Η Κυβέρνηση ώδινεν όρος και έτεκε μυν – Οι εξαγγελίες συνιστούν ανακαίνιση, όχι ριζοσπαστική αλλαγή
>Στη φορολόγηση φυσικών προσώπων, αντί να στηριχθεί η χαμηλή και μεσαία εισοδηματική τάξη, στηρίχθηκαν οι υψηλόμισθοι. Αυτή είναι η προτεραιότητα του Νίκου Χριστοδουλίδη που ρίχνει στα σκουπίδια τις προεκλογικές του δεσμεύσεις.
>Οι μέτοχοι τραπεζών και εταιρειών ΑΠΕ που έβγαλαν υπερκέρδη αποδεικνύονται οι μεγάλοι κερδισμένοι. Αυτούς έχει στην έγνοια της η Κυβέρνηση.
>Παντελής απουσία αλλαγών στο ΦΠΑ που αποτελεί φορολογία η οποία κυρίως πλήττει τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις.
>Η ΜΟΚΑΣ εξακολουθεί να είναι παράρτημα της Νομικής Υπηρεσίας.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, η φορολογία είναι το τίμημα που όλοι καταβάλλουμε για να ζούμε σε μια αξιοπρεπή κοινωνία. Οι φόροι αποτελούν το βασικό εργαλείο για τη χρηματοδότηση των δημόσιων αγαθών, όπως η ασφάλεια, η υγεία, η παιδεία, οι δημόσιες συγκοινωνίες, η κοινωνική πρόνοια, και ο πολιτισμός. Συγχρόνως, για να αποδίδουν οι φόροι, χρειάζεται αφενός μια ακμαία οικονομία, αφετέρου ένα καλά σχεδιασμένο φορολογικό σύστημα. Τα δύο είναι αλληλένδετα. Αν το φορολογικό σύστημα δεν είναι σωστά σχεδιασμένο, περιορίζει την επιχειρηματικότητα, αποθαρρύνει τις επενδύσεις, και εμποδίζει την ανάπτυξη. Επίσης, το φορολογικό σύστημα δεν είναι ένα ουδέτερο εργαλείο – υπηρετεί πολιτικούς σκοπούς. Ένα καλό φορολογικό σύστημα οφείλει να κατανέμει δίκαια τα φορολογικά βάρη, αποσκοπώντας στην κοινωνική συνοχή και στη δίκαιη αναδιανομή πλούτου. Αν η κοινωνική συνοχή και η ακμαία οικονομία είναι οι πολιτικοί σκοποί, το καλό φορολογικό σύστημα είναι το εργαλείο.
Ζητούμενο, επομένως, είναι ένα ισορροπημένο φορολογικό σύστημα, το οποίο να παρέχει κίνητρα για επενδύσεις, ιδιαίτερα σε τομείς στρατηγικής σημασίας όπως η προσέλκυση διεθνών επενδύσεων και η ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και, παράλληλα, να εξυπηρετεί τον πολιτικό στόχο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε ένα τέτοιο σύστημα, οι φόροι πρέπει να είναι προοδευτικοί, ώστε να ενισχύεται η κοινωνική συνοχή, να μειώνονται οι ανισότητες και να διασφαλίζεται η πρόσβαση όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως εισοδήματος, σε ποιοτικά βασικά αγαθά και δημόσιες υπηρεσίες.
Η εξαγγελθείσα από την Κυβέρνηση «φορολογική μεταρρύθμιση» συνιστά ανακαίνιση, όχι ριζοσπαστική μεταρρύθμιση. Η φιλοσοφία παραμένει η ίδια, απλώς άλλαξαν κάποιοι συντελεστές. Εφόσον η υφιστάμενη φορολογική νομοθεσία είναι πολύπλοκη, μία πραγματική φορολογική μεταρρύθμιση θα έπρεπε πρώτιστα να επιφέρει απλοποίηση της νομοθεσίας που αποτελεί αντικίνητρο για συμμόρφωση, αυξάνει το διοικητικό κόστος και δυσκολεύει το Τμήμα Φορολογίας στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Για τις πολύ μικρές εταιρείες και αυτοεργοδοτούμενους η υφιστάμενη φορολογία δημιουργεί αχρείαστο βάρος.
Όπως και να έχει, πρόκειται σίγουρα μια εξαιρετικά σοβαρή αλλαγή που θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή. Ιδίως για τις ξένες εταιρείες, η ασφάλεια και σταθερότητα του φορολογικού συστήματος μίας χώρας, τόσο για την ίδια την εταιρεία, όσο και τους διευθυντές και εργαζόμενους της, αποτελεί βασική παράμετρο που προσμετράται για την επιλογή της χώρας για δραστηριοποίηση και επενδύσεις. Συνεπώς, δεν είναι επιτρεπτά λάθη, ασάφειες ή αστοχίες που θα επιβάλουν σύντομα εκ νέου αναθεώρηση του φορολογικού πλαισίου.
