Ο Sirivat Voravetvuthikun, απόφοιτος του University of Texas, πουλεί σάντουιτς περιπλανώμενος στους δρόμους της Μπανγκόκ.

Το τελευταίο έργο του πρώην developer ήταν πραγματικά εντυπωσιακό: ένα θέρετρο με θέα τα βουνά, τα οποία υψώνονταν καταπράσινα πίσω από τα greens που σχεδίασε ο Niklaus για τους κατοίκους που προτιμούν το golf, με τεχνητές λίμνες και προσεγμένους κήπους, κάτω από τα πλατιά παράθυρα των πολυτελών επαύλεων, για τις οποίες οι πλουσιότερες οικογένειες της χώρας υπέβαλλαν «αίτηση υποψήφιου αγοραστή».

Τα μεγάλα έργα έχουν και μεγάλα χρέη. Και οι μεγάλοι σχεδιασμοί θέλουν προσεκτικά πλαίσια και καλή οργάνωση. Ο κ. Voravetvuthikun παραμένει δυναμικός και σχεδιάζει να επεκταθεί, εξοικονομώντας από τη δύσκολη του δουλειά για να ανοίξει παράρτημα ταχυφαγείου. Ωστόσο, στο τελευταίο πρότζεκτ του, οι κήποι αγρίεψαν και μπήκαν στις επαύλεις, οι λίμνες έγιναν έλη και το designer golf course δύσκολα εντοπίζεται κάτω από την άγρια βλάστηση.

Η θέα, πάντως, παραμένει εντυπωσιακή.

Εθνικές ερημώσεις

Οι τελευταίες εβδομάδες φέρνουν στο μυαλό το μεγάλο αποτυχημένο πρότζεκτ του πρώην developer και θυμίζουν κάτι από τη «βδελυγμία της ερήμωσης» του Δανιήλ. Κι αυτό διότι η αποτυχία μεγάλων έργων είχε καταντήσει νόρμα στον τόπο μας, ακόμα και πριν τα γεγονότα της Λάρνακας.

Κι αν δεν αποτυγχάνουν (πλέον) γήπεδα γκολφ, έχουμε τις δικές μας, εθνικές ερημώσεις: δρόμοι στον Ακάμα, περιμετρικοί στη Λευκωσία (με μια γέφυρα που χρειάστηκε δύο χρόνια να ολοκληρωθεί), Βασιλικό, Λιμάνι Λάρνακας, Αεροδρόμιο Λάρνακας, έξυπνοι μετρητές, έργα για την αποθήκευση ενέργειας, αντιπλημμυρικά στις Καμάρες, ανάπλαση στον ποταμό του Λιοπετρίου, ο δρόμος Πάφου-Πόλης, το νέο Κυπριακό Μουσείο, το νέο κτήριο της Βουλής, η μετατροπή του Φιλοξένια σε δικαστήριο, το Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας και περισσότερα από τα μισά έργα του Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, αποτελούν μόνο την αρχή μιας μακράς και καταθλιπτικής λίστας από έργα τα οποία βρέθηκαν, όχι μόνο εκτός χρονοδιαγράμματος αλλά και εκτός προϋπολογισμού. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν κι άλλα – e-justice, ο δρόμος Κοκκινοτριμιθιάς-Ευρύχου, ο Ιππόδαμος, το περιβόητο ERP…

Η παρατήρηση δεν είναι πολιτική. Σαφώς και έχει ευθύνη η σημερινή Κυβέρνηση, ακριβώς διότι ζήτησε και πήρε την εντολή να κυβερνήσει τον τόπο. Ωστόσο, από τις ευθύνες δεν μπορεί καμία προηγούμενη Κυβέρνηση, ή και κόμμα, να επιπλεύσει, καθώς το πρόβλημα είναι ξεκάθαρα διαρθρωτικό και όχι πολιτικό. Αν μπορεί κάποιος να αποδώσει στη σημερινή Κυβέρνηση κάποια ευθύνη, αυτή είναι πως, ενώ υποσχέθηκε να φέρει «το νέο», δεν έχει προχωρήσει σε κινήσεις που να μπορούν να κριθούν ως «μεταρρυθμίσεις», ή ως κάτι που να προσομοιάζει με «νέο». Δεν ευθύνεται, όμως, για την ίδια την ευρύτερη εικόνα και τις εξ οφίκιο ευθύνες της εκάστοτε Κυβέρνησης.

