Στην πράξη θα κριθούν οι τομές και οι νέες προσθήκες στο σύστημα λειτουργιάς των δικαστηρίων
Αν και την ονομάσαμε Μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης, επί της ουσίας πρόκειται για εκ βάθρων αναδόμηση του συστήματος των δικαστηρίων, από τη βάση μέχρι την κορυφή. Πέρασε από χίλια μύρια κύματα μέχρι να αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά και μπήκε ο «θεμέλιος λίθος» την πρώτη Ιουλίου του 2023. Η βασική ιεραρχική δομή πήρε νομοθετική μορφή και τώρα θα πρέπει να καταστεί και λειτουργική, με την προσθήκη «ουσιαστικών πινελιών».
Το κεντρικό μότο που χρησιμοποιήθηκε από όλους του φορείς που συμμετέχουν στη μεταρρύθμιση, απλουστευμένο μεν – καίριο δε, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο «η αργή δικαιοσύνη δεν είναι δικαιοσύνη». Κοινά αποδεχτό είναι πως η δικαιοσύνη έχει μπλοκαριστεί στην αναχρονιστική δομή λειτουργίας των δικαστηρίων αλλά και τον τρόπο που γίνονταν ή γίνονται οι εκδικάσεις των υποθέσεων, με αποτέλεσμα «απλές» υποθέσεις να χρειάζεται έως και δεκαετία για να εκ- δικαστούν και να παρθεί κάποια απόφαση, που πιθανόν να μην έχει αξία.
Δεν υπάρχει καλύτερη περιγραφή της κατάστασης όσον αφορά τη λειτουργία των κυπριακών δικαστηρίων από την επεξηγηματική εισαγωγή του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την στρατηγική του, με αφορμή τον προϋπολογισμό του 2024.
Όπως αναφέρεται στο σημείωμα του προϋπολογισμού του 2024, του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που αφορούσε τη μεταρρύθμιση στη λειτουργία των δικαστηρίων «με απλά λόγια, τι αποζητούσαν από την εφαρμογή της μεταρρύθμισης οι κύριοι συντελεστές στην απονομή δικαιοσύνης; Οι δικαστές θέλουν ποιοτική αναβάθμιση και σύντομη εκδίκαση υποθέσεων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης εποπτεύει τις αλλαγές και τα χρονοδιαγράμματα και οι δικηγόροι θέλουν αποφάσεις άμεσα».
Αυτό ήταν και το πρόσταγμα των καιρών αλλά και η πίεση, αφού όλοι οι συντελεστές στον τομέα τις δικαιοσύνης ήθελαν, οι πολίτες ήθελαν, έμενε η πολιτική βούληση για να πάρουν τα «θέλω» σάρκα και οστά. Αν ανατρέξουμε στην προηγούμενη δεκαετία, η κατάσταση άρχισε να γίνεται ακόμη πιο πιεστική. Η οικονομική κρίση αλλά πρόσφατα και η πανδημία του κορωνοϊού έφεραν περισσότερες και πιο περίπλοκες και εξειδικευμένες υποθέσεις ενώπιον των δικαστηρίων. Κατά το Υπουργείο Δικαιοσύνης, μεγάλη αύξηση παρουσιάστηκε σε υποθέσεις που αφορούσαν καθυστερημένες οφειλές / τέλη (π.χ. Φ.Π.Α., Κοινωνικές Ασφαλίσεις, Φόρος Εισοδήματος κτλ.), υποθέσεις που αφορούν Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια και υποθέσεις σχετικές με το κούρεμα καταθέσεων.
Οι αναφερόμενες υποθέσεις, κατά το υπουργείο, ήταν πρωτόγνωρες για τα κυπριακά δεδομένα (και για τα διεθνή, όσον αφορά το κούρεμα καταθέσεων) που η διεκπεραίωση τους ενέχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας και απαιτεί και μεγάλο βαθμό εξειδίκευσης. Επιπλέον, η αύξηση της εγκληματικότητας συνέβαλε στην αύξηση των ποινικών υποθέσεων.
