Πρόκειται ίσως για την πιο διαδεδομένη καταναλωτική συνήθεια στις μέρες μας. Εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο επιλέγουν να ξεκινήσουν την ημέρα τους με ένα φλυτζάνι καφέ.

Επιλέγουν να πραγματοποιήσουν μια επαγγελματική συνάντηση με τη συνοδεία ενός καφέ. Επιλέγουν να πουν τα νέα τους με τους φίλους τους πίνοντας τον καφέ τους. Ο καφές έχει καταστεί πλέον κομμάτι της κουλτούρας σε αρκετές χώρες. Είναι μέσο κοινωνικοποίησης, καθώς και φιλικής ή επαγγελματικής συνάθροισης.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ευρεία κατανάλωση του καφέ σε παγκόσμιο επίπεδο έχει δημιουργήσει μια βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων. Αλυσίδες καφέ έχουν ξεπηδήσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, διεκδικώντας ένα μερίδιο από την τεράστια πίτα που προσφέρει το λαοφίλητο χαρμάνι.

Την ίδια ώρα, όμως, το δικό τους μερίδιο διεκδικούν και τα μικρά καφενεδάκια της γειτονιάς, που αποτελούν σημείο συνάθροισης για άτομα όλων των ηλικιών, που θέλουν να περάσουν την ώρα τους, να πιουν το καφέ τους και να μάθουν τα νέα της ημέρας. Ό,τι και να προτιμά ο καθένας, το σίγουρο είναι ότι ο καφές έχει καταστεί σημείο αναφοράς.

Πώς ξεκίνησαν όλα

Η παρατηρητικότητα ενός βοσκού στην Αιθιοπία ήταν η αρχή για μια από τις μεγαλύτερες καθημερινές απολαύσεις του ανθρώπου. Τον καφέ. Ο βοσκός αυτός παρατήρησε ότι οι κατσίκες του είχαν μια περίεργη συμπεριφορά, γίνονταν πιο ζωηρές, όταν έτρωγαν τους καρπούς ενός θάμνου. Κάποια στιγμή δοκίμασε και αυτός τους καρπούς αυτούς και διαπίστωσε ότι ο οργανισμός του αποκτούσε περισσότερη εγρήγορση.

Τη διαπίστωση αυτή τη μοιράστηκε με έναν μοναχό, ο οποίος έβρασε τους καρπούς αυτούς και στη συνέχεια ήπιε το ρόφημα. Οι καρποί του θάμνου αλλά και το ρόφημα διαδόθηκαν, ενώ στον 12ο αιώνα έφθασαν μέσω εμπόρων και στην αραβική χερσόνησο. Εκείνος ο βοσκός είχε ανακαλύψει τον καφέ:

Η χώρα που εξέλιξε πρώτη τον καφέ ήταν η Υεμένη. Άραβες, Πέρσες και Τούρκοι έπιναν το ρόφημα, ενώ Βενετοί έμποροι τον έφεραν στην Ιταλία και, όπως αναφέρει η mixanitouxronou, αρχικά αντιμετωπίστηκε ως «σατανικό ποτό», μέχρι που τον δοκίμασε ο Πάπας Κλήμης Η’ και ενθουσιάστηκε τόσο με τη γεύση του, που έδωσε την άδεια να τον καταναλώνουν ελεύθερα όλοι οι Χριστιανοί.

Τον 17ο αιώνα, οι Ολλανδοί ήταν οι πρώτοι που κατόρθωσαν να πάρουν σπόρους από τους Άραβες, καθώς απαγορευόταν η εξαγωγή τους, για να διατηρήσουν το μονοπώλιο. Οι Ολλανδοί τους φύτεψαν στις αποικίες τους στην Ινδονησία. Τον ίδιο αιώνα και αφού το ρόφημα είχε διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη, αναπόφευκτα ο καφές έφτασε και στον «Νέο Κόσμο», την Αμερική.

