Αποχαιρετώντας τo 2023, ανασκοπούμε το παρελθόν ατενίζοντας τις οικονομικές προκλήσεις του 2024 .
Παρ’όλο των οικονομικών συνεπειών του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς και της οικονομικής κρίση ως απόρροια της πανδημίας που επηρέασε όλο το φάσμα της οικονομίας, με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Κυπριακής Κυβέρνησης και τις θυσίες της κοινωνίας η Κύπρος κατάφερε να διαχειριστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις οικονομικές επιπτώσεις τους σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μέσα από μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, αξιοποιώντας ευρωπαϊκά εργαλεία στήριξης αλλά και εγχώριους οικονομικούς πόρους, υιοθετήθηκαν μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας αποτρέποντας σε σημαντικό βαθμό κύμα χρεοκοπίας επιχειρήσεων αλλά και απολύσεων προσωπικού.
Σήμερα η κυπριακή οικονομία συνεχίζει να ανθίσταται παρόλο που βιώνει μια οικονομική επιβράδυνση με ρυθμό ανάπτυξης στο 2,5%, με μια ανεργία να είναι κοντά στο 6% και που προσεγγίζει σταθερά το επίπεδο της πλήρης απασχόληση και με ένα εναρμονισμένο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή που τον Οκτώβριο του 2023 αυξήθηκε κατά 3,6% σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2022. Οι αφίξεις τουριστών για το 2023 είναι ελαφρά πιο κάτω από το ρεκόρ του 2019 και με ρεκόρ εσόδων. Οι δημοσιονομικοί δείκτες παραμένουν θετικοί, ενώ πρόσφατα ο Οίκος Αξιολόγησης Moody’s αναβάθμισε την πιστοληπτική αξιολόγηση της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά από 11 χρόνια ξανά στην επενδυτική βαθμίδα.
Γενικά μπορεί να πούμε ότι το 2023 η κυπριακή οικονομία εξελίχθηκε όχι και τόσο άσχημα, σε μια εποχή με ρευστό διεθνές οικονομικό περιβάλλον λόγο κυρίως των πολέμων που βρίσκονται σε εξέλιξη και των συνεπειών τους. Οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία παραμένουν, το 2023 αφήνει πίσω του πολλά ανοιχτά μέτωπα. Η διαχείριση των προβλημάτων πρέπει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά αν θέλουμε να δούμε ένα καλύτερο μέλλον. Ας γίνει το 2024 χρόνια σημαντικών μεταρρυθμίσεων.
Προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις
Θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για περαιτέρω ενίσχυση νέων δυναμικών τομέων της οικονομίας πέραν των παραδοσιακών που σήμερα είναι ο τουρισμός και γενικά ο τομέας των υπηρεσιών. Αυτοί οι νέοι τομείς θα δώσουν στην οικονομία μεγαλύτερη ευελιξία και εξωστρέφεια και θα επιφέρουν μία βιώσιμη ανάπτυξη, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη μελλοντική ευημερία προς τους πολίτες. Τέτοιοι τομείς είναι η καινοτομία, η ψηφιακή τεχνολογία, η έρευνα, η ιδιωτική εκπαίδευση, αλλά και η πράσινη ανάπτυξη. Ειδικά η Κύπρος μπορεί και χρειάζεται να βελτιώσει περαιτέρω τον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας για να μπορέσει να αυξήσει την παραγωγικότητα της. Αυτό θα προέλθει μέσα από τη μεταρρύθμιση του συστήματος δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και του τομέα της επιχειρηματικότητας, συμπεριλαμβανομένης και της σημαντικής ενίσχυσης των ερευνητικών κέντρων, νεοφυών επιχειρήσεων, και τεχνοβλαστών.
Είναι πολύ σημαντικό να συνεχιστεί η περεταίρω προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού. Η λήψη μέτρων αντιμετώπισης του προβλήματος της έλλειψης εργατικού δυναμικού ειδικά σε τομείς όπως ο τουρισμός, η εστίαση, η αγροτική παραγωγή και οι κατασκευές. Συνέχιση και ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που αφορούν τον δημόσιου τομέα και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Περαιτέρω υλοποίηση του εκσυγχρονισμού του δικαστικού συστήματος και του νομοθετικού πλαισίου για γρηγορότερη απονομή της δικαιοσύνης και διασφάλισης διαφάνειας και αποτελεσματικότερης πάταξης της διαφθοράς. Αλλαγή του φορολογικού συστήματος δίνοντας περισσότερα φορολογικά κίνητρα που θα προωθήσουν τις εγχώριες και ξένες επενδύσεις και θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της οικονομίας. Υλοποίηση της νέας πράσινης φορολογικής μεταρρύθμισης που θα ενθαρρύνει μέσα από κίνητρα τις επενδύσεις που στηρίζονται στην πράσινη ενέργεια αλλά και αυξάνοντας την φορολόγηση τεχνολογιών/τομέων που δυνητικά ρυπαίνουν το περιβάλλον, έχοντας σαν επακόλουθο τη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης αλλά και την αύξηση της πράσινης ενέργειας. Μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος και αποτελεσματικότερη διαχείριση του μεγαλύτερου μας προβλήματος μετά το Κυπριακό του μεταναστευτικού όπου χρειάζεται η λήψη περισσότερων δραστικών μέτρων για την καλύτερη διαχείριση του προβλήματος.
Πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι ευκαιρίες του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από το πρόγραμμα αυτό η Κύπρος θα μπορεί να αντλήσει κεφάλαια τα οποία είναι συνδεδεμένα με συγκεκριμένους τομείς παραγωγικών επενδύσεων που έχουν σχέση με την πράσινη και την ψηφιακή μεταρρύθμιση. Αν τα εκμεταλλευτεί σωστά θα μπορέσει να εκσυγχρονίσει την οικονομία της, να δημιουργήσει νέες και ποιοτικότερες θέσεις εργασίας, να διαμορφώσει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Δημόσιο χρέος και κρατικές δαπάνες
Παρά το γεγονός ότι οι δημοσιονομικοί δείκτες παραμένουν θετικοί, με συνέχιση της μείωσης του δημοσίου χρέους αυτό δεν είναι ικανό για εφησυχασμό. Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε μια αύξηση των κρατικών δαπανών, αυτό πρέπει να το τιθασεύσουμε αν δεν θέλουμε να δούμε το δημόσιο χρέος να ξαναπαίρνει ξανά την ανιούσα και τα όποια πλεονάσματα που προσδοκούμε να εξανεμίζονται. Σήμερα οι δαπάνες του κρατικού μισθολογίου ανέρχονται στο 28% των συνολικών δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού, περιορίζοντας τις δυνατότητες της κυβέρνησης για περισσότερες αναπτυξιακές δαπάνες. Από το 2012 μέχρι σήμερα μέσα σε 11 χρόνια το κρατικό μισθολόγιο αυξήθηκε κατά 1,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Λόγω της διόγκωσης των μόνιμων ανελαστικό δαπανών του κράτους που θα προέλθουν με την αποδέσμευση των τελευταίους εννέα μόλις μήνες 2400 θέσεων εργασίας στο δημόσιο, ο μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος κίνδυνος δημοσιονομικού εκτροχιασμού είναι υπαρκτός, γ’ αυτό οι όποιες αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται μέσα στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας και οι οποίες δεν θα δημιουργούν τάσης εκτροχιασμού του κρατικού μισθολογίου.
Διεθνές περιβάλλον και πληθωρισμός
Η ευρωπαϊκή οικονομία αποδείχτηκε ανθεκτική στην ενεργειακή κρίση που προκάλεσε η ρωσο-ουκρανική διένεξη και το πακέτο NextGenerationEU παρέχει ενίσχυση των οικονομιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επί του παρόντος, ο πληθωρισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει καθοδική τάση, ενδεχομένως να παραμείνει για κάποιους μήνες ακόμη σε κάπως ψηλά επίπεδα αλλά εκτιμάται ότι θα υποχωρήσει προς τα μέσα του 2024 κοντά στο 2% . Αυτή η εκτίμηση υπόκειται σε υψηλό βαθμό αβεβαιότητας και επηρεάζεται από τις εξελίξεις στη ρωσο-ουκρανική κρίση αλλά και από την κρίση στην Μέση Ανατολή και τον βαθμό ασφαλούς διέλευσης πλοίων από την Ερυθρά Θάλασσα.
Η αύξηση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει σταματήσει, με το σημερινό ύψος των επιτοκίων της να φαίνεται να πετυχαίνει σταδιακά το επιθυμητό αποτέλεσμα, διασφαλίζοντας τη σταθεροποίηση του πληθωρισμού κοντά στο 2% μέσα στο2024 που είναι και η εκάστοτε πολιτική της. Οι συνεχείς αυξήσεις του βασικού επιτοκίου έχει σαν επακόλουθο τον ακριβότερο δανεισμό για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά, αλλά και τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου η αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους τους γίνεται με υψηλότερα επιτόκια, με όλες τις αρνητικές συνέπειες στην διαχείριση του.
Από τις σημερινές στατιστικές ενδείξεις της ευρωπαϊκής οικονομίας διαβλέπεται ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα καταφέρει με το νέο χρόνο να πετύχει το στόχο της μείωσης του πληθωρισμού χωρίς την πρόκληση ύφεσης στην ευρωζώνη. Για να μην διακινδύνευση με τις πολιτικές της να προκαλέσει περαιτέρω επιβράδυνση της οικονομίας και αύξηση της ανεργίας, ενδεχομένως και μιας ύφεσης, θα σταματήσει να εφαρμόζει μία συσταλτική νομισματική πολιτική και θα προχωρήσει στη μείωση των επιτοκίων μετά το 2ον τρίμηνο του 2024 κατά την άποψη μου στην περίπτωση που στους επόμενους μήνες δεν θα έχουμε κάποιες αρνητικές εξελίξεις, στον πόλεμο της Μέσης Ανατολής και της Ουκρανίας που θα εκθρέψουν τον πληθωρισμό. Μία πιθανή εξάπλωση του πολέμου στη Μέση Ανατολή μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή διότι θα επηρεάσει την παραγωγή και διανομή του πετρελαίου και αυτό την τιμή του που θα εκθρέψουν και πάλι τον πληθωρισμό.
*Καθηγητής Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών – Αντιπρόεδρος Τμήματος Οικονομικών, Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου.
