Υποσχέσεις για καλοπληρωμένες δουλειές και ένα καλύτερο μέλλον. Δολώματα με στόχο ανήλικους. Παγίδες που στήνονται στο διαδίκτυο. Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα εγκλήματα στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Περιλαμβάνει ποικίλες μορφές όπως η σεξουαλική εκμετάλλευση, η καταναγκαστική εργασία, η εμπορία οργάνων και η εκμετάλλευση παιδιών. Τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων προέρχονται συχνά από χώρες εκτός της ΕΕ, αλλά και από κράτη-μέλη, και συνήθως ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες που αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες ζωής.
Η παράνομη διακίνηση ανθρώπων είναι μια καλοστημένη «επιχείρηση» με στενούς δεσμούς με το οργανωμένο έγκλημα και τζίρο δισεκατομμυρίων ευρώ. Στην συνέντευξή της στον «Φιλελεύθερο» η Ντάιν Σμιτ, συντονίστρια δράσης κατά της εμπορίας ανθρώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μίλησε για τις ανησυχητικές διαστάσεις που έχει πάρει το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων, η οποία αποτελεί διασυνοριακό έγκλημα, το οποίο πλήττει όλα τα κράτη μέλη.
Η Νταϊάν Σμιτ αναφέρθηκε στις προσπάθειες που καταβάλλει η Κύπρος για αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων. Ο τόπος μας θεωρείται χώρα προορισμού, με τις πιο διαδεδομένες μορφές εμπορίας να είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση και η αναγκαστική εργασίας. Σημαντικό, όπως τόνισε η Ευρωπαία αξιωματούχος είναι και ότι υπάρχουν πολλά ανήλικα θύματα. «Τα περισσότερα θύματα είναι γυναίκες και κορίτσια (75%) και ο αριθμός των παιδιών θυμάτων αντιπροσώπευε το 13% το 2022», επεσήμανε.
Μέσω της ευρωπαϊκής Στρατηγικής και της σχετικής οδηγίας που πρόσφατα επικαιροποιήθηκε η ΕΕ προσπαθεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την εμπορία ανθρώπων, εστιάζοντας στην πρόληψη, στην προστασία των θυμάτων και την τιμωρία των δραστών, ενώ δίνεται έμφαση στην προστασία των θυμάτων, στην παροχή βοήθειας και υποστήριξης και στην παροχή νομικής αρωγής. Δυστυχώς, όπως ανέφερε η Νταϊάν Σμιτ παρά τις προσπάθειες της ΕΕ, η εμπορία ανθρώπων παραμένει ένα ανησυχητικό φαινόμενο. Οι εγκληματικές οργανώσεις συνεχίζουν να βρίσκουν νέους τρόπους για να εκμεταλλευτούν ευάλωτα άτομα, εκμεταλλευόμενες τα κενά στη νομοθεσία και την επιβολή της, καθώς και τις οικονομικές ανισότητες.
-Πόσο αποτελεσματική είναι η Ευρωπαϊκή Στρατηγική καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων; Ποιοι είναι οι στόχοι της και τι περισσότερο μπορούν να κάνει η ΕΕ για την καταπολέμηση του φαινομένου;
– Η Στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων προβλέπει μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του εγκλήματος, από την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων έως τη δίωξη και την καταδίκη των διακινητών. Καθορίζει τη γενική πολιτική και τις επιχειρησιακές και νομικές πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων με συνεκτικό και ευρείας κλίμακας τρόπο σύμφωνα με καθορισμένες προτεραιότητες. Καθορίζει συγκεκριμένες δράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συντονίζει τις ενέργειες των κρατών μελών γύρω από αυτό το ζήτημα.
Η Στρατηγική επικεντρώνεται σε τέσσερις τομείς δράσης: 1. μείωση της ζήτησης που ευνοεί την εμπορία ανθρώπων για όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, 2. σπάσιμο του επιχειρηματικού μοντέλου των διακινητών, διαδικτυακά και μη, 3. προστασία, υποστήριξη και ενδυνάμωση των θυμάτων και 4. τη διεθνής διάσταση του εγκλήματος.
Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους της εμπορίας ανθρώπων αποτελούν σημαντικό μέσο για τον εντοπισμό και την πρόληψη του εγκλήματος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε πέρυσι μια ευρεία εκστρατεία για να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό και τους εργοδότες σχετικά με αυτό το θέμα. Η εκστρατεία απευθύνεται επίσης στα θύματα και σε όσους κινδυνεύουν να γίνουν θύματα, ώστε να αναγνωρίζουν τα σημάδια και σε ποιον να απευθυνθούν για βοήθεια.
Επιπλέον, η Κομισιόν τον περασμένο μήνα εξέδωσε μια νέα αναθεωρημένη οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Μια από τις σημαντικότερες βελτιώσεις, καθιστά υποχρεωτική για όλα τα κράτη μέλη την ποινικοποίηση της εν γνώσει χρήσης υπηρεσιών που παρέχονται από θύματα εμπορίας ανθρώπων. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κουλτούρα της ατιμωρησίας, οι νέοι κανόνες εισάγουν μια στιβαρή αντίδραση της ποινικής δικαιοσύνης, ενισχύοντας τη διασυνοριακή συνεργασία των αρχών επιβολής του νόμου και των δικαστικών αρχών με στόχο τη συστηματική κατάρτιση όλων των εμπλεκομένων φορέων.
-Πόσο σημαντική είναι η ενδυνάμωση των ίδιων των θυμάτων και πως αυτό επιτυγχάνεται;
Είναι πολύ σημαντικό για την ευρωπαϊκή Στρατηγική η προστασία, η υποστήριξη και η ενδυνάμωση των θυμάτων. Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι καθοριστικός για την υλοποίηση αυτού του τομέα δράσης. Η Στρατηγική επιδιώκει να βελτιώσει τον έγκαιρο εντοπισμό των θυμάτων και την παραπομπή τους για περαιτέρω βοήθεια και προστασία, να ενισχύσει τα προγράμματα ενδυνάμωσης τους και να διευκολύνει την επανένταξη. Με βάση τη νέα οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, οι επίσημοι μηχανισμοί παροχής βοήθειας έγιναν υποχρεωτικοί σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ για την καλύτερη υποστήριξη των θυμάτων.
-Πόσος είναι ο τζίρος της εμπορίας ανθρώπων; Με ποιες άλλες μορφές οργανωμένου εγκλήματος σχετίζεται;
– Η εμπορία ανθρώπων είναι μια σοβαρή μορφή οργανωμένου εγκλήματος, που συχνά διαπράττεται από πολυεγκληματικά και καλά δομημένα εγκληματικά δίκτυα, τα οποία δρουν και διεθνώς. Επίσης, είναι ένα έγκλημα υψηλού κέρδους και χαμηλού κινδύνου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Διεθνής Αρχή Εργασίας εκτιμά τα παράνομα κέρδη σε 236 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, που αντιστοιχούν σε σχεδόν 10.000 δολάρια ανά θύμα. Αν και δεν υπάρχει ανάλογη ανάλυση για την Ευρώπη και την κεντρική Ασία τα κέρδη ανά θύμα είναι τα υψηλότερα και αποφέρουν στους δράστες 21.284 δολάρια. Σύμφωνα με την Europol, 55 από τα πιο απειλητικά εγκληματικά δίκτυα ασχολούνται με την εμπορία ανθρώπων.
Παράλληλα, πολυάριθμα εγκληματικά δίκτυα συνδυάζουν την εμπορία ανθρώπων με άλλους τομείς του εγκλήματος, όπως η διακίνηση ναρκωτικών. Οι πιθανότητες να λογοδοτήσουν οι δράστες έχουν μειωθεί. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2022, υπάρχει μείωση κατά 16,4% των εντοπισμένων υπόπτων σε σύγκριση με το 2021. Οι διώξεις και οι καταδίκες για αδικήματα εμπορίας ανθρώπων μειώθηκαν επίσης. Σε ορισμένες χώρες, οι ποινές είναι υπερβολικά επιεικείς. Εάν οι διακινητές δεν τιμωρούνται ή οι ποινές είναι πολύ χαμηλές, απλά θα συνεχίσουν την «επιχείρησή» τους.
