Θέλoυν αρκετό δρόμο ακόμη τα κυπριακά νοικοκυριά για να αντιληφθούν το ρίσκο που αναλαμβάνουν με τις επιλογές τους ή ακόμη για να μπορούν να γνωρίζουν την έννοια απλών οικονομικών όρων και να λαμβάνουν ορθές οικονομικές αποφάσεις για οικονομική ευμάρεια και ανθεκτικότητα στις οικονομικές δυσκολίες.
Αυτά μεταξύ άλλων αναδεικνύονται από τα στοιχεία της έρευνας χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού που διενήργησε ο ΟΟΣΑ και παρουσίασε χθες η Κεντρική Τράπεζα στους δημοσιογράφους και αργότερα το απόγευμα στο διεθνές συνέδριο «Financial Literacy for the Youth: Preparing the Next Generation», με τη συμμετοχή του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το γενικό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο ανέρχεται στο 56%, χαμηλότερο από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, που διαμορφώνεται στο 62%.
Πιο αναλυτικά, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, που παρουσίασε ο Γιώργος Κυριάκου Γενικός Διευθυντής Οικονομικών, Στατιστικής και Μελετών Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, παρά το σχετικά υψηλό μέσο όρο βαθμολογίας χρηματοοικονομικής γνώσης, σε δύο πολύ σημαντικές ερωτήσεις το ποσοστό σωστών απαντήσεων ήταν ιδιαίτερα απογοητευτικό.
Συγκεκριμένα, το 50% των ερωτηθέντων δεν ήταν εξοικειωμένο με την έννοια της διαχείρισης κινδύνου, ενώ ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό, 65%, δεν γνώριζε την έννοια του ανατοκισμού. Και οι δύο ερωτήσεις παραπέμπουν στις επιπτώσεις της κρίσης του 2013 στα κυπριακά νοικοκυριά.
Στην ενότητα «ποσοστό ενηλίκων που επιδεικνύουν χρηματοοικονομικά ορθολογιστική συμπεριφορά», το αποτέλεσμα της έρευνας δείχνει ότι ενώ το 68% του πληθυσμού διαχειρίζεται το ίδιο τα οικονομικά του, πολύ λιγότερο ποσοστό (23%) παρακολουθεί στενά τις προσωπικές χρηματοοικονομικές υποθέσεις του.
Παρά το ότι 85% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι αποταμιεύουν ενεργά, μόνο το 32% θέτει μακροπρόθεσμους οικονομικούς στόχους. Μόνο 30% έκαναν συγκρίσεις μεταξύ χρηματοοικονομικών προϊόντων πριν από μία αγορά τους και μόνο 21% εξέταζε κατά πόσο είχε την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει ένα προϊόν.
Δεν σκέφτονται το μέλλον
Σχετικά με το ποσοστό ενηλίκων που επιδεικνύει χρηματοοικονομικά «ορθολογιστικές» νοοτροπίες, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι μόνο το 29% δηλώνει ότι προτιμά να αποταμιεύει για το μέλλον παρά να ξοδεύει για άμεση κατανάλωση και μόνο το 40% δίνει προτεραιότητα στο μέλλον αντί να ζει μόνο για το παρόν.
Ακόμη, η έρευνα ανέδειξε ότι ο δείκτης ψηφιακού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού του πληθυσμού στην Κύπρο ήταν 44%. Μόνο το 10% των ατόμων πέτυχε την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία του 70/100. Μόνο το 15% γνώριζε ότι τα προσωπικά δεδομένα που δημοσιεύουν στο διαδίκτυο μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στοχευμένες εμπορικές ή χρηματοοικονομικές προσφορές και μόνο το 18% γνώριζε ότι τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν την ιδία νομική ισχύ (legal tender) με τα χαρτονομίσματα.
Σχετικά με τις χρηματοοικονομικές συμπεριφορές, η γνώση γύρω από χρηματοοικονομικά προϊόντα είναι υψηλή, αλλά η κατοχή τους είναι περιορισμένη. Το 94% των ενηλίκων στην Κύπρο κατέχει τουλάχιστον ένα χρηματοοικονομικό προϊόν, αλλά μόνο το 48% κατέχει τουλάχιστον πέντε. Τα πιο διαδεδομένα προϊόντα είναι τα μέσα πληρωμών (88%), τα πιστωτικά προϊόντα (77%) και τα προϊόντα αποταμίευσης, επένδυσης ή συνταξιοδότησης (76%) και μόνο το 21% των ενηλίκων έχει κάποια μορφή ασφάλισης.
Διαφορές μεταξύ ομάδων
Οι γυναίκες έχουν δύο μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από τους άνδρες. Στις γνώσεις, η διαφορά είναι 3,7 και στις συμπεριφορές 2,7. Αντίθετα, στη νοοτροπία, υπερτερούν οι γυναίκες κατά 1,1 μονάδες. Οι νέοι 15-29 έχουν δύο μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από τις ηλικίες 40-49. Στις γνώσεις η διαφορά ανέρχεται στις 6 μονάδες.
