Μέχρι πριν από λίγο καιρό προεκλογική εκστρατεία σήμαινε πολυπληθείς συγκεντρώσεις, διαπροσωπικές επαφές, περιοδείες. Πλέον, η πολιτική επικοινωνία έχει περάσει στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, των βίντεο και των viral στιγμών.
Η προεκλογική εκστρατεία για τις ευρωπαϊκές εκλογές μας έδωσε μια καλή γεύση για το πόσο τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πέρα των πολλών νικητών που αναδείχτηκαν για τα πολλά πόστα που δόθηκαν εκλογικές μάχες, αναμφισβήτητα μεγάλοι νικητές ήταν η επικοινωνία και το μάρκετινγκ μέσα από κανάλια όπως το TikTok, το YouTube και το Facebook.
Μιλώντας στον Φιλελεύθερο ο Ιωσήφ Χαλαβαζής, Ιωσήφ Χαλαβαζής, υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών και σύμβουλος πολιτικής και εταιρικής επικοινωνίας επεσήμανε πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιούργησαν νέους κανόνες και ανάγκες. «Η πολιτική επικοινωνία σήμερα εστιάζει κυρίως στη διαμεσολάβηση, δηλαδή στο πώς ο πολιτικός θα γράψει σωστά στο μέσο στο οποίο θα παρουσιαστεί», χωρίς να δίνεται η απαραίτητη βαρύτητα στον πολιτικό λόγο και στην ουσία. Για αυτό και δεν σημαίνει απαραίτητα πως η δημοτικότητα σε ένα κοινωνικό δίκτυο θα εξαργυρωθεί την ώρα της κάλπης.
Αυτές οι ευρωεκλογές ήταν σημαντικές όμως και για άλλους λόγους. Οι ψηφοφόροι προσήλθαν στις κάλπες θυμωμένοι και γεμάτοι αγωνία για το μέλλον τους. «Οι πολλαπλές διακινδυνεύσεις έγιναν αιτία το εκλογικό σώμα να γίνει πιο φοβικό», εξήγησε ο Ιωσήφ Χαλαβαζής, λέγοντας πως τα θέματα που κυριάρχησαν στην προεκλογική ατζέντα ήταν η οικονομία, το μεταναστευτικό και οι διεθνείς συγκρούσεις, ενώ τα εκλογικά αποτελέσματα έδειξαν πως ο μέσος Ευρωπαίος νιώθει διακινδύνευση τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο και στρέφεται στον προστατευτισμό.
Το περιβάλλον αυτό ευνόησε την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων που επένδυσαν στο φόβο και την ανάγκη για μεγαλύτερη ασφάλεια. Πολλοί θεωρούν λανθασμένα, τόνισε ο Έλληνας ειδικός πως η επιλογή της ακροδεξιάς είναι μορφή αντισυστημικής ψήφου. Όμως συμβαίνει το αντίθετο, καθώς το, τα σύγχρονα ακροδεξιά κινήματα υποστηρίζουν το σύστημα και υπόσχονται ιδιαίτερα σκληρές πολιτικές, αποκλειστικά και μόνο με σκοπό την προάσπισή του.
-Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο στα κράτη μέλη, με ποια κριτήρια ψήφισαν οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι;
-Τα κυριότερα θέματα που απασχόλησαν τους Ευρωπαίους ψηφοφόρους ήταν η οικονομία, το μεταναστευτικό και οι διεθνείς συγκρούσεις. Τα εκλογικά αποτελέσματα έδειξαν πως ο μέσος Ευρωπαίος νιώθει διακινδύνευση τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο και στρέφεται στον προστατευτισμό. Τα βασικά αιτήματα ήταν: 1) η βελτίωση της οικονομίας και η μείωση του πληθωρισμού, 2) η προστασία των συνόρων και της ευημερίας, 3) η διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, 4) η μείωση των ανισοτήτων και 5) η κλιματική κρίση. Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα το οποίο είδαμε να καταγράφεται προεκλογικά και δεν πρέπει να υποτιμούμε καθώς μελλοντικά θα ενταθεί, είναι η στεγαστική κρίση λόγω της αύξησης των ενοικίων.
