Η ανάδειξη του Οζγκιούρ Οζέλ στην ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) ανέδειξε, σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό, τουρκολόγο Νίκο Μούδουρο, κάτι που λίγες φορές υλοποιήθηκε εντός του κόμματος: Η κομματική βάση επηρέασε σε καθοριστικό βαθμό την αλλαγή της ηγετικής τάξης πραγμάτων μετά τις απανωτές αποτυχίες του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου έναντι του Ταγίπ Ερντογάν.
Η αλλαγή έγινε σε μια τεταμένη συγκυρία με τον Τούρκο Πρόεδρο να εξαπολύει εκστρατεία προκειμένου να αναδειχθεί σε ηγετική φυσιογνωμία του ισλαμικού κόσμου. Ο Ν. Μούδουρος τονίζει σε συνέντευξη του στο «Φ» πως η υπογράμμιση Οζέλ ότι επιθυμεί να ηγηθεί ενός κόμματος ανοιχτού προς την ευρύτερη Αριστερά, είναι κάτι που στο παρόν στάδιο έχει επαναφέρει μια πολύ σημαντική συζήτηση για το τι είναι και ποια θέση πρέπει να έχει η σοσιαλδημοκρατία, ποια η σχέση με τα κοινωνικά κινήματα και τα εργατικά συνδικάτα στο πλαίσιο ενός κεμαλισμού που αλλάζει δραματικά. Η προτροπή Οζέλ να επιστρέψει το κόμμα στις «ρίζες και την ουσία του» ερμηνεύεται από τη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα ως μια υποσχόμενη «αριστερή στροφή». Πάντως τα δύο σημαντικά ζητήματα που θα κρίνουν την πορεία του νέου ηγέτη είναι το κουρδικό και η οικονομία. Σε ότι αφορά το Κυπριακό δεν αναμένεται να διαφοροποιήσει τις εθνικιστικές θέσεις που το κόμμα υιοθετεί.
– Η αλλαγή ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος τι σημαίνει για την Τουρκία, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που ο Ερντογάν με την σκληρή γραμμή του θέλει να αναδειχθεί σε ηγετική μορφή του ισλαμικού κόσμου;
-Η αλλαγή του προέδρου του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος είναι ιδιαίτερα σημαντική σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι το άμεσο επίπεδο που σχετίζεται με το ίδιο το κόμμα, το ιδεολογικό του πρόγραμμα και την πολιτική του κινητοποίηση στα διάφορα επίπεδα της κοινωνικής ζωής στην Τουρκία. Το δεύτερο είναι το έμμεσο επίπεδο, το οποίο σχετίζεται γενικότερα με την πολιτική ζωή στην Τουρκία και τους μελλοντικούς της προσανατολισμούς. Σε ότι αφορά στο δεύτερο, οι διαδικασίες αλλαγής ηγεσίας στο μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης προς το παρόν παραμένουν σε «γκρίζες ζώνες». Για να κριθεί η επιρροή του Οζέλ στην γενική αλλαγή της Τουρκίας θα πρέπει προηγουμένως να δοκιμαστεί τόσο ο ίδιος, όσο και η νέα κομματική ηγεσία στα σοβαρά ζητήματα που θα προκύψουν το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.