Όλα τα ανωτέρω, κατά το υπουργείο, οδήγησαν στη δημιουργία καθυστερήσεων στην εκδίκαση των δικαστικών υποθέσεων, τόσο πρωτόδικα όσο και δευτεροβάθμια. Επί της ουσίας, οδήγησαν σε ένα μπλακ άουτ των δικαστηρίων μας. Υπήρχαν και υπάρχουν ελλείψεις, τόσο όσον αφορά στις υλικοτεχνικές υποδομές όσο και στο προσωπικό.
Επίσης, η μη ύπαρξη πλήρους μηχανογραφημένου συστήματος, ικανοποιητικών κτηριακών εγκαταστάσεων και αποθηκευτικών χώρων, καθιστά δυσκολότερο το έργο της Δικαστικής Υπηρεσίας και οδηγεί μεταξύ άλλων σε απώλειες εγγράφων, παράγοντες που επίσης συντείνουν στην καθυστέρηση της απονομής της Δικαιοσύνης και της εξυπηρέτησης του κοινού.
ΤΟ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕ ΚΑΙ Η ΚΟΜΙΣΙΟΝ
Αυτή τη διαπίστωση έκανε σε πρόσφατη συνέντευξη του στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Stefan de Keersmaecker. Από το 2017, όταν η Κυπριακή Δημοκρατία ζήτησε τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για υποστήριξη στην προσπάθεια για μεταρρύθμιση, με στόχο τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των δικαστηρίων και της Δικαιοσύνης στην Κύπρο, ο Stefan de Keersmaecker ση- μείωσε πως τέθηκαν από ευρωπαϊκής πλευράς 21 συγκεκριμένες συστάσεις και σχέδιο υλοποίησής τους, αφού ως γνωστό το σύστημα δικαιοσύνης στην Κύπρο προκαλούσε και προκαλεί συσσώρευση εκκρεμών δικαστικών υποθέσεων και συνεπακόλουθες καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων.
Ενδεικτικά, ανέφερε πως η εκδίκαση ορισμένων αστικών υποθέσεων θα μπορούσε δυνητικά να διαρκέσει έως και 9,5 έτη από την έναρξη της εκδίκασης τους στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο έως την ολοκλήρωση της έφεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Μέχρι το καλοκαίρι του 2023 το έργο επικεντρώθηκε στην επισκόπηση της λειτουργίας των δικαστηρίων, η οποία έθεσε τη βάση της δικαστικής μεταρρύθμισης στην Κύπρο, καθώς παρήγαγε 21 συγκεκριμένες συστάσεις μαζί με ένα σχέδιο δράσης.
ΤΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ζητήθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2018 έκθεση από Ιρλανδούς πραγματογνώμονες για τη μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό της Δικαστικής Υπηρεσίας, η οποία έκθεση έχει εγκριθεί και άρχισε να υλοποιείται εντός αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων, τα οποία περιλαμβάνονται σε Σχέδιο Δράσης.
Πρώτιστο μέλημα η αναθεώρηση διαδικασιών και εισαγωγή εναλλακτικών επιλογών για ταχύτερη εκδίκαση υποθέσεων. Οι θεσμοί, κανονισμοί και διαδικασίες που ακολουθούνται σήμερα από τα Δικαστήρια / Πρωτοκολλητεία είναι πεπαλαιωμένοι και δύσκαμπτοι, γεγονός που συνέβαλε στη δημιουργία καθυστερήσεων. Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός τους θα οδηγήσει στην ταχύτερη εκδίκαση των υποθέσεων.
Επίσης, στην έκθεση εντοπίστηκε πως η δικαστική υπηρεσία στις τάξεις της απαριθμεί αριθμό δικαστών δυσανάλογο με τον όγκο των υποθέσεων που υπάρχουν. Συνεπώς, κάθε δικαστής καλείται να διεκπεραιώσει αριθμό υποθέσεων πολύ μεγαλύτερο από το ό,τι δείχνουν οι στατιστικές για τα ανάλογα Δικαστικά συστήματα των χωρών της Ευρώπης. Επίσης εντοπίζεται η ανάγκη για ορθότερη διαχείριση του δικαστικού χρόνου.
ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΛΗΦΘΗΚΑΝ
w Εκσυγχρονισμός Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας (Οι νέοι Κανονισμοί Πολιτικής Δικονομίας έχουν εγκριθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο στις 19 Μαΐου 2021 και θα τέθηκαν σε εφαρμογή τον Σεπτέμβριο, 2023). Για το Εφετείο, έχουν τεθεί σε εφαρμογή την 3η Ιουλίου 2023.
w Δημιουργία Σχολής Επιμόρφωσης Δικαστών και Προσωπικού (θεσπίστηκε με τον περί της Ίδρυσης και Λειτουργί- ας Σχολής Δικαστών Νόμος του 2020 (101(I)/2020)
w Δημιουργία συνοπτικών διαδικασιών για την εκδίκαση μικροδιαφορών.
w Μείωση των καθυστερημένων υποθέσεων (backlog) που εκκρεμούν στα Δικαστήρια (το Ανώτατο Δικαστήριο διόρισε, τον Ιανουάριο 2022, Συντονιστή του Έργου Εκκαθάρισης των Καθυστερημένων Υποθέσεων).
w Πρόσληψη δικαστών για εκδίκαση των καθυστερημένων υποθέσεων
w Case Management (Διαχείριση Υποθέσεων)
w Εισαγωγή και εφαρμογή του μηχανογραφημένου συστήματος δικαστηρίων και ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-Justice).
Η χειρόγραφη τήρηση όλων των μητρώων, βιβλίων και εντύπων που διατηρούνται στη Δικαστική Υπηρεσία αναλώνει περισσότερες ανθρωποώρες και κατ’ επέκταση αυξάνει τα λειτουργικά έξοδα. Η ευκολία που θα παρέχει ένα μηχανογραφημένο σύστημα στη δημιουργία στατιστικών, εντοπισμό υποθέσεων / δικογράφων, αποφυγή σπατάλης χαρτιού και ηλεκτρονικής πληρωμής (αντί χαρτοσήμων) είναι δεδομένη.
ΤΙ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΕ
w Τήρηση ηλεκτρονικών μητρώων υποθέσεων (από 1/1/2019 υιοθετήθηκε από τα Πρωτοκολλητεία αστικών υποθέσεων παγκύπρια η χρήση ηλεκτρονικού μητρώου. Από τον Φεβρουάριο του 2022 λειτουργούσε το ενδιάμεσο πληροφοριακό σύστημα ηλεκτρονικής καταχώρισης iJustice).
w Ηλεκτρονική καταχώρηση δικογράφων
w Αυτοματοποιημένη δημιουργία στατιστικών δεδομένων
w Αυτόματη παρακολούθηση της εξέλιξης της διαδικασίας των υποθέσεων
w Ηλεκτρονική πληρωμή τελών
Στη βάση της έκθεσης των Ιρλανδών εμπειρογνωμόνων, διερευνώνται και νέες μέθοδοι λήψης πρακτικών με σκοπό την ακριβέστερη απεικόνιση της διαδικασίας. Όπως η υιοθέτηση του DAR (Digital Audio Recording) για τη λήψη πρακτικών καθώς και η διερεύνηση του κατά πόσο η Δικαστική Υπηρεσία θα προβεί σε αγορά συστήματος στενοτύπισης.
Τελευταίο και πιο σημαντικό είναι πως από τη Δευτέρα 18 Δεκεμβρίου 2023, τέθηκε σε εφαρμογή το σύστημα ηλεκτρονικής δικαιοσύνης ejustice. Συγκεκριμένα, από την πιο πάνω ημερομηνία, τo σύστημα ejustice έχει τεθεί σε παραγωγική λειτουργία σε όλα τα Δικαστήρια εκτός από το Ανώτατο Δικαστήριο, σε σχέση με την τριτοβάθμιά του δικαιοδοσία και το Διοικητικό Δικαστήριο Διεθνούς Προστασίας. Το σύστημα τίθεται, επίσης, σε παραγωγική λειτουργία, σε σχέση με όλες τις δικαιοδοσίες του Επαρχιακού Δικαστηρίου, πλην της Ποινικής Δικαιοδοσίας και της δικαιοδοσίας του Κακουργιοδικείου και του Στρατιωτικού Δικαστηρίου.
Τι προσφέρει:
– Οι νέες καταχωρίσεις στο σύστημα σε σχέση με τα Δικαστήρια και τις δικαιοδοσίες , θα γίνονται ηλεκτρονικά.