-Γιατί η συντηρητική ατζέντα απέκτησε κυρίαρχο ρόλο στην επικοινωνιακή στρατηγική των ευρωεκλογών;
-Οι πολλαπλές διακινδυνεύσεις έγιναν αιτία το εκλογικό σώμα να γίνει πιο φοβικό. Μετά το τέλος της πανδημίας, ακολούθησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οδηγώντας σε μία νέα ενεργειακή κρίση, αλλά και στον φόβο επέκτασης του πολέμου. Παράλληλα, οι αναγκαίες πράσινες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έγιναν αποδεκτές από ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, καθώς οδήγησαν στη μείωση του εισοδήματος την ώρα που ο πληθωρισμός καλπάζει. Όλα αυτά τα ζητήματα δεν επιτρέπουν την ευδοκίμηση μίας προοδευτικής ατζέντας. Τα κυρίαρχα συναισθήματα των πολιτών είναι ο φόβος, η ανασφάλεια, η οργή και η απογοήτευση. Με αυτό το δεδομένο κινήθηκαν πολλά κόμματα και επένδυσαν σε μία ρητορική που μπορεί να δώσει επαρκείς απαντήσεις στα παραπάνω ζητήματα και να οδηγήσει στην αύξηση της εμπιστοσύνης των πολιτών, καθώς υπόσχεται την προάσπιση των κεκτημένων και του βιοτικού επιπέδου. Αυτό βέβαια θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πως δεν έρχεται χωρίς κόστος. Ο υπερσυντηρητικός λόγος ενέχει προ-νεωτερικά αιτήματα, τα οποία εκφράζονται διττά. Αρχικά, ως μία άρνηση απέναντι στην woke κουλτούρα που υποστηρίζει τις φεμινιστικές διεκδικήσεις, όπως το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος και η θέαση της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Παράλληλα, όμως, υπάρχει και ο αντι-ισλαμισμός ο οποίος έχει αντικαταστήσει τον αντισημιτισμό και αποτελεί διάσταση της ξενοφοβίας που τροφοδοτείται από την παραπληροφόρηση και τις θεωρίες συνωμοσίας.
-Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο χώρο στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Πως διαμορφώνουν στις μέρες μας την πολιτική επικοινωνία;
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιούργησαν νέους κανόνες και ανάγκες. Η πολιτική επικοινωνία σήμερα εστιάζει κυρίως στη διαμεσολάβηση, δηλαδή στο πώς ο πολιτικός θα «γράψει» σωστά στο μέσο στο οποίο θα παρουσιαστεί. Ακόμα και οι εκδηλώσεις σε έναν φυσικό χώρο, σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να επικοινωνηθούν σωστά αργότερα στο διαδίκτυο. Θα πρέπει να θυμόμαστε, όμως, πως σε μία προεκλογική καμπάνια τα digital media είναι μόνο ένα κομμάτι. Τα αφανή δίκτυα της πραγματικής ζωής, δηλαδή η οικογένεια, οι φίλοι και οι συνάδελφοι, είναι η πραγματική εμπειρία και η διάδραση μαζί τους είναι αυτή που διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της κάλπης. Τέλος, πρέπει να γίνει κατανοητό πως η ομογενοποίηση στη γλώσσα και στο περιεχόμενο, όπως για παράδειγμα τα διάφορα μη πολιτικά trends στο TikTok δεν ωφελούν κανέναν. Όσοι βρίσκονται στον στρατηγικό σχεδιασμό πρέπει να θυμόνται πως έχουν στα χέρια τους έναν πολιτικό και όχι έναν celebrity ή έναν influencer.
-Εξαργυρώνεται η δημοτικότητα στα κοινωνικά δίκτυα στις κάλπες; Τι σημαίνει για ένα πολιτικό να είναι δημοφιλής στο YouTube ή το TikTok;
Ανάλογα την περίπτωση. Πολλοί celebrities εκλέγονται επειδή είναι αγαπητοί από πριν. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως κάνουν και για τη δουλειά. Δεν είναι λίγες οι φορές που το επιτελείο τους αναλαμβάνει όλο το βάρος και στο τέλος της ημέρας απλά παρουσιάζουν έτοιμη δουλειά. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε εξαιρετικά αποτελεσματικούς πολιτικούς με τεχνοκρατικό υπόβαθρο να διαπρέπουν, όμως να μην επενδύουν στην καλλιέργεια του ακροατηρίου τους και να έχουν λίγους followers.
