Ο διορισμός ενός απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών παραμένει το βασικό ζητούμενο, κάτι που φαίνεται και μέσα από την τελευταία έκθεση του Γενικού Γραμματέα, Αντόνιο Γκουτέρες, για τις καλές υπηρεσίες στο Κυπριακό.
Στην τελευταία έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας, ο Γενικός Γραμματέας σημειώνει πως ένας τέτοιος διορισμός θα αποτελούσε ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός. Διαπίστωση που αφήνει ικανοποιημένη τη Λευκωσία, όχι μόνο ως προς την καταγραφή μιας θέσης με την οποία και η ίδια συμφωνεί αλλά και γιατί και ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας πιστεύει στη σημασία αυτού του διορισμού και δείχνει να μην εγκαταλείπει την προσπάθεια παρά την αντίθεση θέση της τουρκικής πλευράς.
Μετά από αγωνία αλλά και αρκετές επιφυλάξεις για το τι θα περιλάμβαναν οι δύο εκθέσεις του Γενικού Γραμματέα -Κυπριακό και ΟΥΝΦΙΚΥΠ- η Λευκωσία βλέπει με ικανοποίηση κείμενα τα οποία της προκαλούν περισσότερο θετικά αισθήματα παρά δυσφορία. Οι αναφορές του Γενικού Γραμματέα ότι καθοδηγείται από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και ότι στο θέμα των Βαρωσίων είναι αναγκαία η συμμόρφωση στα ψηφίσματα 550 και 789, αποτελούν στοιχεία τα οποία δίνουν θετικό πρόσημο στις εκθέσεις. Επιπρόσθετα η Λευκωσία έδειξε, κατά την πρώτη ανάγνωση των κειμένων, ικανοποιημένη από το ότι καταγραφόταν η θέση της για αυξημένο ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και από την αναφορά του ΓΓ για τη σημασία του να προχωρήσει το θέμα του διορισμού απεσταλμένου.
Η προσέγγιση του Γενικού Γραμματέα, πρωτίστως στο θέμα του διορισμού απεσταλμένου, προσφέρει μια καλή βάση πάνω στην οποία θέλει να εργαστεί η Λευκωσία το αμέσως επόμενο διάστημα και κυρίως στη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη. Τουλάχιστον σε αυτό το θέμα Αντόνιο Γκουτέρες και Νίκος Χριστοδουλίδης φαίνεται να κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση.
Αυτή την εβδομάδα ο υπουργός Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Κόμπος θα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, όπου θα έχει την ευκαιρία- την Τρίτη- να συζητήσει με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών το πως θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οι συνθήκες για επάνοδο στις διαπραγματεύσεις.
Το μεσημέρι της περασμένης Τρίτης, λίγες ώρες αφότου είχε στα χέρια του κείμενα των εκθέσεων του ΓΓ, ο Κωνσταντίνος Κόμπος δήλωνε στους δημοσιογράφους ότι πάει στη Νέα Υόρκη προκειμένου να παρουσιάσει την προσέγγισή του ως προς τους τρόπους επανέναρξης των συνομιλιών. Σκοπός μας, συνέχισε, «είναι να προετοιμάσουμε το έδαφος στο πλαίσιο μιας διαδικασίας, η οποία φαίνεται ότι ξεκινά, ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για επάνοδο στις διαπραγματεύσεις».
Η θέση του Γκουτέρες για την απουσία διαλόγου
Στο κεφάλαιο 5 της έκθεσής του με τίτλο «Παρατηρήσεις» ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών αφού σημειώνει πως η «η απουσία διαλόγου για θέματα που σχετίζονται με την ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ των δύο πλευρών συνεχίζει να βαθαίνει τις διαφορές απόψεων σχετικά με την πορεία προς τα εμπρός», τονίζει την ανάγκη αξιοποίησης πρωτοβουλιών τις οποίες ο ίδιος θεωρεί «ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία μιας δυναμικής» προς την κατεύθυνση ενός διαλόγου που θα μπορούσε να χαράξει μια πορεία επιστροφής στις συνομιλίες.