-Βρεθήκατε πρόσφατα στην Κύπρο. Ποια είναι η αξιολόγησή σας για την κατάσταση που επικρατεί στην εμπορία ανθρώπων;
– Η Κύπρος θεωρείται κατά κύριο λόγο χώρα προορισμού για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Τα περισσότερα θύματα είναι γυναίκες και κορίτσια (75%). Ο αριθμός των παιδιών θυμάτων αντιπροσώπευε το 13% το 2022. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των περιπτώσεων εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την εξαναγκαστική εγκληματικότητα. Παρατηρήθηκε επίσης ότι η εργασιακή εκμετάλλευση έλαβε χώρα στις περισσότερες περιπτώσεις στον γεωργικό τομέα και η σεξουαλική εκμετάλλευση σε ιδιωτικά διαμερίσματα και στον οικιακό τομέα.
Μια από τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Κύπρος, όπως όλα τα κράτη μέλη, είναι η ανίχνευση και η ταυτοποίηση των θυμάτων. Τα άτομα που έρχονται σε επαφή με ένα θύμα δεν αναγνωρίζουν πάντα τα σημάδια και μερικές φορές τα ίδια τα θύματα φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια. Ως εκ τούτου, η εκπαίδευση των επαγγελματιών που ενδέχεται να έρθουν σε επαφή με θύματα, συμπεριλαμβανομένων των αρχών επιβολής του νόμου, των δικαστικών αρχών, των επιθεωρητών εργασίας, των αξιωματικών μετανάστευσης και ασύλου, των συνοριοφυλάκων και των κοινωνικών λειτουργών, είναι ζωτικής σημασίας για την άμεση παροχή βοήθειας, υποστήριξης και προστασίας των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων. Μόλις εντοπιστούν τα θύματα πρέπει να παραπέμπονται αμέσως στις αρμόδιες υπηρεσίες για προστασία. Η ευαισθητοποίηση συμβάλλει επίσης στην πρόληψη του εγκλήματος, στον εντοπισμό, την ταυτοποίηση και τη βοήθεια των θυμάτων, καθώς και στη σύλληψη των διακινητών και την παραπομπή τους στη δικαιοσύνη. Η Κύπρος έχει ξεκινήσει αρκετές εκστρατείες ευαισθητοποίησης τα τελευταία χρόνια.
-Ποιες πολιτικές υιοθέτησε η Κύπρος για να καταπολεμήσει την εμπορία ανθρώπων και πόσο αποτελεσματικές αποδείχτηκαν; Παράλληλα, τι άλλο πρέπει να γίνει, έχετε οποιεσδήποτε συστάσεις να κάνετε;
-Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η εμπορία ανθρώπων χρειάζεται μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση, η οποία να περιλαμβάνει πολλούς δρώντες συμπεριλαμβανομένων και οργανώσεων από την κοινωνία των πολιτών και απαιτεί καλό συντονισμό, τη σωστή νομοθεσία και επαρκείς ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους. Προτεραιότητα για όλα τα κράτη μέλη πρέπει να είναι η εφαρμογή της νέας οδηγίας. Η Κύπρος πρέπει να εισαγάγει τις νέες μορφές εμπορίας ανθρώπων που προβλέπονται στην αναθεωρημένη νομοθεσία, την εκμετάλλευση της παρένθετης μητρότητας, των αναγκαστικών γάμων και της παράνομης υιοθεσίας.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι χώρες της ΕΕ υποχρεούνται να δημιουργήσουν επίσημους μηχανισμούς παραπομπής, ενισχύοντας τον έγκαιρο εντοπισμό και τη βοήθεια των θυμάτων. Η Κύπρος έχει ήδη καθιερώσει μηχανισμό παραπομπής, ο οποίος περιλαμβάνει υπηρεσίες όπως οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, που ενεργούν ως η αρχή πρώτης ανταπόκρισης και συντονίζουν επίσης όλες τις διαδικασίες για την υποστήριξη των θυμάτων, η αστυνομία, η υπηρεσία ασύλου, οι ιατρικές υπηρεσίες και οι ψυχιατρικές υπηρεσίες για ιατρική υποστήριξη, το τμήμα εργασίας.
Επιπλέον, η εν γνώσει χρήση των υπηρεσιών που παρέχονται από τα θύματα εμπορίας ανθρώπων καθίσταται πλέον ποινικό αδίκημα για σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση. Η κυπριακή νομοθεσία προβλέπει ήδη την ποινικοποίηση της χρήσης σεξουαλικών υπηρεσιών και έχει μια πρώτη συγκεκριμένη υπόθεση που οδήγησε σε καταδίκη.
