυριαρχική ισότητα, εκτός του ότι ακυρώνει την από δεκαετίες συμφωνημένη βάση διαπραγμάτευσης, ακυρώνει και δύο βασικές και πολύτιμες συγκλίσεις που αφορούν την κυριαρχία και το άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτή ζήτημα του τρόπου δημιουργίας της ομοσπονδίας».
Βαθύς γνώστης του Κυπριακού και έχοντας σημαντική εμπειρία στις διαπραγματεύσεις, ο κ. Τσιελεπής επισημαίνει κάτι εξίσου σημαντικό: «Οι διάφορες νέες ιδέες που κατά καιρούς ακούμε υποβαθμίζουν και προσπερνούν επικίνδυνα το πραγματικό περιεχόμενο της κυριαρχικής ισότητας. Ως εκ τούτου όχι μόνο δεν συμβάλλουν στη διάρρηξη του αδιεξόδου αλλά ενθαρρύνουν τον κ. Τατάρ να εμμένει σε θέσεις που καθιστούν ανέφικτη την επανέναρξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας».
Εν αναμονή κάποιας κίνησης
Κοινή εκτίμηση όλων των πλευρών είναι πως ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών στη διάρκεια του δείπνου της 15ης Οκτωβρίου (θα είναι ήδη 16 Οκτωβρίου στην Κύπρο όταν θα καθίσουν οι τρεις στο τραπέζι) θα προβεί σε κίνηση προς την κατεύθυνση της επανεκκίνησης των προσπαθειών στο Κυπριακό. Γιατί μέχρι σήμερα το μόνο που υπάρχει είναι η δική του φραστική τοποθέτηση ότι παραμένει δεσμευμένος, χωρίς να γίνονται περαιτέρω βήματα.
Το τι ακριβώς θα ανακοινώσει ο Αντόνιο Γκουτέρες κανείς δε το γνωρίζει αυτή τη στιγμή. Εκτιμήσεις που υπάρχουν είναι πως θα κινηθεί σύμφωνα με το concept paper που του ετοίμασε η κ. Ολγκίν.
Σημειώνεται ότι στο τραπέζι το βράδυ της Τρίτης (7μμ τοπική) θα παρακαθίσουν μόνο ο Αντόνιο Γκουτέρες, ο Νίκος Χριστοδουλίδης και ο Ερσίν Τατάρ.
