Με συγκεκριμένες και στοχευμένες δράσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει την προσπάθεια για μεταρρύθμιση και βέλτιστη λειτουργία των κυπριακών δικαστηρίων, τα οποία ως γνωστό αντιμετωπίζουν σημαντικά λειτουργικά προβλήματα, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση υποθέσεων και τις μεγάλες καθυστερήσεις.
Σε συνέντευξη του στον «Φ», ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Stefan de Keersmaecker, αναλύει όλα τα προβλήματα, τα έργα και τις δράσεις, που υλοποιήθηκαν από το 2017, με στόχο τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των δικαστηρίων και της Δικαιοσύνης στην Κύπρο γενικότερα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω επισκόπησης της λειτουργίας των δικαστηρίων έθεσε τη βάση της δικαστικής μεταρρύθμισης στην Κύπρο, παράγοντας 21 συγκεκριμένες συστάσεις και σχέδιο υλοποίησής τους αφού ως γνωστό το σύστημα δικαιοσύνης στην Κύπρο προκαλούσε συσσώρευση εκκρεμών δικαστικών υποθέσεων και συνεπακόλουθες καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων. Ενδεικτικά, η εκδίκαση ορισμένων αστικών υποθέσεων θα μπορούσε δυνητικά να διαρκέσει έως και 9,5 έτη από την έναρξη της εκδίκασης τους στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο έως την ολοκλήρωση της έφεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Αναλυτικά οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαν παρουσιαστεί στο 2ο Συμπόσιο της Μονάδας Δικονομικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας που διοργανώνεται από το Oxygono με θέμα «Ευρωπαϊκή Πολιτική Δικονομία μετά το Brexit: καθυστερήσεις και ανάγκη για επιτάχυνση, τεχνολογία στη δικαιοσύνη και Εναλλακτική Επίλυση Διαφορών».
Πότε άρχισε η Επιτροπή να εργάζεται για την υποστήριξη της μεταρρύθμισης του κυπριακού συστήματος δικαιοσύνης;
Από το 2017, η Επιτροπή – αρχικά μέσω του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων (ΠΣΔΜ-SRSP) και τελικά μέσω του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης (ΜΤΥ-TSI)- υποστηρίζει το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου στη μεταρρύθμιση του συστήματος δικαιοσύνης.
Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε ήδη δρομολογήσει τη δική του μεταρρύθμιση το 2016 για την επίτευξη των ακόλουθων στόχων: Να ενισχύσει την πλήρη ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος, να υποστηρίξει το κράτος δικαίου στην Κύπρο, να βελτιώσει την παροχή αποτελεσματικής και αποδοτικής δικαιοσύνης, να επανεξετάσει το κυπριακό δικαστικό σύστημα και τους κανόνες Πολιτικής Δικονομίας.
Στο πλαίσιο αυτό, το Ανώτατο Δικαστήριο ζήτησε από την Επιτροπή να υποστηρίξει την προσπάθεια αυτή μέσω του ΠΣΔΜ.
Η Επιτροπή αποδέχθηκε το αίτημα αυτό και δρομολόγησε, σε στενή διαβούλευση με τις κυπριακές Αρχές, δύο έργα που επικεντρώνονται στη λειτουργική επισκόπηση των δικαστηρίων και στην αναθεώρηση των κανόνων Πολιτικής Δικονομίας.
Ποια ήταν τα κύρια προβλήματα που εντοπίσατε πριν από την ανάληψη των μεταρρυθμιστικών έργων;
Σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ για τη δικαιοσύνη του 2017, οι κύριες προκλήσεις στην Κύπρο ήταν οι εξής:
- Το χαμηλό επίπεδο αποτελεσματικότητας του κυπριακού συστήματος δικαιοσύνης, όπως η διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών, η οποία εμφανιζόταν ως η μεγαλύτερη στην ΕΕ, και το επίπεδο των καθυστερήσεων στις δικαστικές αστικές και εμπορικές υποθέσεις που είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ
- Η χαμηλή ποιότητα του κυπριακού συστήματος δικαιοσύνης όσον αφορά τη διοίκηση και διαχείριση των δικαστηρίων λόγω της απουσίας διαχειριστικής κουλτούρας στα δικαστήρια (managerial culture)
- Η απουσία καινοτομίας και χρήσης ψηφιακών συστημάτων
- Η περιορισμένη αξιοποίηση των μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (π.χ. διαμεσολάβηση)
- Η συσσώρευση και καθυστερήσεις στις υποθέσεις και τις διαδικασίες.
Σε πρακτικό επίπεδο επιβεβαιώθηκαν αυτά τα προβλήματα και ποιες δράσεις δρομολογήθηκαν;
Η τελική έκθεση του πρώτου έργου του ΠΣΔΜ/ΜΤΥ για την επισκόπηση της λειτουργίας των δικαστηρίων επιβεβαίωσε τα προαναφερθέντα ζητήματα και προτάθηκαν 21 συγκεκριμένες συστάσεις μαζί με ένα σχέδιο δράσης.