Οι Ευρωπαίοι άποικοι αρχικά έπιναν κυρίως τσάι, όπως συνηθιζόταν στη γηραιά ήπειρο. Το 1773, όμως, όταν επιβλήθηκε βαρύς φόρος στο τσάι από τον βρετανό βασιλιά Γεώργιο Γ’, έγινε πατριωτικό καθήκον των Αμερικάνων να μποϊκοτάρουν το τσάι και έτσι στράφηκαν προς τον καφέ, που μέχρι σήμερα είναι το πιο δημοφιλές ρόφημα στη χώρα. Ο περίφημος βραζιλιάνικος καφές προέκυψε από την προσπάθεια του Francisco de Mello Palheta, που ταξίδεψε μέχρι τη Γουϊνέα, να πάρει σπόρους από τους Γάλλους αποίκους.

Φυσικά αρνήθηκαν να τους πουλήσουν, για να διατηρήσουν το μονοπώλιο, αλλά τελικά ο Palheta κατάφερε να τους εξασφαλίσει χάρη στη γοητεία του. Η σύζυγος του κυβερνήτη τον ερωτεύτηκε και οι σπόροι του καφέ ήταν μια ασήμαντη θυσία για τον αγαπημένο της. Τους έδωσε κρυφά και άλλαξε την ιστορία του ροφήματος. Έτσι, έφθασε ο καφές στη Βραζιλία, όπου λόγω του κλίματος και των τεράστιων εκτάσεων, η χώρα έχει πλέον τη μεγαλύτερη παραγωγή καφέ, η οποία αποφέρει τεράστια έσοδα.

Οι παραγωγοί…

Η καθημερινή κατανάλωση καφέ παγκοσμίως ανέρχεται σε εκατομμύρια τόνους. Για τις χώρες παραγωγής του καφέ, η καλλιέργεια και διανομή του διαμορφώνει τόσο τις οικονομικές, όσο και τις κοινωνικές δομές τους.

Πρώτη χώρα παραγωγής καφέ, με 901.000 τόνους το χρόνο, είναι η Βραζιλία, ενώ ακολουθεί το Βιετνάμ με 770.000 τόνους καφέ. Η Ονδούρα είναι στην τρίτη θέση με 228.000 τόνους και ακολουθούν Κολομβία με 173.000 τόνους, Ουγκάντα με 161.000 τόνους, Ινδία με 157.000 τόνους και Περού με 127.000 τόνους καφέ ετησίως. Αξιοσημείωτο είναι το στοιχείο όπου το 56% των Αμερικανών άνω των 18 ετών πίνει καφέ κάθε ημέρα. Ο  τζίρος του καφέ στις Ηνωμένες Πολιτείες ανέρχεται σε 42,5 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο.

Υπάρχουν πάνω από 100 είδη φυτών του γένους Coffea -το φυτό από το οποίο προέρχεται ο καφές- ωστόσο μόνο τρία καλλιεργούνται με σκοπό την εμπορική κατανάλωση καφέ. Πρόκειται για το Coffea Arabica (Arabica), το Coffea Canephora, που είναι γνωστό ως Robusta και το Coffea Liberica, που είναι γνωστό ως Liberian Coffee.

Η τελευταία ποικιλία καλλιεργείται κυρίως στη Λιβερία, τη Μαλαισία και την Ακτή Ελεφαντοστού και αποτελεί μόνο το 1% της παγκόσμιας αγοράς του καφέ.

Οι πιο δημοφιλείς και εμπορικές ποικιλίες είναι οι Arabica και Robusta. O καφές Arabica είναι η αρχαιότερη ποικιλία και ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά στην Αιθιοπία το 1753, ενώ σήμερα αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής. Θεωρείται ανώτερος ποιοτικά από τα υπόλοιπα είδη καφέ, καθώς διαθέτει μία γεύση με υψηλή οξύτητα, περιέχοντας 1.2% -1.5% καφεΐνη. Από την άλλη, η ποικιλία Robusta ανακαλύφθηκε στο Κονγκό το 1898. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη και συγκεκριμένα κοντά στο 2.2% – 2.7%. Οι κόκκοι Robusta δίνουν στον καφέ μια πιο πικρή και βαριά γεύση.