Αναζητούν θύματα μέσω διαδικτύου
-Η συνεργασία σε όλους τους τομείς είναι απαραίτητη για καλύτερα αποτελέσματα, έτσι δεν είναι;
-Στο πλαίσιο της νέας οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων είναι η υποχρεωτική σύσταση εθνικών συντονιστών για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και η τακτική επικαιροποίηση των εθνικών σχεδίων δράσης. Στην Κύπρο, υπάρχει μια διεπιστημονική συντονιστική ομάδα. Επιπλέον, η Κύπρος εκδίδει τακτικά εθνικά σχέδια δράσης με το τελευταίο να καλύπτει την περίοδο 2023-2026, με στόχο την ενίσχυση της πρόληψης και της μείωσης των κινδύνων θυματοποίησης, την καταστολή του εγκλήματος και την προστασία των θυμάτων.
Όπως και σε ορισμένα άλλα κράτη μέλη, η δίωξη και η καταδίκη των διακινητών παραμένει πρόκληση και στην Κύπρο. Η στενή συνεργασία μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου και των δικαστικών αρχών με την υποστήριξη των οργανισμών της ΕΕ στο πλαίσιο επιχειρησιακών δράσεων, είναι σημαντική για την προσαγωγή των εγκληματιών στη δικαιοσύνη. Η κατάλληλη κατάρτιση, οι εξειδικευμένες μονάδες και οι εισαγγελείς σε εθνικό επίπεδο με την απαραίτητη ικανότητα και τους αναγκαίους πόρους και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μπορούν να συμβάλουν στη δίωξη και καταδίκη των διακινητών και στην αποτελεσματική επιβολή αποτρεπτικών κυρώσεων.
-Γίνονται προσπάθειες να καταπολεμηθεί η εκμετάλλευση μέσω διαδικτύου;
Μια από τις κύριες προκλήσεις που τέθηκαν τα τελευταία χρόνια, είναι το τι γίνεται στο διαδίκτυο. Τα κοινωνικά δίκτυα και άλλες πλατφόρμες γίνονται όλο και περισσότερο η προτιμώμενη μέθοδος για τη στρατολόγηση και τον έλεγχο των θυμάτων, αλλά και για την εκμετάλλευσή τους. Η μέθοδος του «lover boy», με την οποία οι διακινητές προσπαθούν να κάνουν τα θύματά τους να ερωτευτούν ένα άγνωστο προκειμένου να τα χειραγωγήσουν, μετακινείται για παράδειγμα όλο και περισσότερο στο διαδίκτυο. Για αυτό και οι διάφοροι φορείς που εμπλέκονται στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων πρέπει να προσαρμόσουν στην ψηφιακή διάσταση τον τρόπο λειτουργίας τους όσον αφορά την πρόληψη, την ανίχνευση των θυμάτων και τις έρευνες. Αυτό περιλαμβάνει επαρκή κατάρτιση και νέες ικανότητες καθώς και τη σωστή νομοθεσία. Η νέα οδηγία εισάγει μια επιβαρυντική περίσταση για τη σεξουαλική εκμετάλλευση στο διαδίκτυο με αυστηρότερες ποινές.
Η εκμετάλλευση δεν γνωρίζει σύνορα
-Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί σχετικά με την εμπορία ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Και συμπληρωτικά ποια είναι τα δημογραφικά στοιχεία των θυμάτων;
-Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα περίπλοκο, ποινικό φαινόμενο και δεν γνωρίζουν όλοι στην ΕΕ για αυτό συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου. Οι διακινητές εκμεταλλεύονται την ευάλωτη κατάσταση των θυμάτων για να αποκομίσουν κέρδος. Η εκμετάλλευση δεν γνωρίζει σύνορα. Το 2022 εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν περισσότερα από 10 000 θύματα στην ΕΕ. Ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος, καθώς πολλά θύματα δεν καταγράφονται. Πάντως, παρατηρήσαμε μια αλλαγή στις τάσεις. Τα προηγούμενα χρόνια τα περισσότερα θύματα ήταν Ευρωπαίοι πολίτες πλέον, το 63% των θυμάτων είναι πολίτες εκτός ΕΕ, κυρίως από τη Νιγηρία, την Ουκρανία, το Μαρόκο, το Μπαγκλαντές. Παρατηρήσαμε επίσης αύξηση των θυμάτων από τη Λατινική Αμερική. Κάποιοι φτάνουν νόμιμα και υφίστανται εκμετάλλευση μόλις φτάσουν στην ΕΕ, άλλοι υφίστανται εκμετάλλευση καθ’ οδόν.