Για να τονίσει αμέσως μετά πως: «Ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός θα ήταν μια συμφωνία με τις πλευρές για τον διορισμό ενός απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος θα μπορούσε να διερευνήσει τρόπου την εξεύρεση κοινού εδάφους προς την κατεύθυνση της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων για μια διαρκή διευθέτηση στην Κύπρο».
Η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς επί του θέματος του απεσταλμένου περιλαμβάνεται στο παράρτημα της έκθεσης για τις καλές υπηρεσίες. Στο σημείωμά του ο ηγέτης της ελληνοκυπριακής πλευράς, Νίκος Χριστοδουλίδης αφού σημειώνει ότι η πολιτική της Τουρκίας και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας παρεμποδίζει την επανέναρξη των συνομιλιών, υπογραμμίζει τα εξής: «Στο πλαίσιο της ίδιας πολιτικής, η τουρκική πλευρά συνεχίζει να απορρίπτει την πρόταση για το διορισμό ενός απεσταλμένου του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ με καθήκον να διευκολύνει τις προσπάθειες στο πλαίσιο της εντολής του ΟΗΕ, όπως προβλέπεται από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών».
Παράλληλα ο Νίκος Χριστοδουλίδης δηλώνει σύμφωνος με την έκκληση του ΓΓ και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για το διορισμό ενός απεσταλμένου του Γενικού Γραμματέα, σύμφωνα και με την μακροχρόνια πρακτική του ΟΗΕ στο πλαίσιο της αποστολής καλών υπηρεσιών στο Κυπριακό.
Μετά τη Λουτ η θέση έμεινε κενή
Τη θετική του θέση ως προς το διορισμό απεσταλμένου επανέλαβε ο Νίκος Χριστοδουλίδης και στη διάρκεια της τηλεφωνικής του επικοινωνίας με τον Αντόνιο Γκουτέρες στις 15 Ιουνίου. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης υπογράμμισε προς τον ΓΓ «την πρόσθετη αξία του διορισμού απεσταλμένου του Γενικού Γραμματέα», μια θέση η οποία παραμένει κενή μετά την παραίτηση της Τζέιν Χολ Λουτ τον Σεπτέμβριο του 2021. Η τουρκοκυπριακή πλευρά επιλέγει να μην τοποθετείται επί του θέματος του απεσταλμένου.
Τον ερχόμενο Σεπτέμβρη, όταν οι δύο ηγέτες θα συναντηθούν στη Νέα Υόρκη, θα έχουν παρέλθει δύο χρόνια από την τελευταία ουσιαστική συζήτηση για το διορισμό απεσταλμένου. Τον Σεπτέμβρη του 2021, σε άτυπη συνάντηση που είχε ο Αντόνιο Γκουτέρες με τον Νίκο Αναστασιάδη και τον Ερσίν Τατάρ, το θέμα του απεσταλμένου ήταν στο επίκεντρο της συζήτησης των τριών. Ο τότε Πρόεδρος Αναστασιάδης τάχθηκε αρχικώς υπέρ του διορισμού ειδικού απεσταλμένου, ενώ στη συνέχεια και προκειμένου να διευκολύνει την προσπάθεια του Γενικού Γραμματέα ήταν θετικός και για διορισμό προσωπικού απεσταλμένου.
Σ’ εκείνη τη συνάντηση ο Ερσίν Τατάρ εμφανίστηκε αρνητικός στο διορισμό ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ και έδειξε να προτιμά την επιλογή του προσωπικού απεσταλμένου του ΓΓ. Οι ειδικοί απεσταλμένοι συνήθως ορίζονται για να αναλάβουν αποστολές στη βάση των όρων εντολών που τίθενται από το Συμβούλιο Ασφαλείας ή τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ενώ οι προσωπικοί απεσταλμένοι αναλαμβάνουν αποστολές με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα. Ο Τατάρ τοποθετήθηκε αρνητικά στο διορισμό ειδικού απεσταλμένου καθώς αυτός θα λειτουργούσε σύμφωνα με του όρους εντολής του Συμβουλίου Ασφαλείας και θα κινείτο αυστηρά μέσα στο πλαίσιο που καθορίζουν τα ψηφίσματα για λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας.