Και οι καταναλωτές

Ο καφές είναι μέρος της ευρωπαϊκής κουλτούρας, αφού οι Ευρωπαίοι καταναλώνουν τη μεγαλύτερη ποσότητα καφέ παγκοσμίως, ξεπερνώντας τους 3.000.000 τόνους ετησίως. Η Ευρώπη καταναλώνει σχεδόν το 1/3 της παγκόσμιας αγοράς και την ακολουθούν η Ασία με την Ωκεανία, που καταναλώνουν το 1/5 της παγκόσμιας αγοράς καφέ.

Η Φινλανδία χάνει για πρώτη φορά την παγκόσμια πρωτιά στην κατά κεφαλήν κατανάλωση καφέ. Οι Φινλανδοί, που δεν χάνουν ευκαιρία να πιουν καφέ για να γιορτάσουν γενέθλια, ορκωμοσίες και κάθε χαρούμενο γεγονός, παρέδωσαν την πρωτιά στους Λουξεμβουργιανούς, που καταναλώνουν σχεδόν 10 κιλά καφέ ετησίως κατά κεφαλήν. Αντίθετα, οι Φινλανδοί βρίσκονται στα 6,6 κιλά καφέ.

Οι Έλληνες μπαίνουν στην κορυφαία δεκάδα με 3 κιλά καφέ κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση. Ενώ η Ιταλία, που είναι γνωστή για την εκλεπτυσμένη κουλτούρα της στον καφέ, βρίσκεται στην 21η θέση στην κατάταξη, με μόλις 2,5 κιλά καφέ κατά κεφαλήν. Τρίτη στην κατάταξη έρχεται η Σουηδία με 4,8 κιλά καφέ και την ακολουθούν σε κατανάλωση η Νορβηγία με τη Δανία στα 3,9 και 3,7 κιλά καφέ αντιστοίχως. Στο τέλος της κατάταξης βρίσκεται η Ρωσία, με την κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση καφέ να είναι κάτω από 1 κιλό. Αμέσως πιο πάνω στην κατάταξη είναι βρίσκονται οι Τυνησία, Σλοβακία και Ρωσία με 1,2, 1,2 και 1,1 κιλά κατανάλωσης αντιστοίχως.

Τι καφέ πίνουν οι χώρες: Ελλάδα – Frappe cold. Ιταλία – Espresso. Ισπανία – Cafe bombon. Ιρλανδία – Irish coffee. Βιετνάμ – Egg coffee. Αυστραλία – Flat whit. Νότια Ινδία – Kaapi. Τουρκία – Turkish coffee. Σουηδία και Φινλαδία – Kaffeost. Μεξικό – Café de olla. Βραζιλια – Cafezinho. Αυστρία – Melange

Σε χαμηλό δύο δεκαετιών τα αποθέματα καφέ

Η παγκόσμια ισορροπία ζήτησης και προσφοράς για τους κόκκους καφέ δέχεται κλυδωνισμούς αυτή την περίοδο. Σύμφωνα με ανάλυση του αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας, η παγκόσμια κατανάλωση για την περίοδο 2023-24 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στους 170 εκατ. 60κιλους σάκκους. Ποσότητα ρεκόρ σε ετήσια βάση για τα τελευταία 20 χρονιά, με το προηγούμενο ρεκόρ να εντοπίζεται την καλλιεργητική περίοδο 2005-2006, στους 125 εκατ. σάκκους.

Στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου 2023-2024, τα αποθέματα καφέ έχουν συρρικνωθεί δραματικά στο 16% της κατανάλωσης. Δεν πρόκειται απλώς για το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τουλάχιστον δύο δεκαετιών, αλλά για ένα απόθεμα που υπολείπεται κατά πολύ από το 33% της περιόδου 2005-2006. Αναλογικά, αυτό σημαίνει ότι τα επίπεδα αποθεμάτων έχουν μειωθεί περισσότερο άνω του 50% ως προς την κατανάλωση. Τα περιθώρια για να βελτιωθεί η φετινή προσφορά κόκκων καφέ είναι πολύ μικρά. Και αυτό δεδομένου ότι οι δύο από τις μεγαλύτερες χώρες σε παραγωγή είχαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες κατά την καλλιεργητική περίοδο.

