Συνέντευξη του Ευάγγελου Μπένου Αναπληρωτή Καθηγητής στο Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στην Μαρίζα Λαμπίρη, Επικεφαλής Γραφείου Επικοινωνίας & Δημοσίων Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Καθώς οι ψηφιακές συναλλαγές κερδίζουν συνεχώς έδαφος και οι τεχνολογικές εξελίξεις επαναπροσδιορίζουν τη σχέση μας με το χρήμα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προετοιμάζεται για ένα από τα πιο σημαντικά βήματα της σύγχρονης νομισματικής πολιτικής: την εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ. Τι ακριβώς είναι αυτό το νέο μέσο πληρωμής; Πώς θα επηρεάσει τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και το τραπεζικό σύστημα; Ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις που φέρνει; Σε αυτήν τη συνέντευξη με τον Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Ευάγγελο Μπένο, επιχειρούμε να φωτίσουμε όλες τις πτυχές του επίκαιρου αυτού θέματος.

Τι είναι το ψηφιακό Ευρώ;

Το ψηφιακό ευρώ είναι η ψηφιακή μετεξέλιξη των χαρτονομισμάτων. Είναι ένα επίσημο ψηφιακό νόμισμα που αυτήν τη στιγμή βρίσκεται σε φάση ετοιμασίας και που ο κάθε πολίτης ή εταιρεία στην Ευρωζώνη θα μπορεί να χρησιμοποιεί, σε καθημερινή βάση, για να δέχεται ή να κάνει πληρωμές οπουδήποτε μέσα στην Ευρωζώνη.

Ποιος θα εκδίδει αυτό το νόμισμα;

Θα το εκδίδει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) που εκδίδει και τα χαρτονομίσματα του ευρώ. Ας πούμε εδώ, ότι η ΕΚΤ ήδη εκδίδει  ηλεκτρονικό χρήμα με τη μορφή αποθεματικών, τα οποία χρησιμοποιεί για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής της (π.χ. ποσοτική χαλάρωση), και το χρησιμοποιούν και οι εμπορικές τράπεζες για να κάνουν πληρωμές μεταξύ τους (π.χ. για να συνάψουν διατραπεζικά δάνεια). Με την έλευση του ψηφιακού ευρώ θα επεκταθεί η χρήση αυτού του τύπου χρήματος από τις τράπεζες σε όλον τον πληθυσμό.     

Ηλεκτρονικές συναλλαγές γίνονται και τώρα σε όλα τα νομίσματα. Γιατί χρειαζόμαστε ένα ψηφιακό Ευρώ;

Το ψηφιακό ευρώ αναμένεται ότι θα μειώσει τόσο τον χρόνο όσο και το κόστος των πληρωμών στην Ευρωζώνη. 

Όσον αφορά στον χρόνο, οι πληρωμές με ψηφιακό ευρώ θα διεκπεραιώνονται στιγμιαία, γιατί η διεκπεραίωση θα συντελείται απευθείας στον ισολογισμό της ΕΚΤ. Σήμερα, πολλές πληρωμές που γίνονται μέσω τραπεζών, χρειάζονται μια ολόκληρη εργάσιμη μέρα για να διεκπεραιωθούν.

Όσον αφορά στο κόστος, αυτό προβλέπεται επίσης να μειωθεί. Οι πολίτες θα μπορούν να κάνουν πληρωμές σε ψηφιακό ευρώ δωρεάν ενώ για τις επιχειρήσεις μπορεί το κόστος να μην είναι μηδενικό αλλά θα είναι μειωμένο. Για παράδειγμα, σήμερα, η πλειονότητα των επιχειρήσεων που δέχονται ηλεκτρονικές πληρωμές σε ευρώ μέσω καρτών, μπορούν να τις διεκπεραιώσουν μέσω δύο η τριών εταιρειών που λειτουργούν αντίστοιχα δίκτυα. Οι εταιρείες αυτές αποτελούν ένα ολιγοπώλιο στην αγορά των πληρωμών με τις αντίστοιχα υψηλές χρεώσεις.[1] Το ψηφιακό ευρώ θα δώσει λοιπόν στις επιχειρήσεις μια εναλλακτική μέθοδο πληρωμών με χαμηλότερο κόστος. Εκτιμάται ότι, η είσοδος του ψηφιακού ευρώ στην αγορά πληρωμών θα ωθήσει τις υφιστάμενες εταιρείες να ρίξουν τις τιμές τους ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές.