Το YouTube και το TikTok, αν και είναι δύο διαφορετικά μέσα, στην πράξη βασίζονται στην ίδια φιλοσοφία, το video creation. Το YouTube λειτουργεί περισσότερο ως ψηφιακό αποθετήριο και πλατφόρμα για live καλύψεις. Το TikTok χρειάζεται δημιουργικότητα, απλότητα στο μήνυμα και ταχύτητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές οι πολιτικοί να πέφτουν στην παγίδα να γίνουν αρεστοί στο κοινό εκεί, διότι λανθασμένα θεωρούν πως είναι το κλειδί της επιτυχίας. Αυτό που αγνοούν είναι πως εστιάζουν σε ένα μόνο κομμάτι του εκλογικού σώματος. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η περίπτωση του Στέφανου Κασσελάκη. Έγινε γρήγορα διάσημος, όλοι μιλήσαμε γι’ αυτόν, όμως υπέστη μία βαριά ήττα διότι δεν μίλησε ποτέ με ουσία και πολιτικά.
-Μπορεί να γίνει δημιουργική επικοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων ή απλά προσφέρουν στιγμές δημοσιότητας για λίγο χρονικό διάστημα, μέχρι να έρθει το επόμενο viral; Σε ποιο βαθμό το TikTok μπορεί να επηρεάσει την εκλογική και την πολιτική συμπεριφορά των χρηστών του;
-Βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου η μία εικόνα διαδέχεται την άλλη με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ξεχνάμε γρήγορα, αλλά και να μην δίνουμε πάντα την απαραίτητη προσοχή που θα έπρεπε. Καθετί που γίνεται viral μονοπωλεί το ενδιαφέρον, όμως μέσα σε ελάχιστες ώρες μπορεί να εξαφανιστεί από τον δημόσιο διάλογο έτσι ξαφνικά, γιατί αναδύθηκε κάτι σημαντικότερο. Από την άλλη πλευρά, η πολιτική ως διαδικασία είναι διαρκής. Αν θέλουμε να μιλάμε για ουσιαστική επικοινωνία μέσω των social media, τότε αυτή πρέπει να παράγει περιεχόμενο που να δίνει αξία και να εκπαιδεύει το κοινό. Ενδεχομένως σας ακούγεται περίεργο, όμως θα θυμάστε καλύτερα έναν πολιτικό που σας εξηγεί χωρίς καταγγελτικό λόγο, φερ’ ειπείν ένα νομοσχέδιο ή μία λειτουργία του κράτους. Ο λόγος είναι πως αυτή η πληροφορία έρχεται και προστίθεται στο σχήμα γνώσης σας και έχει μία χρηστική αξία σε εσάς. Από την άλλη πλευρά, ένας πολιτικός που επενδύει αποκλειστικά στην τοξικότητα και τη λαϊκιστική ρητορική ή τη συνωμοσιολογία, δεν μπορεί να δημιουργήσει τους ίδιους δεσμούς με τον πρώτο.
