Η πλέον γνωστή Επιτροπή Αλήθειας είναι αυτή που συγκροτήθηκε στη Νότιο Αφρική, παρά την αμφισβήτηση που δέχτηκε για τα πενιχρά αποτελέσματά της σε σχέση με την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη μετάβαση από το απαρχάιτ στη δημοκρατία.
Παρά ταύτα λειτουργεί ως πρότυπο για δεκάδες χώρες ανά το παγκόσμιο, που βίωσαν τραγωδίες. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης πρότεινε στον τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ, κατά την πρόσφατη συνάντησή τους στο Ανθρωπολογικό Εργαστήριο της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοουμένους, τη σύσταση Επιτροπής Αλήθειας. Αντίδραση από τον Τατάρ δημοσίως δεν υπήρξε. Ο Πρόεδρος κράτησε ως θετική το γεγονός ότι δεν υπήρξε άρνηση από μέρους του τουρκοκύπριου ηγέτη.
Η πρόταση δεν μπορεί παρά να αντιμετωπίζεται θετικά ακόμη και από τους πλέον δυσκολόπιστους ή αντιδρούντες σε ότι νέο πέφτει στο τραπέζι και αφορά την όποια πτυχή του Κυπριακού προβλήματος. Το πρώτιστο που προκύπτει είναι κατά πόσο μπορεί να ξεπεραστεί η δυσπιστία που υπάρχει μεταξύ των δύο πλευρών, προκειμένου να επιτευχθεί πρόοδος σε ένα ζήτημα άκρως ανθρωπιστικό. Μισό σχεδόν αιώνα μετά την τουρκική εισβολή, εκατοντάδες είναι οι αγνοούμενοι που δεν έχουν εξευρεθεί. Γονείς, σύζυγοι, αδέλφια έχουν φύγει από τη ζωή χωρίς να μάθουν ποτέ τι απέγιναν τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Η πρόταση για την Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης έπεσε για πρώτη φορά στη δημόσια σφαίρα σε ότι αφορά τη χώρα μας και το Κυπριακό, κατά την επίσκεψη του πρώην Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζίμι Κάρτερ, του Αφρικανού Αρχιεπισκόπου Ντέμοντ Τούτου και βραβευμένου με Νόμπελ ειρήνης και του ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, του Νοτιοαφρκανού Αρχιεπισκόπου και κατόχου Νόμπελ Ειρήνης και του πρώην ΥΠΕΞ της Αλγερίας, Λαχντάρ Μπραχίμι. Η ευφορία από εκείνη την επίσκεψη δεν απέφερε θετικά αποτελέσματα.
Χρόνια μετά επανέφερε την πρόταση ο γνωστός δικηγόρος Αχιλλέας Δημητρίαδης. Την ανέλυσε εκτενέστερα στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας όντας προεδρικός υποψήφιος. Σε συνέντευξή του σήμερα στο «Φ» σελίδες 16-17 εξηγεί τη σημασία σύστασης μιας τέτοιας Επιτροπής για τα δικά μας δεδομένα και δηλώνει πως «δεν θα ήθελε να καταλήξουμε όπως την Κοιλάδα των Εξαφανισθέντων στην Ισπανία, από τον καιρό του εμφύλιου πολέμου και της δικτατορίας του Φράνκο». Θέση του κ. Δημητριάδη είναι ότι «χρειάζεται να κινηθούμε πιο γρήγορα, καθότι τόσο οι μάρτυρες όσο και οι συγγενείς δεν θα βρίσκονται μαζί μας για πολύ ακόμα».
Εξηγεί πως λειτουργεί η ευθύνη, ο «κλάδος ελαίας» που έφερε ο Πρόεδρος Μακάριος και πώς μπορεί η Επιτροπή Αλήθειας να λειτουργήσει λυτρωτικά για τις εκατοντάδες οικογένειες που θέλουν να μάθουν πως εξαφανίστηκαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Kαι τονίζει πως η Κυπριακή Πολιτεία οφείλει να βρει την αλήθεια.
Μια αλήθεια που πονά. Μια αλήθεια που την κουβαλούν τόσα χρόνια όσοι βίαια την βίωσαν χωρίς να λάβουν απαντήσεις. Δεν θα μπορούσε να λεχθεί πιο ωμά και με ακριβεία αυτό που η γυναίκα- σύμβολο της εισβολής, η Χαρίτα Μάντολες είπε και το κατέγραψε στο ρεπορτάζ του της περασμένης Κυριακής, ο καλός συνάδελφος Μάριος Δημητρίου: «Φοβάμαι πως θα φύγει κάποια μέρα η Χαρίτα και δεν πρέπει να μείνουν όλα αυτά πίσω. Πρέπει κάποιοι να τα συνεχίσουν…». Η Χαρίτα Μάντολες αφηγήθηκε πολλές φορές τον Γολγοθά της: «Οι Τούρκοι – ανέφερε – καθώς περπατούσαμε, μάς κτυπούσαν με τα όπλα και μάς κλωτσούσαν, ενώ εγώ κρατούσα την κόρη μου δύο χρόνων και ο άντρας μου τον γιο μας ενός χρόνου. Σκότωσαν μπροστά μας έναν άντρα. Είδα τον άντρα μου, ενώ με κτυπούσαν, πεσμένο, με το γιο μας σφιχτά στην αγκαλιά του. Ήταν τραυματισμένο το μωρό. Ένας από τους Τούρκους στρατιώτες, μάς έδωσε να καταλάβουμε με νοήματα, χωρίς να τον βλέπουν οι άλλοι Τούρκοι, ότι ήθελε να μάς βοηθήσει. Τον είδα να παίρνει το παιδί μου και να το πετά μακριά και έτρεξα και το πήρα στην αγκαλιά μου, καθώς αρκουδούσε μέσα στ’ αγκάθια… Προσεύχομαι για τον Τούρκο αυτό που γλίτωσε τον γιο μου και που προσπαθούσε να γλιτώσει όλους μας».