Σε ότι αφορά όμως στο πρώτο εσωκομματικό επίπεδο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η επικράτηση του Οζγκιούρ Οζέλ σηματοδοτεί κάτι που λίγες φορές υλοποιήθηκε εντός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος: Η ίδια η κομματική βάση επηρέασε σε καθοριστικό βαθμό την αλλαγή της ηγετικής τάξης πραγμάτων. Αυτό επιτεύχθηκε κυρίως λόγω της αποτυχημένης διαχείρισης της εκλογικής ήττας του Μαϊου 2023, από τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Υπό αυτή την έννοια φάνηκε ότι σε αυτή την μερίδα της πολιτικής ζωής στην Τουρκία επιβιώνει μια κουλτούρα απόδοσης ευθυνών και ιδεολογικής αντιπαράθεσης σε σοβαρά πολιτικά ζητήματα. Αυτή η δυναμική είναι σημαντική διότι το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα ιστορικά δεν χαρακτηρίζεται από την προώθηση μορφών εκδημοκρατισμού. Η περίπτωση της εκλογής Οζέλ στο πλαίσιο και με τον τρόπο που έγινε, επαναφέρει σε επίπεδο σύγχρονης ιστορίας την προηγούμενη σημαντική στροφή του εν λόγω κόμματος που έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με τον Μπουλέντ Ετζεβίτ. Τότε ο Ετζεβίτ προώθησε την στροφή του κόμματος προς την «αριστερά του Κέντρου», όπως ονόμαζε την ανάγκη μετατροπής του CHP σε ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Αντιπαρατέθηκε μάλιστα με τον Ισμέτ Ινονού – ιστορικό ηγέτη της ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους – και κατάφερε να οδηγήσει το κόμμα σε ιστορικά ψηλά ποσοστά άνω του 40%. Βεβαίως οι κοινωνικοοικονομικές και ιδεολογικές συνθήκες στην Τουρκία σήμερα είναι εντελώς διαφορετικές από τη δεκαετία του 1970. Ωστόσο η υπογράμμιση Οζέλ ότι επιθυμεί να ηγηθεί ενός κόμματος ανοιχτού προς την ευρύτερη Αριστερά, είναι κάτι που τουλάχιστον στο παρόν στάδιο έχει επαναφέρει μια πολύ σημαντική συζήτηση για το τι είναι και ποια θέση πρέπει να έχει η σοσιαλδημοκρατία, ποια η σχέση με τα κοινωνικά κινήματα και τα εργατικά συνδικάτα στο πλαίσιο ενός κεμαλισμού που αλλάζει δραματικά. Στα αρνητικά του τρόπου με τον οποίο έγινε η αλλαγή ηγεσίας στο CHP, είναι ότι το σύνθημα της «Αλλαγής» που υπόσχεται ο Οζέλ δεν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Το κάλεσμα του για να επιστρέψει το κόμμα στις «ρίζες και την ουσία του» ερμηνεύεται από τη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα ως μια υποσχόμενη «αριστερή στροφή». Αλλά το ίδιο κάλεσμα ερμηνεύεται από άλλους πιο εθνικιστικούς κύκλους ως μια προσπάθεια παλινόρθωσης του «ορθόδοξου κεμαλισμού». Συνεπώς αυτό το δεδομένο θα είναι κάτι που αργά ή γρήγορα θα προκαλέσει προβλήματα στο νέο πρόεδρο του κόμματος.
– Μπορεί να συνενώσει όλους τους αντιπολιτευόμενους και να ανταγωνιστεί στα ίσα τον Τούρκο Πρόεδρο; Ο Οζέλ είναι ο πολιτικός που μπορεί να επαναφέρει τους κεμαλιστές στην προτέρα θέση τους στο τουρκικό πολιτικό σκηνικό;
-Το ζήτημα των πολιτικών συμμαχιών της αντιπολίτευσης είναι το καθοριστικότερο που θα κρίνει την πορεία του νέου προέδρου του CHP, αλλά και γενικότερα το μέλλον του πολιτικού συστήματος στην Τουρκία. H συγκρότηση πολιτικών συμμαχιών με ουσιαστικό ρόλο από το CHP είναι ίσως η σημαντικότερη κληρονομιά που αφήνει πίσω του ο Κιλιτσντάρογλου, ενώ το θέμα που παραμένει ανοιχτό είναι η συγκεκριμενοποίηση των ιδεολογικών προσανατολισμών αυτών των συμμαχιών. Λόγω της υιοθέτησης του προεδρικού συστήματος, οι κομματικές και πολιτικές συνεργασίες απέκτησαν πλέον στρατηγικό χαρακτήρα. Την ίδια στιγμή, η πολυδιάσπαση της αντιπολίτευσης φαίνεται να αποτελεί και έναν από τους βασικούς άξονες αναπαραγωγής της εξουσίας Ερντογάν. Έστω και αν στις προηγούμενες εκλογές, τα βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης έδειξαν να κατανοούν σε πιο μεγάλο βαθμό την ανάγκη μεταξύ τους συμβιβασμών, το τελικό αποτέλεσμα και η διαχείριση του, προκάλεσε μια τεράστια εσωστρέφεια και έπληξε την ιδέα των συγκεκριμένων συνεργασιών.