Εκ βάθρων αναθεώρηση

Μακριά από τον δημόσιο διάλογο, το Δημοσιονομικό Συμβούλιο εισηγήθηκε την εκ βάθρων αναθεώρηση του όλου πλαισίου διαχείρισης των δημοσίων συμβάσεων, καθώς το ίδιο το πλαίσιο- νομικό, διοικητικό, κανονιστικό και διαχειριστικό- είναι ο πυρήνας του προβλήματος. Και η αναθεώρηση πρέπει να γίνει σε μηδενική βάση και όχι με τις μέχρι σήμερα μπαλωματικές επιλογές που θυμίζουν κάτι από σινιά στα servers.

Στα θετικά καταγράφεται το γεγονός ότι το Υπουργείο Μεταφορών, με αφορμή το fail στη Λάρνακα και το Βασιλικό, προτίθεται να προχωρήσει σε μελέτη των λόγων για την καθυστέρηση. Ακόμα πιο θετικό είναι το γεγονός ότι στις «συσκέψεις» κλήθηκαν εμπλεκόμενοι φορείς, περιλαμβανομένου και του Γενικού Λογιστή.

Ωστόσο, βλέπουμε ήδη μια σειρά από παρατηρήσεις οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Οι προσφυγές στην Αναθεωρητική Αρχή Προσφορών καθίστανται τα τελευταία χρόνια λιγότερες, αλλά με υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας, το οποίο κινείται σε διαλαγαξιακά επίπεδα που προσεγγίζουν το 50%. Την ίδια στιγμή, καταγράφουμε συγκεκριμένους φορείς των οποίων οι προσφορές «πέφτουν» σε ποσοστά πολύ υψηλότερα ακόμα και από το 50%, με το πρόβλημα έτσι να εστιάζεται σε συγκεκριμένους θεσμούς του κράτους, όπου πρέπει να δοθεί σοβαρή προσοχή για άμεση βελτίωση του τρόπου λειτουργίας τους. Κατ’ ιδίαν, το ΔΣΚ έχει σημειώσει και κατονομάσει τους θεσμούς όπου τα στοιχεία καταδεικνύουν πως υπάρχει πρόβλημα.

Το αβγό και η μανιβέλλα

Την ίδια ώρα, έχουμε κατ’ επανάληψη σημειώσει ότι, κατά την καθομιλουμένη, όταν ένα όργανο του κράτους «κυλά το αβγό με τη μανιβέλα», η λύση δεν είναι να ανταλλάξουμε την παλιά, μάτενη μανιβέλλα με καινούργια, ας πούμε από τιτάνιο, αλλά να αλλάξει η όλη διαδικασία κυλήματος του αβγού.

Κι αν αυτό δεν γίνει σε μηδενική βάση, τότε το ευρύτερο πρόβλημα θα συνεχίσει να σοβεί και να διαβρώνει την οικονομία.

Η κατάσταση ενέχει προβλήματα ακόμα ευρύτερα από τα χαμένα κονδύλια και τα απολεσθέντα οφέλη που θα είχε ο τόπος αν ολοκληρώνονταν τα έργα εντός προϋπολογισμού και στην ώρα τους.

Πρώτο, διότι κάτω από τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ, θα αποτελούν σοβαρή πληγή στο πλάνο δαπανών και το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πλαίσιο.

Δεύτερο, διότι το παλιό και καλά εδραιωμένο, μέσα στα χρόνια, κόλπο με το οποίο καθυστερεί ένα έργο και η Κυβέρνηση δείχνει μειωμένες δαπάνες για να βγουν τα νούμερα του έτους, δεν θα μπορεί πλέον να πετύχει.

Μάλιστα, μπροστά στα χρονοδιαγράμματα του ΣΑΑ, κάποια παραδοτέα θεωρούνται από την Κύπρο ως ολοκληρωμένα κάτω από την εξήγηση «contract signed». Κάποια στιγμή, και η Κομισιόν θα μας πάρει χαμπάρι.

Τρίτο, διότι τα έργα είναι όλο και πιο απαραίτητα, τόσο για τη χώρα και την κοινωνία, όσο και για τις ειλημμένες μας υποχρεώσεις.