Κάτι αντίστοιχο αναμένεται να συμβεί και με τις μεταφορές χρημάτων μεταξύ λογαριασμών. Θα υπάρχει δηλαδή η δυνατότητα για τους πολίτες να κάνουν μεταφορές χρημάτων δωρεάν μέσω του ψηφιακού ευρώ πράγμα που θα πιέσει και τις τράπεζες να μειώσουν τα τέλη που χρεώνουν για την εκτέλεση πληρωμών.   

Τέλος, οι διασυνοριακές πληρωμές μέσω καρτών στην ευρωζώνη βασίζονται αυτήν τη στιγμή σε μεγάλο βαθμό σε μη-ευρωπαϊκές ιδιωτικές εταιρείες. Το ψηφιακό ευρώ θα είναι μια καθαρά ευρωπαϊκή λύση που θα μειώσει την εξάρτηση της Ευρωζώνης σε τρίτες χώρες για τη διεκπεραίωση τέτοιων πληρωμών.  

Ανήκει το ψηφιακό Ευρώ στην κατηγορία των κρυπτονομισμάτων;

Όχι. Η βασική διαφορά είναι ότι τα κρυπτονομίσματα είναι ιδιωτικά, καθώς δεν εκδίδονται από κάποια δημόσια αρχή και ούτε υπάρχει η νομική απαίτηση κάποιος να τα αποδέχεται ως μέσο πληρωμής, όπως συμβαίνει με το επίσημο νόμισμα. Αντιθέτως, το ψηφιακό ευρώ θα είναι η ψηφιακή έκδοση του επίσημου νομίσματος της Ευρωζώνης, του ευρώ. Το ψηφιακό ευρώ θα έχει όμως κάποιες ομοιότητες με τα κρυπτονομίσματα. Συγκεκριμένα, θα είναι και αυτό ψηφιακό, θα είναι εύκολα προσβάσιμο και θα παρέχει σχετική ανωνυμία, ιδίως για μικρές συναλλαγές όπως συμβαίνει και με τα κρυπτονομίσματα.      

Πού θα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε;

Θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για οποιαδήποτε πληρωμή σε ευρώ, οπουδήποτε στην Ευρωζώνη. Αυτό περιλαμβάνει μεταφορές χρημάτων από έναν λογαριασμό σε άλλο, πληρωμές για αγορά προϊόντων μέσω διαδικτύου, καθημερινές πληρωμές στο σημείο πώλησης (μέσω τερματικών POS) καθώς και τοπικές μεταβιβάσεις χρημάτων από χρήστη σε χρήστη. Δηλαδή, το ψηφιακό ευρώ θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για πληρωμές μέσω διαδικτύου, όσο και για πληρωμές εκτός δικτύου.

Αυτό το τελευταίο, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, μια κάρτα ή το κινητό του τηλέφωνο, ένας χρήστης θα μπορεί να μεταφέρει ψηφιακά ευρώ στον λογαριασμό ενός άλλου χρήστη απλώς φέρνοντας σε κοντινή απόσταση το κινητό του με αυτό του άλλου χρήστη. Αυτό δε, θα γίνεται με πλήρως ανώνυμο τρόπο. Θα είναι το ηλεκτρονικό ανάλογο του να βγάζεις ένα χαρτονόμισμα από το πορτοφόλι σου και το δίνεις σε έναν γνωστό σου.      

