Το φούσκωμα των δαπανών και η παρέκκλιση από τους κανόνες οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ (νέοι δημοσιονομικοί κανόνες) ίσως βάλουν τη Δημοκρατία τα επόμενα χρόνια σε περιπέτειες.
Το πρώτο καμπανάκι, σύμφωνα το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, πιθανόν να το κτυπήσει η Κομισιόν το 2027, εάν δεν υπάρξει διόρθωση στην πορεία αύξησης των δαπανών για να αποφευχθούν οι κίνδυνοι.
Η εκτροπή από τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες από την Κύπρο προστίθενται στην αβεβαιότητα στην οικονομία που έχει δημιουργηθεί από τον εμπορικό πόλεμο που κήρυξε ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, επιβάλλοντας τη μια μέρα εξωπραγματικούς δασμούς και παγώνοντάς τους λίγο αργότερα -μέχρι ύψους 10%- την επόμενη ημέρα για περίοδο 90 ημέρων, για την πλειοψηφία των χωρών.
Ωστόσο, θέλοντας να κτυπήσει την Κίνα, ο Τραμπ αύξησε τους δασμούς σε όλα τα κινέζικα προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα αυτοί να αγγίζουν τώρα το 125%!
Μπορεί ο επηρεασμός της κυπριακής οικονομίας από τα τερτίπια του Τραμπ να μην είναι άμεσος, αλλά εκείνο που προβληματίζει τους ειδικούς στην Κύπρο είναι κατά πόσο η Δημοκρατία θα συνεχίσει να αυξάνει τις δαπάνες και δεν θα εφαρμόζει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε έναντι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τότε ενδεχομένως να προκύψουν σκόπελοι.
Σύμφωνα με τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ που εφαρμόζονται από πέρσι, στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας, η Δημοκρατία, βάσει της βιωσιμότητας του χρέους, θα πρέπει να καταγράψει αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών έως 5,2% την περίοδο 2024-2028, με σωρευτική αύξηση των πρωτογενών καθαρών δαπανών κατά 32,3% μέχρι το 2028.
Μάλιστα, οι οροφές έχουν ως στόχο την εξασφάλιση της μείωσης του χρέους στο 60% το 2026 και το πρωτογενές πλεόνασμα μέχρι το 2028 θα πρέπει να παραμείνει σταθερό στο 3,5% κάθε χρόνο.
Η διατήρηση της τετραετούς τροχιάς αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών, γνωστή ως Τροχιά Δαπανών, αποτελεί το βασικό κριτήριο της αξιολόγησης της Κύπρου. Από την άλλη, τα έσοδα, σύμφωνα με τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες, δεν περιλαμβάνονται στα κριτήρια της αξιολόγησης της κυπριακής οικονομίας.
Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, με σημείωμα που προώθησε στο Υπουργείο Οικονομικών και στη Βουλή, κτυπά τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας πως η χώρα θα βρεθεί αντιμέτωπη με σειρά κινδύνων που ίσως οδηγήσουν την Κομισιόν να απαιτήσει από τη Δημοκρατία να προχωρήσει στη λήψη μέτρων.
«Σημαντική αδυναμία στη συμφωνημένη Τροχιά Δαπανών και στο ΜΔΔΠ, είναι η απουσία από τους υπολογισμούς δαπανών για τις οποίες υφίσταται πολιτική ή άλλη δέσμευση, οι οποίες όμως δεν έχουν αρχίσει ακόμα να υλοποιούνται, ή υλοποιούνται μόνο μερικώς.
Οι εν λόγω δαπάνες, οι οποίες δεν έχουν ληφθεί υπόψη κατά την εκτίμηση της Τροχιάς Δαπανών, είναι αρκούντως υψηλές για να ανατρέψουν την όλη πορεία και να θέσουν, δυνητικά, την χώρα εκτός στόχων και να προκαλέσουν πιθανή λήψη μέτρων από πλευράς της Κομισιόν» υποδεικνύει το Δημοσιονομικό Συμβούλιο.