Απάτες και δανεισμός
Το 17% των ενηλίκων στην Κύπρο έπεσε θύμα κάποιας χρηματοοικονομικής απάτης, με 85% των οποίων να μην πετυχαίνουν την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Το 22% των ενηλίκων στην Κύπρο αισθάνεται ότι έχει υπερβολικό χρέος, με το 86% των οποίων να μην πετυχαίνουν την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Μόνο το 50% των ενηλίκων στην Κύπρο είναι ικανοποιημένο με την οικονομική του κατάσταση. Το 43% αισθάνεται ότι τα οικονομικά ελέγχουν τη ζωή του και το 33% ανησυχεί για τα βασικά έξοδα διαβίωσης και μόνο το 22% μπορεί να καλύψει ένα αναπάντεχο έξοδο χωρίς δανεισμό, ενώ το 39% αντιμετώπισε περιόδους όπου το εισόδημά του δεν κάλυπτε τα έξοδά του τον τελευταίο χρόνο.
Ανάληψη δράσεων και εκπαίδευσης
Ενίσχυση χρηματοοικονομικών γνώσεων. Στόχος είναι η υποβοήθηση των πολιτών στη λήψη σωστών αποφάσεων στη διαχείριση των οικονομικών του (πχ χρηματοοικονομικός σχεδιασμός, προϋπολογισμός, αποταμίευση κλπ). Για παράδειγμα, εμπέδωση εννοιών όπως ο ανατοκισμός και η διαχείριση κινδύνου.
Προώθηση ορθολογιστικών συμπεριφορών και νοοτροπιών: Για παράδειγμα, να εμπεδωθεί η έννοια για ανάγκη προσεχτικής διαχείρισης των χρημάτων αλλά και του προγραμματισμού για το μέλλον. Προώθηση συμπεριφορών για ασφαλή χρήση χρηματοοικονομικών υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένων ψηφιακών: Βελτίωση της ικανότητας σύγκρισης προϊόντων και της ασφαλούς χρήσης ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Οι δράσεις πρέπει να είναι στοχευμένες για ευπαθείς ομάδες.
Συμβουλές από επαγγελματίες ή τον περίγυρο;
Ο Μιχάλης Χαλιάσος, κάτοχος της έδρας Μακροοικονομικών και Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης, ανέπτυξε την ενότητα της σημασίας της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης των νοικοκυριών. Το ζητούμενο, σύμφωνα με την παρουσίαση, είναι «πώς να προσαρµόσουµε τη σύνθεση των περιουσιακών στοιχείων, δανείων και χρηµατοοικονοµικών προϊόντων, όπως οι ασφάλειες και τα συνταξιοδοτικά, ώστε να αντιµετωπίζουµε τους διάφορους κινδύνους µε τον άριστο τρόπο και να αξιοποιούµε τις ευκαιρίες που µας δίνονται για προαγωγή της οικονοµικής µας ευηµερίας».
H συνήθης αντιμετώπιση μέχρι τώρα όπως ανέφερε ο κ. Χαλιάσος είναι επικέντρωση στις κατοικίες και οικόπεδα (ακίνητη περιουσία), αποφυγή οποιουδήποτε χρηµατοοικονοµικού ρίσκου (καταθέσεις ή χρήµατα κάτω από το στρώµα), απαίτηση από (και πίεση προς) το κράτος να µας παράσχει ικανοποιητικές συντάξεις, αποζηµιώσεις για καταστροφές της περιουσίας µας, άριστη υγειονομική περίθαλψη, φοροδιαφυγή και εισφοροαποφυγή και σηµαντική έλλειψη εµπιστοσύνης προς το κράτος και προς τον χρηµατοπιστωτικό-ασφαλιστικό τοµέα και τα πιο εξελιγµένα προϊόντα του.
Το βασικό ερώτημα που προκύπτει σύμφωνα με την ομιλία του καθηγητή είναι πώς μπορούν τα νοικοκυριά να ενδυναμωθούν στην οικονομική τους συμπεριφορά. Μια ενότητα είναι η οικονομική εκπαίδευση (µαθήµατα σε επίσηµα εκπαιδευτικά προγράµµατα, σεµινάρια στο χώρο εργασίας, διαδικτυακά µαθήµατα κ.λπ.), συµβουλές από επαγγελµατίες και επιλογή απλούστερων χρηματοοικονομικών προϊόντων.
Στην κρίσιμη ενότητα «πώς διαφέρουν οι συμβουλές από επαγγελματίες και από τον κοινωνικό περίγυρο», ο καθηγητής στην ομιλία του ανέφερε ότι και οι δύο τύποι συµβούλων επηρεάζονται από τα δικά τους χαρακτηριστικά στις συµβουλές τους!
Οι επαγγελµατίες τείνουν να συνιστούν περισσότερο κίνδυνο στους νέους από ό,τι οι λαϊκοί συνάδελφοί τους, αλλά λιγότερο κίνδυνο στα µεγαλύτερα σε ηλικία εύπορα νοικοκυριά. Το σηµερινό πρότυπο πρόσβασης σε επαγγελµατικές χρηµατοοικονοµικές συµβουλές µπορεί να αποθαρρύνει τη συµµετοχή στη χρηµατιστηριακή αγορά.