Πριν παραθέσω κάποιες προκαταρκτικές απόψεις, σημειώνω ότι με έκπληξη διαπίστωσα ότι, ενώ η εργασία είχε ανατεθεί στο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου, τη βασική εργασία για τη φορολόγηση εταιρειών και μετόχων ανέλαβαν, προώθησαν και παρουσίασαν, πρόσωπα που πρόδηλα έχουν σύγκρουση συμφέροντος, αφού τόσο τα ελεγκτικά γραφεία στα οποία εργάζονται, όσο και οι ίδιοι προσωπικά έχουν πελάτες που θα ευνοηθούν σημαντικά από τις εισηγήσεις τους. Φυσικά, στην Κύπρο που ακόμη και ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου αδυνατούσε να αντιληφθεί τι εστί σύγκρουση συμφέροντος, αυτές οι στρεβλώσεις θεωρούνται λεπτομέρειες.
Φορολόγηση φυσικών προσώπων
Όπως εξηγήθηκε κατά την παρουσίαση, το δημοσιονομικό κόστος από τις αλλαγές στη φορολόγηση των φυσικών προσώπων θα είναι της τάξης των €150 εκατ. Προκαλεί ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Πρόεδρος, που προεκλογικά, ρητά και χωρίς όρους και προϋποθέσεις, είχε δεσμευτεί ότι θα αυξήσει το αφορολόγητο εισόδημα στα €24.500, αποφάσισε να δώσει ελαφρύνσεις σε όσους έχουν εισοδήματα άνω των €60.000, αντί να τηρήσει την προεκλογική δέσμευσή του. Είναι και αυτό σύμπτωμα της κατάπτωσης της πολιτικής ηθικής. Ανέξοδες προεκλογικές δεσμεύσεις που χωρίς ντροπή εγκαταλείπονται με τη μεγαλύτερη ευκολία.
Σε σχέση με τα κίνητρα που έχουν δοθεί για οικογένειες με παιδιά, παρόλο που κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση, εντούτοις δεν γίνεται αντιληπτό γιατί η Κυβέρνηση δεν υιοθέτησε την πρόταση του Βουλευτή του ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου για φορολόγηση στη λογική συγκεκριμένων συντελεστών ισοδυναμίας που θα αποδίδονται σε κάθε μέλος του νοικοκυριού ώστε να προκύπτει το «Οικογενειακό Εισόδημα». Είναι κρίμα να απορρίπτονται ορθές εισηγήσεις στο βωμό μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων.
Φορολόγηση εταιρειών
Σημαντική αλλαγή αποτελεί σίγουρα και η αύξηση του εταιρικού φόρου από το 12,5% στο 15%, αν και αξίζει να σημειωθεί ότι ο συντελεστής φορολόγησης του 15% για τις πολυεθνικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στα κράτη μέλη της Ε.Ε και έχουν έσοδα άνω των 750 εκατομμυρίων ευρώ, επιβάλλεται πλέον από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε κάθε περίπτωση, η συγκεκριμένη αύξηση δεν αναμένεται να επηρεάσει αξιοσημείωτα τις ξένες επενδύσεις αφού, ακόμη και με την αύξηση αυτή, μία εταιρεία ξένων συμφερόντων που κάνει χρήση της έκπτωσης πλασματικού επιτοκίου από νέα κεφάλαια (NID), μπορεί στην ουσία να φορολογείται μόνο με 3% (20% x 15%) για τις εμπορικές τις δραστηριότητες. Εάν δε ο μέτοχος της εν λόγω εταιρείας είναι και non-domiciled, τότε εξαιρείται εξολοκλήρου και από τον φόρο επί των μερισμάτων/τόκων (Έκτακτη Εισφορά για την Άμυνα) που ενδεχομένως να λαμβάνει.