Υψηλές οι αποκλίσεις από τους στόχους
Το Συμβούλιο διαπιστώνει πως οι αποκλίσεις από τους στόχους είναι ιδιαίτερα υψηλές, το μέγεθος τους είναι μεγάλο και ικανό να θέσει σε κίνδυνο τη μείωση του χρέους αν συνεχιστεί η αύξηση των ανελαστικών δαπανών, καθώς η Τροχιά Δαπανών της Κύπρου είναι ανάμεσα στις υψηλότερες στην ΕΕ, μετά τη Μάλτα και την Εσθονία, ενώ η Κομισιόν εντοπίζει στασιμότητα στις επενδύσεις πέραν αυτών του Ταμείου Ανάκαμψης.
Να σημειωθεί πως οι δαπάνες αφορούν μεγάλα έργα και πολιτικές που αποφάσισε το κράτος, όπως είναι τα έργα της ΔΕΦΑ-ΕΤΥΦΑ, της ΚΕΔΙΠΕΣ, η αγορά ρύπων και η υλοποίηση του Εθνικού Ταμείου Αλληλεγγύης, τα οποία προωθούνται προς υλοποίηση.
Επίσης, αφορούν πολιτικές δεσμεύσεις, όπως είναι η ΑΤΑ για το 2025, τοπικές αναπτύξεις, τραπεζικές εξασφαλίσεις για αγρότες και δυνητικές υποχρεώσεις που δεν εμπίπτουν στα λογιστικά πρότυπα , όπως είναι τα ελλείμματα των ταμεία προνοίας, αγωγές για το Βασιλικό και την ηλεκτρική διασύνδεση, κλπ.
Η επιτρεπόμενη απόκλιση των δαπανών μπορεί να φτάσει μέχρι 0,3% το χρόνο του ΑΕΠ. Όπως κινείται η πορεία των δαπανών κατά το συντηρητικό σενάριο εκτιμάται πως η απόκλιση των δαπανών θα είναι 0,9%, το 2026 η απόκλιση θα φτάσει στο 1,4% , το 2027 θα αυξηθεί στο 1,9% και το 2028 θα ανέλθει στο 3,5% του ΑΕΠ.
Αρνητική σύσταση στην Κομισιόν
Τα πιο πάνω στοιχεία, σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, το υποχρεώνει να εξετάσει την πιθανότητα να υποβάλει αρνητική σύσταση στην Κομισιόν, τόσο για την έκθεση προόδου όσο και για το προσχέδιο για τον προϋπολογισμό του 2026.
Οι προειδοποιήσεις δεν σταματούν εδώ, καθώς υπάρχει μεγάλη ανησυχία για τον σχεδιασμό μέχρι το 2027, καθώς και για δαπάνες με υψηλό ρίσκο υλοποίησης ή πολιτικό ρίσκο. Οι επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις (βουλευτικές 2026 και προεδρικές αρχές του 2028), σύμφωνα με το Συμβούλιο, ίσως καταστήσουν πολιτικά επίφοβες τις μειώσεις δαπανών στους ημικρατικούς οργανισμούς, σε σωματεία, οργανώσεις και σε επιτροπές.
«Αν δεν υλοποιηθούν οι μειώσεις στις δαπάνες που καταγράφονται στον προϋπολογισμό είναι φυσιολογικό πως η αύξηση των δημοσιονομικών κανόνων θα είναι υψηλότερη των στόχων στο τέλος της τετραετούς Δημοσιονομικής Τροχιάς (5.4% για το 2026 και 4.3% για το 2027)» τονίζει το Δημοσιονομικό Συμβούλιο.
Επιπρόσθετα, αναφέρει πως οι εκτός προγραμματισμού δαπάνες πιθανόν να πιέσουν και τα ρευστά αποθέματα της Δημοκρατίας με αποτέλεσμα δύσκολα να επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης του δημόσιου χρέους στο 60%.