Θα πρέπει οι πολίτες να πληρώνουν για να χρησιμοποιούν το ψηφιακό ευρώ;

Όχι, το άνοιγμα λογαριασμών και η χρήση του ψηφιακού ευρώ προβλέπεται να είναι δωρεάν για τους πολίτες. Οι επιχειρήσεις από την άλλη πλευρά, πιθανώς να επωμιστούν ένα κόστος διατήρησης ενός λογαριασμού ψηφιακού ευρώ που θα μπορούν να χρεώσουν οι τράπεζες με τις οποίες συναλλάσσονται. Το αν θα υπάρχει αυτή η χρέωση και πόσο μεγάλη θα είναι, θα εξαρτηθεί από την τελική μορφή που θα έχει ο σχεδιασμός για το ψηφιακό ευρώ. Σε κάθε περίπτωση, το κόστος προβλέπεται να είναι χαμηλό και για τις επιχειρήσεις – και μάλιστα χαμηλότερο από τη χρήση πιστωτικών και χρεωστικών καρτών – ώστε να υπάρχει κίνητρο χρήσης του ψηφιακού ευρώ σε μια ευρεία κατηγορία συναλλαγών.

Πώς θα μπορεί ένας πολίτης να αποκτήσει πρόσβαση στο ψηφιακό Ευρώ;

Για τους περισσότερους πολίτες που έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς, η πρόσβαση στο ψηφιακό ευρώ θα μπορεί να γίνει μέσω των τραπεζών τους. Οι τράπεζες θα έχουν την υποχρέωση να διευκολύνουν το άνοιγμα  λογαριασμών ψηφιακού ευρώ, οι οποίοι θα μπορεί να είναι συνδεδεμένοι με τους τραπεζικούς λογαριασμούς.  Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχει η (προαιρετική) δυνατότητα χρήματα να μεταφέρονται αυτομάτως από τον τραπεζικό λογαριασμό σε εκείνον του ψηφιακού ευρώ και αντιστρόφως.

Το ψηφιακό ευρώ, όμως, θα είναι διαθέσιμο και σε εκείνους τους πολίτες που για διάφορους λόγους δεν έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς, οι οποίοι δεν είναι λίγοι (η  ΕΚΤ τους υπολογίζει στα 13.5 εκατομμύρια στις χώρες του ευρώ). Η πρόβλεψη είναι ότι η κάθε χώρα θα ορίσει έναν οργανισμό (π.χ. τα ταχυδρομεία) που θα μπορεί να ανοίξει λογαριασμούς ψηφιακού ευρώ για αυτούς τους πολίτες.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να πούμε ότι ο κάθε πολίτης θα μπορεί να έχει έναν και μόνο λογαριασμό ψηφιακού ευρώ στο όνομά του και ο κάθε λογαριασμός θα προσδιορίζεται από έναν μοναδικό αριθμό, τον Digital Euro Account Number ή DEAN εν συντομία.

Για ποιο λόγο υπάρχει ο περιορισμός του ενός μόνο λογαριασμού ψηφιακού ευρώ κατά άτομο?

Ο λόγος είναι ότι η ΕΚΤ επιθυμεί το ψηφιακό ευρώ να καταστεί ένα μέσω πληρωμών στην ευρωζώνη και όχι ένα μέσο αποταμίευσης. Για αυτόν τον λόγο, θα υπάρχει και ανώτατο όριο στην κατοχή ψηφιακών ευρώ για τους ιδιώτες (στην κλίμακα των λίγων χιλιάδων ευρώ) ενώ οι επιχειρήσεις θα μπορούν μεν να συναλλάσσονται σε ψηφιακά ευρώ αλλά δε θα μπορούν να τα κατακρατούν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούμε να συναλλασσόμαστε με ψηφιακά ευρώ σε όποιο ποσό επιθυμούμε, και εδώ είναι που καθίσταται αναγκαία η σύνδεση των λογαριασμών ψηφιακού ευρώ με τους τραπεζικούς. Ίσως ένα παράδειγμα θα ήταν χρήσιμο. Πείτε ότι κάποιος έχει 20.000 ευρώ σε έναν τραπεζικό λογαριασμό και θέλει να αγοράσει ένα αυτοκίνητο χρησιμοποιώντας ψηφιακά ευρώ. Υποθέστε επίσης ότι το όριο κατοχής ψηφιακών ευρώ είναι 3.000 ευρώ για τους ιδιώτες. Αυτός ο ιδιώτης θα μπορεί να πάει στον λογαριασμό του ψηφιακού ευρώ που έχει και να δώσει εντολή να γίνει η πληρωμή των 20.000 ευρώ στην αντιπροσωπεία αυτοκινήτων. Τότε, αυτομάτως τα χρήματα θα μεταφερθούν από τον τραπεζικό λογαριασμό σε εκείνον του ψηφιακού ευρώ και θα σταλούν αμέσως στο λογαριασμό ψηφιακού ευρώ της αντιπροσωπείας. Δεδομένου ότι οι εταιρίες δεν θα μπορούν να κατακρατούν ψηφιακά ευρώ, τα 20.000 θα μεταφερθούν τότε με τη σειρά τους αυτομάτως στον τραπεζικό λογαριασμό της αντιπροσωπείας. Με λίγα λόγια, ούτε ο αγοραστής (που υπόκειται στο όριο των 3.000 ευρώ), ούτε η αντιπροσωπεία θα μπορούν να κρατήσουν αυτά τα 20.000 ευρώ ως ψηφιακά από τη μια μέρα στην επόμενη. Θα πρέπει πάντα να μεταφέρονται από και προς τραπεζικούς λογαριασμούς μέσα στην ίδια μέρα.  