Ο Οζέλ συνεπώς θα κριθεί στο κατά πόσο θα μπορέσει να κανονικοποιήσει την ιδέα ανοιχτής και ειλικρινούς συνεργασίας με το κουρδικό κίνημα. Εάν το πετύχει τότε θα προσφέρει ένα πιο συγκεκριμένο ιδεολογικό στίγμα στο κόμμα του. Την ίδια στιγμή όμως, άλλες ίσως και ισχυρότερες δυνάμεις θα κρίνουν τις πολιτικές συνεργασιών με βάση το Καλό Κόμμα της Άκσιενερ. Αυτή η πτυχή είναι εκείνη που αν επικρατήσει θα εγκλωβίσει το CHP περισσότερο στο πλαίσιο του εθνικισμού. Με λίγα λόγια, το προαναφερθέν δίλημμα αναπαράγει δύο βασικές συνιστώσες για το συγκεκριμένο κόμμα. Η μία είναι ιστορική και σχετίζεται με το περιεχόμενο που θα πάρει το δόγμα του κεμαλισμού. Εάν δηλαδή ο Οζέλ μέσα από τις συνεργασίες καταφέρει να εκδημοκρατικοποιήσει πτυχές αυτού του δόγματος που σήμερα φαντάζουν επίκαιρες όπως για παράδειγμα ο εκδημοκρατισμός του ρεπουμπλικανισμού και της κοσμικότητας. Η δεύτερη συνιστώσα είναι πολιτική και σχετίζεται με το βαθμό επιτυχίας στις επικείμενες κρίσιμες δημοτικές εκλογές. Εάν καταφέρει να διατηρήσει και να αυξήσει τους δήμους που ελέγχει το CHP, τότε ίσως μπορέσει μακροπρόθεσμα να δοκιμάσει ξανά την συγκρότηση ενός ευρύτερου αντιπολιτευτικού μετώπου. Πάντως η παρούσα εσωστρέφεια και πολυδιάσπαση της αντιπολίτευσης στο παρόν στάδιο δεν επιτρέπει σε αναλύσεις μακροπρόθεσμων τάσεων που σχετίζονται με την αλλαγή εξουσίας συνολικά.
– Σε ότι αφορά τα εσωτερικά της Τουρκίας τι θα κρίνει την παρουσία Οζέλ;
-Αναμφίβολα στα εσωτερικά ζητήματα της Τουρκίας, πέραν από τις δημοτικές εκλογές, εκείνο που θα κρίνει την παρουσία του Οζέλ στην προεδρία του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης είναι οι προτάσεις του στην οικονομία και στο Κουρδικό. Είναι τα δύο κυριότερα θέματα που αγγίζουν με ένταση την καθημερινότητα της κοινωνίας, των κοινωνικών σχέσεων και των συλλογικών ταυτοτήτων και πολώσεων που παράγονται.
– Αυτή η αλλαγή επηρεάζει και πως το Κυπριακό και τις ελλαδοτουρκικές σχέσεις;
-Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό επηρεάζονται περισσότερο από την σχεδόν καθολική αποδοχή του τουρκικού πολιτικού συστήματος της αντίληψης ότι αυτά είναι θέματα που αφορούν στις ισορροπίες της Ανατολικής Μεσογείου. Τόσο ο κυβερνητικός συνασπισμός, όσο και τα βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης βλέπουν πλέον το Κυπριακό ως «πρόβλημα Ανατολικής Μεσογείου» και συνεπώς οι πολιτικές τους θέσεις επικεντρώνονται στη διασύνδεση αυτών των θεμάτων με τις στρατηγικές της ενέργειας και της ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Το CHP εντάσσεται στο προαναφερθέν πλαίσιο. Παράλληλα όμως θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο νέος πρόεδρος του κόμματος έχει υιοθετήσει σε προηγούμενες περιπτώσεις εθνικιστικές θέσεις για το Κυπριακό. Εάν αυτές αναπαραχθούν, τότε θα περιοριστεί ακόμα περισσότερο ο αντιπολιτευτικός ρόλος του CHP.