Ενδιαφέρον προκαλεί, όμως, η απόφαση της Κυβέρνησης για δραστική μείωση της φορολογίας επί των μερισμάτων [Έκτακτη Αμυντική Εισφορά (ΕΑΕ)] από 17% στο 5%. Καταργείται επίσης εντελώς η λεγόμενη «λογιζόμενη διανομή μερισμάτων» που αποτελούσε εργαλείο για πάταξη της φοροδιαφυγής. Ένας Κύπριος ή ξένος εγκαταστημένος στην Κύπρο (domiciled), μεγαλομέτοχος μιας τράπεζας, που θα εισπράξει μέρισμα ύψους €10εκ., θα φορολογηθεί με μόλις με €500.000, ενώ πριν θα είχε φόρο €1.700.000. Αυτή η μείωση στο συντελεστή Έκτακτης Αμυντικής Εισφοράς θα επιφέρει μείωση στα κρατικά έσοδα κατά ένα ποσό της τάξης των €230-300 εκ.. Την ίδια στιγμή, η αύξηση στα έσοδα από την αύξηση του εταιρικού φόρου από το 12,5% στο 15% θα είναι της τάξης των €200εκ. και, ενώ η Κυβέρνηση εξήγησε ότι σκοπεύει να έχει έσοδα της τάξης των €80-130 εκ. από άλλες δυνητικές φορολογίες, αν και δεν προσδιόρισε ποιες θα είναι αυτές, ούτε και ποιους θα επιβαρύνουν. Έχοντας κατά νου την παραπλανητικά ονομαζόμενη «πράσινη» φορολογία που θα επιβαρύνει τους καταναλωτές, να υποθέσουμε ότι την ουσιαστική κατάργηση του φόρου επί των μερισμάτων θα τη φορτωθούν οι πολίτες; Έτσι φαίνεται.
Με αυτή την οριζόντια εφαρμογή του μέτρου της μείωσης του συντελεστή της φορολογίας μερισμάτων στο 5%, επωφελούνται επίσης οι εταιρείες που παράγουν υπερκέρδη, λόγω των συνθηκών αγοράς, π.χ τράπεζες από την αύξηση επιτοκίων, εταιρείες ΑΠΕ κλπ. Δεν φτάνει που αφέθηκαν να δημιουργήσουν αυτά τα υπερκέρδη, τώρα θα τα μοιράσουν στους μετόχους πρακτικά αφορολόγητα, με αποτέλεσμα τη συνέχιση της συσσώρευσης πλούτου στα χέρια ενός μικρού αριθμού υπερπλουσίων. Είναι αυτό κοινωνικά δίκαιο; Δεν θα μπορούσε τουλάχιστον να υπάρχει κάποια προοδευτική κλιμάκωση (π.χ. 5% για μέρισμα μέχρι €100.000 και 10% για μεγαλύτερα ποσά);
Στα θετικά σημειώνω ότι προτείνονται αντικαταχρηστικά μέτρα για «εταιρείες κλειστής δομής», όπως η δυνατότητα άρσης του εταιρικού πέπλου και φορολόγηση μετόχου ως φυσικού προσώπου που ασκεί επιχείρηση, καθώς και η δυνατότητα προσαρμογής μισθών σε τιμές ελεύθερης αγοράς (market rate). Αυτό θα μπορούσε, εάν πράγματι υπάρχει η πολιτική βούληση και οι κατάλληλοι μηχανισμοί, να χρησιμοποιηθεί, για παράδειγμα, στην περίπτωση ιατρών συμβεβλημένων με το ΓεΣΥ, οι οποίοι εισπράττουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ και, με σκοπό τη αποφυγή καταβολής φόρους εισοδήματος, εγγράφουν εταιρεία η οποία εισπράττει την αμοιβή για τις υπηρεσίες που οι ίδιοι παρέχουν.
Από την άλλη, στον ορισμό των «εταιρειών κλειστής δομής», θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η νέα επιχειρηματικότητα και οι εταιρείες “high-tech” που ενδέχεται να λειτουργούν με μειωμένο αριθμό μετόχων και υπάλληλων. Αυτά τα λεπτά σημεία ισορροπίας, δεν διαφαίνεται να έχουν ξεκαθαρίσει ακόμη, γεγονός που προβληματίζει ως προς την τελική κατάληξη αυτής της εξαγγελίας. Ενδεχομένως, εάν γινόταν εκ των προτέρων, μία αξιολόγηση των λεγόμενων “επικίνδυνων” επαγγελμάτων π.χ ιατροί, συμβουλευτικές εταιρείες, θα μπορούσε να εφαρμοστεί μία πιο δίκαιη και αντικειμενική προσέγγιση του θέματος. Επίσης, αυτοί οι αντικαταχρηστικοί κανόνες θα πρέπει απαραίτητα να ισχύουν και για τους ξένους (non-domicile). Το αφορολόγητο πέπλο που τους παρέχει η μηδενική φορολόγηση μερισμάτων θα πρέπει οπωσδήποτε να αρθεί. Η μη συμπερίληψη τους, αποτελεί συνταγή για εισαγωγή μαύρου χρήματος στην κυπριακή οικονομία και ξέπλυμα υπο τη μορφή αφορολογήτων μερισμάτων.