Αυτό είναι σκόπιμο γιατί η ΕΚΤ θέλει το ψηφιακό ευρώ να καταστεί ένα γρήγορο και φθηνό μέσο διεκπεραίωσης συναλλαγών και όχι ένα μέσο αποταμίευσης.         

Και τι γίνεται με την ασφάλεια των πολιτών και την προστασία της ιδιωτικότητας; Ό,τι συμβαίνει σε ψηφιακό περιβάλλον, αφήνει αποτύπωμα.

Η ιδιωτικότητα στη χρήση του ψηφιακού ευρώ θα είναι αντιστρόφως ανάλογη της αξίας των συναλλαγών. Μικρές συναλλαγές θα μπορούν να είναι έως και πλήρως ανώνυμες ενώ μεγάλες συναλλαγές όχι. Για παράδειγμα, συναλλαγές που θα γίνονται μέσω συνδεδεμένων τραπεζικών λογαριασμών θα παρέχουν παρόμοια επίπεδα ιδιωτικότητας με τις σημερινές τραπεζικές συναλλαγές. Μικρές όμως συναλλαγές που θα γίνονται εκτός δικτύου με χρήση καρτών, ή εφαρμογής στο κινητό τηλέφωνο, θα μπορούν να είναι πλήρως ανώνυμες. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα μπορεί κάποιος να «γεμίσει» την κάρτα του με ψηφιακά ευρώ (π.χ. σε ένα ΑΤΜ) και να τα ξοδεύει με πλήρως ανώνυμο τρόπο, ακριβώς όπως μπορεί να κάνει και με τα μετρητά.

Σε κάθε περίπτωση (είτε δηλαδή πρόκειται για συναλλαγές μέσω δικτύου ή εκτός), η ΕΚΤ δεν θα γνωρίζει την ταυτότητα ούτε του εντολέα ούτε του παραλήπτη της κάθε πληρωμής, καθώς αυτά τα στοιχεία θα είναι κρυπτογραφημένα.

Ποια αναμένετε ότι θα είναι η αντίδραση των ιδιωτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων; Δεν θα χάσουν κάποια έσοδα από τις χρεώσεις των συναλλαγών;

Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για το ψηφιακό ευρώ, η κύρια ανησυχία των τραπεζών ήταν ότι θα έχαναν τις καταθέσεις τους καθώς υπήρχε σοβαρή πιθανότητα ο κόσμος να τις απέσυρε προκειμένου να τις μετατρέψει σε καταθέσεις ψηφιακού ευρώ. Αυτός ο κίνδυνος έχει ελαχιστοποιηθεί πλέον δεδομένου του ανώτατου ορίου στην κατοχή ψηφιακών ευρώ και του γεγονότος ότι οι καταθέσεις σε ψηφιακά ευρώ δεν θα τοκίζονται.   