-Ο Φειδίας Παναγιώτου, χωρίς πολιτικό υπόβαθρο κατέλαβε μία από τις έξι έδρες της Κύπρου στο Ευρωκοινοβούλιο. Είναι μια μεμονωμένη περίπτωση πιστεύετε ή ένα φαινόμενο που θα βλέπουμε όλο και πιο συχνά στο μέλλον;
-Η περίπτωση του Φειδία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως κάτι το πρωτόγνωρο. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «celebrity ψήφου» που κεφαλαιοποίησε την αναγνωρισιμότητά του, όπως κάνουν αθλητές, καλλιτέχνες και διάφορες μιντιακές περσόνες εδώ και πολλά χρόνια. Πέρα αυτού όμως, εκλέχθηκε και για λόγους mocking. Οι ψηφοφόροι «τρόλαραν» τον θεσμό, αλλά και τους άλλους υποψηφίους. Σε αυτό επένδυσε και ο ίδιος προεκλογικά όταν εμφανιζόταν με τρεις γραβάτες και σορτσάκι. Κάτι αντίστοιχο είχαμε δει και στην Ελλάδα με τον Βασίλη Λεβέντη, αν και πολιτικός. Από την πλευρά του, όμως, ο Φειδίας θα δυσκολευτεί αρκετά, καθώς δεν έχει καταλάβει ακριβώς πού πηγαίνει. Είναι νέος χωρίς δεξιότητες, κατάρτιση και θα κληθεί να συμμετέχει σε εξαιρετικά τεχνικές συζητήσεις για το μέλλον της ΕΕ και η μόνη πολιτική εμπειρία που έχει είναι η συμμετοχή του σε μία εθνικιστική νεολαία πριν χρόνια. Μία απογοητευτική επιλογή από απογοητευμένους πολίτες.
Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων ήταν βέβαιη
-Ήταν έκπληξη η αδιαμφισβήτητη άνοδος της ακροδεξιάς; Που οφείλεται η επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων;
-Για όσους παρακολουθούσαν τα ερευνητικά δεδομένα και τις εξελίξεις, η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων ήταν βέβαιη. Η βασική αιτία που οι άνθρωποι στράφηκαν σε αυτά ήταν η ανάγκη για σκληρότερες πολιτικές. Πολλοί θεωρούν λανθασμένα, πως η επιλογή της ακροδεξιάς είναι μορφή αντισυστημικής ψήφου. Το αντίθετο, τα σύγχρονα ακροδεξιά κινήματα υποστηρίζουν το σύστημα και υπόσχονται ιδιαίτερα σκληρές πολιτικές, αποκλειστικά και μόνο με σκοπό την προάσπισή του. Φυσικά, αυτό σημαίνει και την αποδοχή των ανισοτήτων, κάτι το οποίο αποφεύγουν να παραδεχτούν ανοιχτά κατά την προεκλογική εκστρατεία τους, τα ακροδεξιά κόμματα. Δεν είναι τυχαίο πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία τάση υιοθέτησης των ακροδεξιών αιτημάτων από κεντροδεξιά κόμματα. Αυτό οφείλεται στην επονομαζόμενη κανονικοποίηση της άκρας δεξιάς.
-Η ενίσχυση της Ακροδεξιάς και του αντισυστημισμού γενικότερα θα δυσχεράνει τη λήψη αποφάσεων στην Ευρώπη; Θα στραφεί ακόμη πιο συντηρητικά η ΕΕ σε κρίσιμες πολιτικές όπως η διαχείριση του μεταναστευτικού και η πράσινη μετάβαση;
-Εκεί που μπορεί να δούμε αρκετά προβλήματα είναι σχετικά με τις κλιματικές πρωτοβουλίες, τα δικαιώματα και τη μετανάστευση. Δεν θα μου έκανε εντύπωση, αν για παράδειγμα, βλέπαμε ξαφνικά μείωση των κονδυλίων για έργα που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση. Με φοβίζει ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει αυτό, καθώς πρόκληση είναι να εξασφαλιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη και να τηρηθούν οι μακροχρόνιοι στόχοι για κλιματική ουδετερότητα. Το πρόβλημα θα προκύψει αν η άκρα δεξιά συλλήβδην δεν πειστεί πως ένα σημαντικό κεφάλαιο των κοινοτικών πόρων πρέπει να ανακατευθύνεται σταθερά στα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα για να αναβαθμίζουν υποδομές, συσκευές και οχήματα. Από την άλλη πλευρά, ενδέχεται να δούμε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να έχει μία πιο χαλαρή στάση απέναντι στις μεγάλες εταιρείες, να μειώνει τις πρωτοβουλίες για την προάσπιση των προσωπικών δεδομένων και να μη θέτει ηθικούς και λειτουργικούς περιορισμούς στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και των βιοτεχνολογιών. Τέλος, εκτιμώ πως θα δούμε μία ενίσχυση στην χρηματοδότηση που σχετίζεται με την άμυνα και την προστασία των συνόρων. Για παράδειγμα, πολύ αυστηρότερες πολιτικές για τη μετανάστευση και περαιτέρω ανάπτυξη τεχνολογικών συστημάτων αποτροπής εισροής μεταναστών.