Έμμεση φορολογία και άλλες μορφές φορολογίας
Από τις προτάσεις απουσιάζει εξολοκλήρου οποιαδήποτε αναφορά στην έμμεση φορολογία (όπως είναι ο ΦΠΑ και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης) η οποία, ως γνωστό, πλήττει περισσότερο τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις. Τη στιγμή που με βάση στοιχεία της ΕΕ η Κύπρος έχει δυσανάλογο υψηλό ποσοστό φορολογίας από έμμεσους φόρους, και ενώ η μείωσή τους, ιδίως σε καιρούς ακραίας ακρίβειας, θα μπορούσε να λειτουργήσει ανακουφιστικά για τα χαμηλά οικονομικά στρώματα, η Κυβέρνηση ουδέν ουσιαστικό πράττει για το θέμα αυτό. Επίσης, η μεταρρύθμιση δεν περιέχει πρόνοιες ούτε για τη φορολόγηση του πραγματικού πλούτου, ιδίως όταν αυτός δεν επανεπενδύεται, αλλά ούτε και για τη φορολόγηση της μεγάλης ακίνητης ιδιοκτησίας, και ιδίως της αδρανούς, κάτι που θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μέτρο στεγαστικής πολιτικής και ανάπτυξης.
Μαύρο Χρήμα και Πάταξη φοροδιαφυγής
Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες από το Τμήμα Φορολογίας για βελτίωση της φοροεισπρακτικής του ικανότητας, μέσω της μηχανογράφησης συστημάτων και ενοποίησης πληροφοριών, της πρόσληψης προσοντούχου προσωπικού και της υιοθέτηση κάποιων αντικαταχρηστικών κανόνων.
Παρά ταύτα, η διακίνηση μαύρου χρήματος διαμέσου περίπλοκων νομικών δομών, με διαμεσολάβηση εταιρειών εγγεγραμμένων στην Κύπρο, ώστε να καταλήγουν τα χρήματα στην Κύπρο ή/και στο εξωτερικό, παραμένει, πλήττοντας αναντίλεκτα το κύρος της χώρας μας, ως κέντρου διεθνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Αναμενόταν ότι, παράλληλα με τη φορολογική μεταρρύθμιση, το Τμήμα Φορολογίας θα εξοπλιζόταν ακόμη περισσότερο για να αντιμετωπίσει πιο δραστικά αυτό το θέμα, κάτι που δεν έγινε.
Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να τεθεί ως στόχος η περαιτέρω ψηφιοποίηση των εμπορικών συναλλαγών, ιδανικά μέσω ενός μοντέλου του τύπου/μορφής Mydata που εφαρμόζει η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων στην Ελλάδα, που στην ουσία θα είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των σχέσεων του Τμήματος με τις επιχειρήσεις και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Αυτές οι πληροφορίες δυνητικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων, για την καλύτερη στόχευση των φορολογικών ελέγχων, την άμεση ενημέρωση του Τμήματος Φορολογίας για τυχόν παρατυπίες και τον περιορισμό της φοροδιαφυγής που αφορά πλαστά ή εικονικά τιμολόγια.
Τέλος, κάποια στιγμή θα πρέπει επιτέλους να ανοίξει η συζήτηση και για το πώς η ΜΟΚΑΣ αναδιαρθρώνεται και ενισχύεται ώστε να μπορεί πράγματι να επιτελεί τον ρόλο που θεωρητικά έχει, για καταπολέμηση της νομιμοποίησης των παράνομων εσόδων αφού σήμερα είναι εξαρτώμενο παράρτημα της Νομικής Υπηρεσίας.
Συμπέρασμα
Στη στεγαστική πολιτική η Κυβέρνηση απέδειξε ότι στο επίκεντρο της βρίσκονται τα ιδιωτικά συμφέροντα των εταιρειών αναπτύξεως γης και όχι οι πολίτες. Το ίδιο φαίνεται να γίνεται και εδώ. Η φορολογική «μεταρρύθμιση» εμφανίστηκε επικοινωνιακά ως μέτρο κοινωνικής πολιτικής ενώ στην κυριολεξία εξυπηρετεί τους παρόχους υπηρεσιών και τους πελάτες τους. Διαισθάνομαι ότι η Κυβέρνηση θα διεξαγάγει τον εξαγγελθέντα διάλογο γιατί δεν μπορεί να τον αποφύγει, αλλά το νομοσχέδιο που θα καταθέσει θα είναι στις γραμμές που ήδη πανηγυρικά μας παρουσίασε. Ελπίζω ότι η Βουλή θα αρθεί στο ύψος των περιστάσεων ώστε να έχουμε τελικά ένα πιο ισοζυγισμένο πλαίσιο που θα έχει πραγματικό θετικό αντίκτυπο στο βιοτικό επίπεδο όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων και ιδίως της χαμηλής και μεσαίας εισοδηματικής τάξης. Επιβάλλεται όπως οι όποιες αλλαγές εγκριθούν έχουν προοδευτικό πρόσημο προς όφελος των πολλών.
*Τέως Γενικός Ελεγκτής της Δημοκρατίας, επισκέπτης Καθηγητής Οικονομικών στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