Και, πάνω από όλα, ενώ η κοινωνία αποδίδει αυτές τις αποτυχίες στη διαφθορά, η αλήθεια είναι μάλλον η αντίθετη: Η γενικευμένη αποτυχία του συστήματος δημοσίων προσφορών δεν είναι αποτέλεσμα της διαφθοράς, αλλά μάλλον η γόνιμη γη στην οποία η διαφθορά ευδοκιμεί. Η διαφθορά παράγεται από τις ισχύουσες διαδικασίες, δεν προκαλείται από αυτές. 

Από τερματικά μέχρι μολύβια

Στα καλά νέα της μελέτης του Υπουργείου Μεταφορών μπορούμε να προσθέσουμε επιπλέον κινήσεις που γίνονται στο Γενικό Λογιστήριο αλλά και στα Δημόσια Έργα, όπου εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες παρόμοιες κινήσεις επιχειρούν να λύσουν τις αδυναμίες που απορρέουν από το ίδιο το δημόσιο. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι βαθύτερο και έχει να κάνει με την όλη διαδικασία προσφορών του δημοσίου, από τερματικά φυσικού αερίου, μέχρι την αγορά μολυβιών.

Το νομικό πλαίσιο δημοσίων προσφορών, δημόσιων έργων και συμβάσεων πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν. Το σημερινό πλαίσιο βρίσκεται σε κατάσταση, κατά τη στρατιωτική αργκό, ΠΟΕ (Πέραν Οικονομικής Επισκευής). Ιδέες και εισηγήσεις ήδη υπάρχουν στις κατ΄ ιδία συζητήσεις, ενώ και παραδείγματα από άλλες χώρες έχουν επίσης συζητηθεί.

Γι’ αυτό και, ενώ οι κινήσεις που γίνονται είναι αξιοσημείωτες, δεν μπορεί να τους αποδοθεί ο τίτλος της «μεταρρύθμισης». Πρέπει να μετατραπεί, από «σύσκεψη στο Υπουργείο Μεταφορών», σε πρότζεκτ. Με αίσθηση του κατεπείγοντος, με δικό της task force, αποτελούμενο από άτομα που θα φέρουν την επιχειρησιακή και πολιτική ευθύνη, με ρητά παραδοτέα προς τον ίδιο το Πρόεδρο της Δημοκρατίας και με δημόσια δεδηλωμένο χρονοδιάγραμμα εφαρμογής. Και, ναι, με ενημέρωση για την κλινική εικόνα προς την υπόλοιπη πολιτική ηγεσία, η οποία θα κληθεί να εγκρίνει τα παραδοτέα στη Βουλή.

Η πιο ορθόδοξη προσέγγιση θα ήταν η ανάπτυξη ενός νέου μεταρρυθμιστικού πρότζεκτ, στο πρότυπο ίσως του προγραμματισμού που γίνεται για την φορολογική μεταρρύθμιση και με τη συμμετοχή νομικής, επιχειρηματικής και κυβερνητικής εμπειρογνωμοσύνης.

Αν αυτό είναι το ένα και μοναδικό πρότζεκτ που θα τελειώσει στην ώρα του, θα μπορεί η Κυβέρνηση να ισχυριστεί πως έχει πετύχει κάτι το σημαντικό.

Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Περιοριστήκαμε σε μπαλώματα, μικροκινήσεις αλλά και σε Προέδρους της Δημοκρατίας που στο παρελθόν κατάντησαν να κάνουν εκκλήσεις σε επιχειρηματίες να μην προχωρούν σε μαζικές προσφυγές (ναι, τα στοιχεία δείχνουν πως γίνεται κατάχρηση της προσφυγής από κάποιες συγκεκριμένες επιχειρήσεις). Κανένας δεν «έχει να παίρνει» ψήφους από ένα τέτοιο πλάνο και γι αυτό καμία ηγεσία δεν προχώρησε σε αυτό το δύσκολο πρότζεκτ.

Κι αυτός είναι ο μόνος λόγος που, κι εμείς, μπροστά στα σαπισμένα ερημωμένα πρότζεκτ που δεν προχωρούν, σύντομα μπορεί να πουλάμε ρόστο-χαλλούμι, κάνοντας όνειρα πως θα επανέλθουμε σε κάποιο μεγαλείο που δεν είχαμε ποτέ.

* Οι απόψεις είναι προσωπικές