Παρ’ ότι στη συνάντηση του Σεπτεμβρίου 2021 είχε αρχικά διαφανεί να υπάρχει συμφωνία για διορισμό προσωπικού απεσταλμένου μετά από παρεμβάσεις της Άγκυρας απευθείας προς τον Αντόνιο Γκουτέρες, αυτός δεν προχώρησε στην όποια ανακοίνωση και έκτοτε το θέμα παραμένει σε εκκρεμότητα. Σήμερα, σχεδόν δύο χρόνια μετά ο Γενικός Γραμματέας εμφανίζεται να ως προς την ανάγκη διορισμούς ενός απεσταλμένου που θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξεύρεση κοινού εδάφους προκειμένου να επαναρχίσουν οι συνομιλίες στο Κυπριακό. Ωστόσο τα δεδομένα όπως έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία δύο χρόνια καθιστούν τον διορισμό ενός απεσταλμένου αδύνατο.
Oι 4 επιλογές των Ηνωμένων Εθνών
Το γεγονός ότι σ’ αυτή τη φάση δεν θα υιοθετηθεί ψήφισμα δεν αφαιρεί από τη σημασία της συζήτησης που θα λάβει χώρα αργότερα αυτή την εβδομάδα σε επίπεδο Συμβουλίου Ασφαλείας. Η προσοχή της Λευκωσίας, και είναι προς αυτή την κατεύθυνση που εργάζεται παρασκηνιακά, εστιάζεται και στο πως θα επιλέξει να τοποθετηθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας μετά το πέρας της συζήτησης στο τέλος της εβδομάδας.
Οι τέσσερις επιλογές που έχει το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι:
(α) Να ακούσει τον ειδικό αντιπρόσωπο του ΓΓ στην Κύπρο, να συζητήσει και εξελίξεις και να μην προβεί σε καμιά ανακοίνωση,
(β) Να πάει σε επιλογή press element, δηλαδή γνωστοποιήσει ατύπως τη συζήτηση και την προσέγγιση του θέματος,
(γ) Να προβεί σε μια δήλωση γενικού περιεχομένου για τη συζήτηση, και
(δ) Να υπάρξει δήλωση από πλευράς του προέδρου του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Ποιες προσεγγίσεις μπορούν να προκύψουν
Παρά το γεγονός ότι δεν αναμένεται υιοθέτηση ψηφίσματος, το Συμβούλιο Ασφαλείας θα μπορούσε, στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων του να προχωρήσει με τις πιο κάτω προσεγγίσεις:
- Να επαναλάβει τη σταθερή δέσμευση του για μια ειρηνική διευθέτηση βάσει ενός πλαισίου ΔΔΟ με πολιτική ισότητα όπως ορίζεται από τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας.
- Να παροτρύνει τα μέρη να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με την πρόταση του ΓΓ για το διορισμό απεσταλμένου του ΟΗΕ για την Κύπρο, τονίζοντας παράλληλα ότι ο απεσταλμένος θα μπορούσε να παράσχει κρίσιμη υποστήριξη στην αναζήτηση κοινού εδάφους με στόχο την επάνοδο σε επίσημες διαπραγματεύσεις, επισημαίνοντας παράλληλα ότι ο απεσταλμένος δεν θα περιοριστεί την αναζήτηση κοινού εδάφους για επανέναρξη των συνομιλιών.
- Να παροτρύνει τις δύο πλευρές να προωθήσουν και να παροτρύνουν τις διακοινοτικές επαφές για τη βελτίωση του κλίματος για διαπραγματεύσεις με στόχο την ειρηνική διευθέτηση. Επίσης θα μπορούσε να καλέσει τους δύο ηγέτες να υποστηρίξουν περαιτέρω το έργο των τεχνικών επιτροπών.
- Θα μπορούσε επίσης να ενθαρρύνει τις δύο πλευρές να λάβουν σημαντικά μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διευκόλυνση της επανέναρξης των συνομιλιών.
Σε κάθε περίπτωση, η Κύπρος παραμένει ένα θέμα χαμηλής έντασης στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κάτι που εμφανώς επηρεάζει και την προσέγγιση από πλευράς ορισμένων μελών αλλά και του συνόλου του σώματος.