Η πλειονότητα των θυμάτων είναι γυναίκες και κορίτσια (63%) που διακινούνται με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Ωστόσο, ο αριθμός των ανδρών και των αγοριών αυξάνεται.
-Και ποιες είναι οι κυριότερες μορφές εμπορίας ανθρώπων;
– Η σεξουαλική εκμετάλλευση παραμένει η κύρια μορφή εμπορίας ανθρώπων τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, παρατηρείται αύξηση της εργασιακής εκμετάλλευσης. Το 2022, η εμπορία ανθρώπων με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση αντιπροσώπευε το 41% όλων των καταγεγραμμένων θυμάτων εμπορίας ανθρώπων εντός της ΕΕ, το ίδιο ποσοστό με τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η σεξουαλική εκμετάλλευση μειώθηκε. Συχνά «κρύβεται» σε ιδιωτικούς χώρους και στο διαδίκτυο. Άλλες μορφές εκμετάλλευσης περιλαμβάνουν την εξαναγκαστική επαιτεία, τους εξαναγκαστικούς γάμους, την παράνομη υιοθεσία, τις εξαναγκαστικές εγκληματικές δραστηριότητες, στις οποίες εμπλέκονται ανήλικοι και ενήλικες σε ευάλωτη θέση.
Διάφοροι παράγοντες αυξάνουν την ευαλωτότητα των ανθρώπων στην εμπορία ανθρώπων, όπως η ανισότητα των φύλων, η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η εθνικότητα και οι διακρίσεις, τις οποίες εκμεταλλεύονται οι διακινητές, ιδίως σε τομείς υψηλού κινδύνου. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, η πορνεία, οι υπηρεσίες συνοδών, τα ινστιτούτα μασάζ, τα μπαρ και τα νυχτερινά κέντρα αποτελούν περιβάλλοντα υψηλού κινδύνου, ενώ στην περίπτωση της εμπορίας εργασίας, τέτοια περιβάλλοντα μπορεί να περιλαμβάνουν τον γεωργικό τομέα, τις κατασκευές, τις μεταφορές, τη φιλοξενία, τον τομέα της καθαριότητας, την οικιακή εργασία, τη μεταποίηση τροφίμων. Οι μετανάστες, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά μεταναστών, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στους διακινητές, καθώς και τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που προέρχονται από εθνικές μειονότητες, όπως εκείνα που ανήκουν στις κοινότητες Ρομά.
-Μπορείτε να μας μιλήσετε συγκεκριμένα για το τι συμβαίνει με τα ανήλικα θύματα;
– Η εμπορία παιδιών είναι μια σοβαρή μορφή ανθρώπινης εκμετάλλευσης ενώ αποτελεί μια ειδεχθή μορφή οργανωμένου εγκλήματος, η οποία εξελίσσεται σταθερά και γίνεται όλο και πιο βίαιη. Το 2022, η εμπορία παιδιών αντιπροσώπευε το 15% του συνόλου των θυμάτων εμπορίας στην ΕΕ, ενώ ολοένα και περισσότερα θύματα δεν καταγράφονται. Τα παιδιά στην ΕΕ διακινούνται για όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, κυρίως για σεξουαλική εκμετάλλευση και εξαναγκαστική εγκληματικότητα, αλλά και για εξαναγκαστική επαιτεία, εξαναγκαστικό γάμο και εργασιακή εκμετάλλευση. Οι εγκληματικές συμμορίες χρησιμοποιούν νεαρά ευάλωτα αγόρια (κυρίως με μεταναστευτικό υπόβαθρο) για να χρησιμεύσουν ως διακηνητές, να εργαστούν σε φυτείες κάνναβης, να πουλήσουν ναρκωτικά, να διαπράξουν ληστείες ή ακόμη και πυροβολισμούς και άλλες βίαιες πράξεις. Η ψηφιοποίηση, ιδίως η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχει οδηγήσει σε ανησυχητική αύξηση των περιπτώσεων ανήλικης πορνείας που οδηγεί σε σεξουαλική εκμετάλλευση, μεταξύ άλλων και στο διαδίκτυο. Σε πολλές περιπτώσεις, πρόκειται για μικρά παιδιά, τα οποία είναι πολύ ενεργά στα κοινωνικά δίκτυα και προσελκύουν την προσοχή των διακινητών.