Συγκεκριμένα, η Επιτροπή εντόπισε τρεις κρίσιμες πτυχές:
1. Αδύναμη διαχείριση και ηγεσία του δικαστικού συστήματος
Οι κύριες αδυναμίες που εντοπίστηκαν ήταν η έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, η αναποτελεσματική διαχείριση των πόρων, η ανεπαρκής διαχείριση του προσωπικού και οι αδύναμες εσωτερικές διαδικασίες διαχείρισης. Οι προκλήσεις αυτές σχετίζονταν με την ανάληψη από το Ανώτατο Δικαστήριο δύο επαχθών ρόλων, ήτοι:
- Επωμιζόταν κρίσιμους ρόλους και ευθύνες ως το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας.
- Είχε τη συνολική ευθύνη για την αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση και λειτουργία όλων των δικαστηρίων.
2. Αδύναμες ή ανύπαρκτες θεσμικές δομές για την υποστήριξη της διαχείρισης και της διοίκησης.
3. Επαχθείς και μη προσαρμοσμένες (non-adapted) διαδικασίες και υποδομές για την υποστήριξη της ομαλής και αποτελεσματικής λειτουργίας των δικαστηρίων:
Το σύστημα χαρακτηριζόταν επίσης από αναποτελεσματικές διαδικασίες – για παράδειγμα, δεν υπήρχε πραγματική διαχείριση υποθέσεων στο πλαίσιο του υφιστάμενου δικαστικού συστήματος- και υπήρχε σχεδόν πλήρης έλλειψη υποστηρικτικών συστημάτων ΤΠΕ.
Το συγκεκριμένο σύστημα προκαλούσε συσσώρευση εκκρεμών δικαστικών υποθέσεων και συνεπακόλουθες καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων. Η εκδίκαση ορισμένων αστικών υποθέσεων θα μπορούσε δυνητικά να διαρκέσει έως και 9,5 έτη από την έναρξη της εκδίκασης τους στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο έως την ολοκλήρωση της έφεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Πόσα έργα έχετε ολοκληρώσει μέχρι στιγμής;
Από το 2017, η Επιτροπή έχει υλοποιήσει επτά έργα τεχνικής υποστήριξης για την στήριξη των κυπριακών Αρχών στη μεταρρύθμιση του συστήματος δικαιοσύνης.
Το πρώτο έργο επικεντρώθηκε στην επισκόπηση της λειτουργίας των δικαστηρίων, η οποία έθεσε τη βάση της δικαστικής μεταρρύθμισης στην Κύπρο, καθώς παρήγαγε 21 συγκεκριμένες συστάσεις μαζί με ένα σχέδιο δράσης.
Στη συνέχεια ακολούθησε ένα έργο του ΜΤΥ για την αναθεώρηση των κανόνων Πολιτικής Δικονομίας, μια μεταρρύθμιση που συνεπαγόταν την αντικατάσταση των παλαιών κυπριακών κανόνων Πολιτικής Δικονομίας ακολουθώντας μια πιο σύγχρονη και αποτελεσματική προσέγγιση, τη διοργάνωση δημόσιων διαβουλεύσεων και την εκπαίδευση δικαστών, δικηγόρων και δικαστικού προσωπικού. Το κύριο αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν η έγκριση των νέων κανόνων Πολιτικής Δικονομίας από το Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου στις 19 Μαΐου 2021.
Τα άλλα έργα του ΜΤΥ που παρείχαν τεχνική υποστήριξη στο Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου επικεντρώνονταν στα εξής: τον καθορισμό αντικειμενικών κριτηρίων για την επιλογή και προαγωγή των δικαστών, την κατάρτιση των δικαστών και την εισαγωγή της ψηφιακής ηχογράφησης στις δικαστικές διαδικασίες, τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης υπηρεσίας των δικαστηρίων και την αναθεώρηση των διαδικασιών των δικαστικών πρωτοκολλητείων.
Σε ποιο έργο εργάζεστε αυτή τη στιγμή;
Πρόσφατα η Επιτροπή ολοκλήρωσε ένα έργο για την υποστήριξη της δημιουργίας της ανεξάρτητης υπηρεσίας των δικαστηρίων για την αποφόρτιση των δικαστηρίων από το διοικητικό βάρος και ένα έργο που αφορά την αναθεώρηση των διαδικασιών των πρωτοκολλητείων για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς τους.
Συνολικά, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το ΜΤΥ καθοδηγείται με γνώμονα τη ζήτηση (demand driven). Ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον και τις ανάγκες που εκφράζουν οι εθνικές Αρχές των Κρατών-Μελών. Ως εκ τούτου, μέσω του ΜΤΥ εργαζόμαστε σε μεταρρυθμίσεις που δρομολογούνται από τα κράτη μέλη – υποστηρίζοντας τις κρατικές Αρχές στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των εν λόγω μεταρρυθμίσεων.