Από εκεί και ύστερα, οι τράπεζες μπορεί να αναγκαστούν να μειώσουν τις χρεώσεις στις συναλλαγές λόγω αυξημένου ανταγωνισμού ή και να χάσουν ένα μερίδιο αυτής της αγοράς. Αλλά, αν τελικά οι χρεώσεις μειωθούν αυτό θα είναι καλό για τους πελάτες των τραπεζών και την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς πληρωμών γενικότερα.     

Με την υιοθέτηση ενός ψηφιακού Ευρώ αναμένεται να διευκολυνθεί η εμπορική δραστηριότητα εντός της ευρωζώνης;

Πιθανότατα και ο κύριος λόγος είναι ότι το ψηφιακό ευρώ, όπως είπαμε, θα μειώσει τόσο τον χρόνο όσο και το κόστος των συναλλαγών. Αναμένω ότι το μεγαλύτερο όφελος θα προκύψει στις διασυνοριακές πληρωμές (δηλαδή πληρωμές μεταξύ λογαριασμών σε διαφορετικά κράτη της Ευρωζώνης) καθώς αυτές είναι που τώρα κοστίζουν περισσότερο σε χρόνο και χρήμα. 

Επιπλέον, όπως είπαμε, το ψηφιακό ευρώ θα είναι προσβάσιμο και σε πολίτες που δεν έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς. Αυτοί οι πολίτες, θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να συναλλάσσονται ψηφιακά, πράγμα που θα διευρύνει τις επιλογές τους όσον αφορά την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών.

Μπορεί στο μέλλον να αντικαταστήσει τα μετρητά το ψηφιακό αυτό νόμισμα;

Ενδεχομένως. Το ψηφιακό ευρώ θα έχει σχεδόν τις ίδιες ιδιότητες με τα μετρητά, απλώς θα έχει ηλεκτρονική αντί για φυσική μορφή, πράγμα που θα το καθιστά πιο εύκολο στη χρήση. Υπάρχει, λοιπόν, το ενδεχόμενο ο  κόσμος να το προτιμήσει σε σχέση με τα μετρητά.  Πλην όμως, όσο θα υπάρχει ζήτηση για μετρητά, η ΕΚΤ έχει αποφασίσει να διατηρεί χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία, ώστε να καλύπτει αυτήν τη ζήτηση. Αν δηλαδή κάποτε αντικατασταθούν τα μετρητά, αυτό θα έχει γίνει γιατί ο κόσμος δεν τα προτιμάει και όχι γιατί η ΕΚΤ αποφάσισε να τα αποσύρει.   

Σε τι φάση βρίσκεται σήμερα το έργο του ψηφιακού ευρώ;

Βρίσκεται σε φάση «ετοιμασίας». Αυτό σημαίνει ότι δοκιμάζεται η υποκείμενη τεχνολογία των εφαρμογών του ψηφιακού ευρώ και συζητούνται οι λεπτομέρειες του θεσμικού πλαισίου (π.χ., ποιο θα είναι τελικά το μέγιστο ποσό ψηφιακών ευρώ που θα να μπορούν οι πολίτες να κατέχουν, ποιο θα είναι το κόστος για τις επιχειρήσεις, κ.ο.κ.). Αυτή η φάση αναμένεται να διαρκέσει μέχρι τα τέλη του 2025 οπότε και θα ληφθεί η τελική απόφαση για την έκδοση του.

Ο Ευάγγελος Μπένος

Ο κ. Μπένος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Έχει εργαστεί επίσης ως Καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Nottingham University Business School και ως ανώτερος οικονομολόγος στην Τράπεζα της Αγγλίας, στον τομέα Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Η έρευνά του σχετίζεται με τις χρηματοπιστωτικές υποδομές όπως χρηματιστήρια αξιών, συναλλαγές υψηλής συχνότητας, εξω-χρηματιστηριακές συναλλαγές και συστήματα εκκαθάρισης, πληρωμών και διακανονισμού.

Ο Ευάγγελος Μπένος έκανε διδακτορικό στα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στο Urbana-Champaign και έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

[1] Για παράδειγμα, το κόστος χρήσης δικτύων καρτών για τις επιχειρήσεις στην ΕΕ, σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ 2019 και 2022.