Η κυπριακή κοινωνία είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις αλήθειες της, τους φόβους της; Είναι έτοιμη να μάθει, να βάλει τον δάκτυλον επί τον τύπο των ήλων, να οδηγηθεί στην αναγνώριση ευθυνών και πρωτίστως να δώσει άφεση για μια πληγή χαίνουσα για μισό αιώνα;
Στην Ισπανία όπου και η Κοιλάδα των Πεσόντων ή εξαφανισθέντων- στην οποία έκανε αναφορά ο Αχιλλέας Δημητριάδης, λήφθηκαν τολμηρές πολιτικές αποφάσεις. Ο τελευταίος σοσιαλιστής Πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ κατέστησε «ευθύνη του Κράτους» την έρευνα για τους αγνοούμενους ρεπουμπλικάνους του Εμφυλίου Πολέμου, τα πτώματα των οποίων είχαν ταφεί σε ομαδικούς τάφους. Όπως διαβάσαμε, η ανέγερση της Κοιλάδας των Πεσόντων έγινε μετά από διαταγή που εξέδωσε ο Φράνκο το 1940 για να τιμηθεί «η ένδοξη σταυροφορία» των καθολικών κατά των «άθεων» ρεπουμπλικάνων. Στην κατασκευή της συμμετείχαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι και διήρκεσε περί τα 20 χρόνια.
Με απόφαση της ισπανικής κυβέρνησης έγινε η εκταφή των λειψάνων του ιδρυτή της Ισπανικής Φάλαγγας, του φασιστικού κόμματος που αποτέλεσε έναν από τους πυλώνες του φρανκισμού στην Ισπανία, από το πρώην μαυσωλείο του Φράνκο στην Κοιλάδα των Πεσόντων. Θεωρήθηκε ως ένα βήμα της επιχείρησης μνήμης για τον ισπανικό εμφύλιο και την δικτατορία. Τα λείψανα του Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα (1903-1936) μεταφέρθηκαν σε κοιμητήριο όπου έχουν ταφεί πολλά μέλη της οικογενείας του. Ο Χοσέ ήταν γιος του δικτάτορα Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, που κυβέρνησε την Ισπανία από το 1923 μέχρι το 1930, ιδρυτής της Φάλαγγας εκτελέσθηκε τον Νοέμβριο 1936, στις αρχές του ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939), που προκλήθηκε από την εξέγερση των στρατιωτικών, μεταξύ των οποίων και ο Φράνκο, κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης.
Στην Κοιλάδα των Πεσόντων τάφηκαν 34 χιλιάδες θύματα και από τις δύο πλευρές. Εθνικιστές και δημοκρατικοί. Οι 14 χιλιάδες δεν έχουν μέχρι σήμερα ταυτοποιηθεί. Η διαδρομή δεν ήταν εύκολη. Το 2004 λήφθηκε η απόφαση για μετακίνηση όλων των δικτατορικών συμβόλων και των αγαλμάτων. Όπως και η μετανομασία οδών. Με το νόμο για την ιστορική μνήμη απαγορεύθηκαν το 2007 οι συγκεντρώσεις για τον Φράνκο. Το σοσιαλιστικό κόμμα αποφάσισε να μετατρέψει την Κοιλάδα των Πεσόντων σε σημείο συμφιλίωσης, σε μνημείο δημοκρατίας. Η πρόταση βρήκε απήχηση το 2017 όταν κατά πλειοψηφία πέρασε σχετική νομοθεσία από την ισπανική Βουλή.
Όσα άφησε πίσω του το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή καθιστούν δύσκολη την όποια προσπάθεια για να λάμψει η αλήθεια. Δύσκολη αλλά όχι μάταιη. Αξίζει να δοκιμαστεί η πρωτοβουλία του Προέδρου Χριστοδουλίδη, που δεν έχει παρά να επιλέξει να έχει γύρω του ανθρώπους με όραμα που θέλουν μια άλλη Κύπρο, με μέλλον χωρίς βαρίδια και σκιές. Και σε αυτή την προσπάθεια δεν θα χάσει αν εμπιστευθεί και τον πρωτοστάτη της πρότασης για Επιτροπή Αλήθειας, τον Αχιλλέα Δημητριάδη έστω και αν έχουν διαφορετικές πολιτικές θέσεις. Ο αγώνας για αλήθεια μπορεί να ενώσει ανθρώπους από διαφορετικές αφετηρίες και διαφορετικές αποχρώσεις. Για το εθνικό και το δημόσιο καλό. Και μόνο. Απέναντι από την Κυπριακή Δημοκρατία και τους πολίτες υπάρχει μια πανίσχυρη Τουρκία, που κρατά το κλειδί για το τι απέγιναν τόσοι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, στρατιώτες και άμαχοι σε μια σαρωτική επέλαση αφανισμού του όποιου στοιχείου θύμιζε τους νόμιμους κατοίκους του βόρειου τμήματος του νησιού…