Μεγάλη παράδοση και στην Κύπρο

Μεγάλη είναι η παράδοση του καφέ και στην Κύπρο. Από τα παλιά παραδοσιακά καφενεδάκια, όπου σύχναζαν κατά κύριο λόγο μόνο οι άντρες, στα καφέ που προσέλκυσαν τους νέους, στις μεγάλες αλυσίδες που έφτασαν στην Κύπρο αρχές του 2000 και σήμερα στα καφέ εντός περιπτέρων, φούρνων και υπεραγορών, η παρουσία του καφέ έχει εδραιωθεί σε κάθε γωνιά της Κύπρου.

Όποια και αν είναι η προτίμηση του καθενός, σίγουρα θα βρει αυτό που του ταιριάζει καλύτερα. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός αλυσίδων καφέ σε σχέση με το μέγεθος της Κύπρου και αυτό καθότι έχει εξελιχθεί σε ένα τρόπο διασκέδασης μακράς διάρκειας, με σχετικά χαμηλό κόστος, αντικαθιστώντας σε ένα βαθμό άλλα μέρη, όπως τα κλαμπ και τα εστιατόρια.

Την ίδια ώρα, τόσο οι αλυσίδες καφέ όσο και τα συνοικιακά καφενεία λειτουργούν σε ένα περιβάλλον μεγάλου ανταγωνισμού και έτσι αναγκάζονται να διαμορφώσουν τις τιμές τους και να εμπλουτίσουν τη γκάμα των προϊόντων τους ώστε να παραμείνουν βιώσιμοι. Σύμφωνα με τις πιο πάνω έρευνες, η αγορά του καφέ στην Κύπρο φαίνεται να αγγίζει και να ξεπερνά ενδεχομένως τα 660 εκατομμύρια.

Μεταβολή τιμής

Μετά από τη σημαντική αύξηση που σημειώθηκε μεταξύ 2021 και 2022, ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της τιμής του καφέ στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνέχισε να επιβραδύνεται τον Μάρτιο του 2024, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Eurostat. Η Κύπρος ήταν μεταξύ των 12 από τις 27 χώρες της ΕΕ όπου καταγράφηκε αρνητικός ρυθμός πληθωρισμού στις τιμές καταναλωτή του καφέ (-2,3%) τον Μάρτιο του 2024, σε σχέση με τον Μάρτιο του 2023. Ειδικότερα, τον Μάρτιο φέτος ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της τιμής καταναλωτή του καφέ στην ΕΕ βρισκόταν στο +1,0%, σε σχέση με +13,5% τον Μάρτιο του 2023, πλησιάζοντας τα επίπεδα του Ιουλίου του 2021 (+0,8%). Ο ρυθμός πληθωρισμού της τιμής του καφέ μειώνεται από τον Οκτώβριο του 2022 όταν είχε φτάσει τα υψηλότερα του επίπεδα (+17,4%). Η απότομη αύξηση αυτή είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 2021 (+2,0%). Αν και η αύξηση των τιμών του καφέ επιβραδύνθηκε συνολικά στην ΕΕ, καταγράφηκαν σημαντικές διαφορές σε επίπεδο χωρών.

Σε 15 χώρες της ΕΕ, ο πληθωρισμός για τον καφέ ήταν υψηλότερος τον Μάρτιο του 2024 από ό,τι τον Μάρτιο του 2023. Τα υψηλότερα θετικά ποσοστά πληθωρισμού καταγράφηκαν στην Κροατία (+7,4%), τη Ρουμανία (+6,8%) και τη Βουλγαρία (+6,6%).

Οι υπόλοιπες 12 χώρες της ΕΕ κατέγραψαν μειωμένους ρυθμούς πληθωρισμού για τον καφέ τον Μάρτιο του 2024. Οι σημαντικότεροι αρνητικοί ρυθμοί πληθωρισμού καταγράφηκαν στη Φινλανδία (-15,5%) και τη Λιθουανία (-15,4%), και ακολουθούσαν η Δανία (-7,5%), η Τσεχία (-6,5%) και η  Σουηδία (-6,0%).