Όπως σημειώνει, η Δημοκρατία θα πρέπει να διατηρήσει τον ρυθμό αύξησης των δαπανών εντός των ορίων για τα οποία έχει δεσμευθεί. «Στο πλαίσιο των δημοσιονομικών κανόνων , η Κομισιόν ενδέχεται να κινηθεί προς τη λήψη μέτρων, εντάσσοντας την Κύπρο στην νέα «Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος» («Διαδικασία Υπερβολικής Απόκλισης») περιλαμβανομένης και της δυνητικής δημιουργίας «Λογαριασμού Ελέγχου», αν δεν διαφανεί πως η Κύπρος αντιμετωπίζει τις εν λόγω υποχρεώσεις ως ύψιστη προτεραιότητα. Μια τέτοια εξέλιξη θα έχει, όχι μόνο πολιτικές αλλά και πιθανότατα μακροοικονομικές επιπτώσεις» τονίζεται.
Οι κίνδυνοι, σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τη λήψη μέτρων, παρόλο που οι σχετικές πιθανές ανακοινώσεις της Κομισιόν, οι οποίες αναμένονται εντός Μάϊου ενδέχεται να προκαλέσουν κάποια αναστάτωση στην αγορά , ωστόσο οι εξελίξεις μπορούν ακόμα να τεθούν υπό έλεγχο.
Οι εισηγήσεις του Δημοσιονομικού Συμβουλίου
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, το Δημοσιονομικό Συμβούλιο προτείνει την ολοκληρωμένη σταχυολόγηση των δαπανών, περιλαμβανομένου του κόστους και των χρονοδιαγραμμάτων, την παρακολούθηση των πραγματικών καθαρών πρωτογενών δαπανών, την αποφυγή αποφάσεων πολιτικής χωρίς την εκτίμηση του κόστους, την εφαρμογή πολιτικής συγκράτησης των ανελαστικών δαπανών, την τήρηση αυστηρής στάση των συμπληρωματικών προϋπολογισμών και μεσοπρόθεσμος σχεδιασμός.
Προτείνει την έναρξη διαλόγου με την Κομισιόν, για να διασαφηνιστούν οι προθέσεις της σε πολιτικό επίπεδο, σε περίπτωση που αποτύχει ο στόχος της τροχιάς δαπανών και να διατηρηθεί το δημόσιο χρέος κοντά στο 60%.
Εισηγείται ακόμα την έναρξη διαλόγου σε τεχνοκρατικό επίπεδο με τις Βρυξέλλες για αποκλεισμό ορισμένων μεγάλων δαπανών από τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες, όπως είναι αυτές της ΔΕΦΑ-ΕΤΥΦΑ και της ΚΕΔΙΠΕΣ καθώς επίσης αλλαγή στην λογιστική αντιμετώπιση του σχεδίου Ενοίκιο Έναντι Δόσης.
Το Συμβούλιο καλεί την Κυβέρνηση να εξετάσει την επιλογή παράτασης της τροχιάς δαπανών από 4 μέχρι 7 χρόνια (δηλαδή από το 2028 μέχρι το 203)1. «Το χείριστο δυνητικό σενάριο θα υλοποιηθεί αν αποφύγουμε σήμερα τις αναγκαίες διορθώσεις στην πορεία δαπανών σήμερα, με αποτέλεσμα μια πιθανή «έκπληξη» από πλευράς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2027, όταν η απόκλιση θα έχει μεγεθυνθεί σε επίπεδα τα οποία θα καταστήσουν την διόρθωση επώδυνη- πολιτικά, μακροοικονομικά και κοινωνικά» υπογραμμίζει.
Τέλος, τονίζει την ανάγκη μετάβασης της Δημοκρατίας στο νέο λογιστικό πρότυπο, με στόχο την ευθυγράμμιση της με τα ευρωπαϊκά λογιστικά πρότυπα, καθώς, όπως υποστηρίζει, η απουσία του συστήματος δημιουργεί ασάφεια στον λογιστικό χειρισμό των δαπανών.