– Είναι λογικό να αναμένουμε στροφή του ΡΛΚ προς τη Δύση, προς την Ευρώπη, προς τις ΗΠΑ; Και ποίες θα είναι οι σχέσεις με τον ισλαμικό κόσμο και ιδιαίτερα το Ιράν αλλά και με τον Πούτιν;
-Είναι λογικό να αναμένεται από το νέο πρόεδρο του CHP μια ανανεωμένη ρητορική σε σχέση με την Ε.Ε και την Δύση γενικά. Αυτό άλλωστε βρίσκεται και στην ιδεολογική ταυτότητα του κόμματος. Ωστόσο είναι γεγονός ότι η βασική θέση στρατηγική περί σχετικής αυτονόμησης της Τουρκίας και ενίσχυσης της επιρροής της σε περιφερειακό επίπεδο, είναι κάτι που γοητεύει και την αντιπολίτευση. Η κριτική που ασκείται στον Ερντογάν για θέματα σχέσεων της Τουρκίας, περιορίζεται σε επικοινωνιακό επίπεδο γιατί επί της ουσίας σχεδόν ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της χώρας αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος πλέον δεν βρίσκεται σε ισορροπίες που ευνοούν την επιρροή της Δύσης. Το CHP έστω και με διαφορετικό τρόπο ή ένταση, είναι ένα κόμμα που αποδέχεται τη λογική ότι η εξωτερική πολιτική θα πρέπει να αναπτύσσεται πολυεπίπεδα και όχι μονοδρομικά προς την Δύση.
– Οι πισώπλατες μαχαιριές για τις οποίες μίλησε ο Κιλιτσντάρογλου δεν θα υπάρχουν για τον Οζέλ;
-Η λαϊκή σοφία στην Τουρκία λέει πως «είναι πιο δύσκολο να διοικείς το CHP από το να διοικείς την Τουρκία». Είναι αλήθεια ότι οι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις δεν λείπουν από το κόμμα και θα απασχολήσουν την νέα του ηγεσία. Στη νέα τους φάση θα επικεντρωθούν στο θέμα των πολιτικών συμμαχιών και αναλόγως του αποτελέσματος των επόμενων δημοτικών θα επεκταθούν και στην ιδεολογική ταυτότητα του κόμματος.
– Μπορεί αλήθεια ένας πολιτικός της κουλτούρας του Οζγκιούρ Οζέλ, που διαφωνεί με τη ρητορική Ερντογάν και αποκαλεί τρομοκρατική οργάνωση τη Χαμάς, να εξασφαλίσει την απαιτούμενη στήριξη από την τουρκική κοινωνία και να μπορέσει να κάνει την ανατροπή;
-Αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται εφικτή μια ριζική ανατροπή και διαφοροποιήση τόσο στο Παλαιστινιακό, όσο και σε άλλα ανοιχτά θέματα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Ωστόσο οι τελευταίες εξελίξεις στο Παλαιστινιακό ήταν χαρακτηριστικές για δύο κυρίως ζητήματα. Από τη μια πλευρά, υπενθύμισαν την χαρακτηριστική θέση που έχει η υπόθεση των Παλαιστινίων γενικά στην τουρκική κοινωνία. Το ενδιαφέρον αυτό είναι ιστορικό κυρίως σε ότι αφορά τις δυνάμεις τις ευρύτερης κουρδικής και τουρκικής αριστεράς. Αντίθετα, το ενδιαφέρον του τουρκικού ισλαμισμού περιορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό μόνο στο ζήτημα της Χαμάς. Η αρχική σιωπηλή στάση του Ερντογάν στις πρόσφατες εξελίξεις σχετιζόταν με την διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων με το Ισραήλ. Ενώ η σταδιακή κλιμάκωση της κριτικής του ήταν και αποτέλεσμα της κινητοποίησης της κοινωνίας που δεν μπορούσε να ελέγξει. Για αυτό και αποφάσισε στη συνέχεια να αναλάβει καθοδηγητικό ρόλο στις αντιδράσεις ενάντια στους βομβαρδισμούς εναντίον της Γάζας. Η αδυναμία της αντιπολίτευσης στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν ήταν η έλλειψη προοπτικών στήριξης από την κοινωνία, αλλά η αποτυχία διαλεκτικής προσέγγισης σε σχέση με τις εσωτερικές δυνάμεις των Παλαιστινίων και του Ισραήλ. Εκείνο που δεν κατάφερε η αντιπολίτευση στην Τουρκία ήταν να αναδείξει την ιστορικότητα των σχέσεων της κοινωνίας με το Παλαιστινιακό και τα πραγματικά διλήμματα σε σχέση με την κατοχή του Ισραήλ. Αντίθετα στο συγκεκριμένο κενό και μετά από πάρα πολλές δυσκολίες, κατάφερε να μονοπωλήσει τη λαϊκή κινητοποίηση ο Ερντογάν.