-H αποχή και η αδιαφορία για την πολιτική, πιστεύετε πως είναι σημάδια μιας απολιτίκ τάσης στην κοινωνία;
-Η αποχή δεν πρέπει να εκλαμβάνεται απαραίτητα ως αδιαφορία. Από προσωπικές συζητήσεις μπορείτε να δείτε άτομα τα οποία έχουν γνώση για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό μίας χώρας, όμως για σειρά άλλων λόγων επιλέγουν να απέχουν. Μέσω των social media, με κάποιον τρόπο οι περισσότεροι έρχονται σε επαφή με διάφορα πολιτικά ζητήματα και σχηματίζουν μία στάση γι’ αυτά. Αυτό που πρέπει να μας προβληματίζει, όμως, είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτό. Ρόλο παίζει η ποιότητα του περιεχομένου και ο φορέας. Τα δύο βασικότερα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε σήμερα είναι η αποπολιτικοποίηση της ίδιας της πολιτικής, δηλαδή η επιδερμική προσέγγιση των διάφορων ζητημάτων, δίχως να γίνονται κατανοητές οι βαθύτερες ιδεολογικές διαστάσεις και προστριβές που δημιουργούνται και η παραπληροφόρηση που συμβάλει στην κυριαρχία της μετα-αλήθειας. Αυτό οδηγεί στο να συζητάμε για σκληρά πολιτικά ζητήματα με όρους ψυχαγωγίας ή ακόμα χειρότερα με όρους trash tv και reality προγραμμάτων και να κυριαρχούν οι συναισθηματισμοί, αντί των δεδομένων.
Η μείωση των εισοδημάτων
προκαλεί θυμό
-Γιατί οι ψηφοφόροι δηλώνουν θυμωμένοι; Είναι ο θυμός πολιτικό κριτήριο για τη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος στις ευρωεκλογές;
Ο θυμός βρίσκεται σε συνάρτηση με το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και πάντα εκφράζεται στην κάλπη. Οι πολίτες είναι θυμωμένοι γιατί βλέπουν πως το εισόδημά τους μειώνεται, όλα ακριβαίνουν και ο κόσμος δεν θα πάει καλύτερα. Η υπόσχεση για ένα αισιόδοξο αύριο, δημιουργεί το όραμα και τις παραγωγικές πολιτικές. Όταν όμως αυτή δεν υπάρχει και το μέλλον προδιαγράφεται ως μία δυστοπία, τότε σε τι έχουν να ελπίζουν οι πολίτες; Ο θυμός και η οργή ενισχύονται από το γεγονός πως οι άνθρωποι αισθάνονται πως κάτι χάνουν και δεν έχουν ελπίδες να το ανακτήσουν, αλλά θέλουν να αντιδράσουν. Έτσι, τα στερεότυπα ενισχύονται ως μορφές κατανόησης και ερμηνείας του κόσμου και δημιουργείται μίσος απέναντι σε άλλες ομάδες οι οποίες θεωρούνται υπαίτιες. Η άκρα δεξιά ανακατευθύνει με μαεστρία αυτό το μίσος στους πιο ευάλωτους, οι οποίοι είναι και ο ευκολότερος στόχος. Παράλληλα, υπάρχει και η διάσταση της παραίτησης, δηλαδή η απουσία για δράση. Μία μεγάλη μερίδα πολιτών, απλά αδιαφορεί και στρέφεται στην αποδοκιμασία ή στη διακωμώδηση (mocking) της όποιας διαδικασίας, λόγω ματαιώσεων. Ο λόγος πίσω από αυτές τις αντιδράσεις, είναι η προσπάθεια άμεσης επαφής με τα αρνητικά συναισθήματα που σχετίζονται με την πολιτική. Αυτά όλα είναι σημάδια τα οποία μας δείχνουν πως πρέπει να γίνουν αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε ως κοινωνικές, κράτη, αλλά και Ευρωπαϊκή Ένωση.