– Η ενημέρωση και ο χειρισμός των υποθέσεων που καταχωρίστηκαν στο σύστημα ijustice, θα συνεχίσουν να γίνονται στο σύστημα e-justice.
– Οι υποθέσεις οι οποίες δημιουργήθηκαν σε φυσικό φάκελο, πριν από την εφαρμογή οποιουδήποτε ηλεκτρονικού συστήματος, θα ενημερώνονται, μόνο, με φυσική καταχώριση.
– Οι καταχωρίσεις οι οποίες θα γίνονται από εξωτερικούς χρήστες (χρήστες εκτός των Δικαστηρίων), θα αποτελούν μέρος του ηλεκτρονικού φακέλου της κάθε υπόθεσης, στην οποία αυτές θα αφορούν.
Το σύστημα ηλεκτρονικής καταχώρισης i-justice, λειτουργούσε μέχρι την 1:00 μμ της Παρασκευής 15 Δεκεμβρίου 2023. Από την συγκεκριμένη ώρα και μετά δεν θα επιτρέπονται/γίνονται δεκτές καταχωρίσεις σε αυτό.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ
Το Ανώτατο Δικαστήριο σήμερα λειτουργεί έχοντας πολλές δικαιοδοσίες. Η εξειδίκευση που θα προέλθει μέσα από τη δημιουργία του Εφετείου και την τμηματοποίηση του, καθώς και από τη δημιουργία άλλων ειδικών δικαστηρίων, θα βοηθήσει στην πιο γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης. Στην Κύπρο δεν υπήρχε τρίτος βαθμός δικαιοδοσίας, ο οποίος πλέον εισήχθηκε με τις νέες μεταρρυθμίσεις, όπως τον διαχωρισμό του Ανωτάτου Δικαστηρίου σε Ανώτα- το Συνταγματικό Δικαστήριο και Ανώτατο Δικαστήριο.
Επίσης, η δημιουργία Διοικητικού Δικαστηρίου Διεθνούς Προστασίας κρίθηκε επιβεβλημένη, λόγω Ευρωπαϊκής Οδηγίας. Ως συνεπακόλουθο σημειώνει το αρμόδιο υπουργείο όλων των πιο πάνω μεταρρυθμίσεων, είναι και η κάλυψη στεγαστικών αναγκών που προϋπήρχαν αλλά και επιπρόσθετων που δημιουργήθηκαν.
ΣΥΣΤΑΣΗ ΝΕΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ
w Εφετείο
w Διοικητικό Δικαστήριο Διεθνούς Προστασίας
w Εμπορικό Δικαστήριο και Ναυτοδικείο
w Ανέγερση νέου κτηρίου για τις στεγαστικές ανάγκες του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας καθώς και αποθηκευτικών χώρων.
w Επέκταση -μέσω ανέγερσης ορόφου του νέου κτηρίου Δικαστηρίου Αμμοχώστου, στο Παραλίμνι (το κτήριο παραδόθηκε στη Δικαστική Υπηρεσία).
ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ
Επίσης, σημαντικό αγκάθι, όπως αποδείχτηκε πολλές φορές, είναι η ασφάλεια τόσο ως προς το προσωπικό και τους επισκέπτες, όσο και προς τη δικαστική διαδικασία. Τροχοδρομήθηκε από τον Φεβρουάριο του 2018 η δραστική αναβάθμιση των υφιστάμενων μέτρων ασφαλείας καθώς και η προσθήκη καινούριων.
Η ενίσχυση της φυσικής ασφάλειας των δικαστηρίων θεωρείται ως ένα επιβεβλημένο μέτρο, το οποίο πρέπει να ληφθεί έτσι ώστε να διασφαλιστεί η προστασία και ακεραιότητα των δικαστηρίων. Όλα τα μέτρα για ενίσχυση της φυσικής ασφάλειας των δικαστηρίων λαμβάνονται βάσει της «Έκθεσης του Υπευθύνου του Γραφείου Πρόληψης Εγκλήματος για τη Φυσική Ασφάλεια των Δικαστηρίων», Αστυνομία Κύπρου, Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος, Γραφείο Πρόληψης Εγκλήματος ημερομηνίας 31 Μαΐου 2018. Η Δικαστική Υπηρεσία έχει προχωρήσει στην άμεση προώθηση των διαδικασιών για υλοποίησή τους, η δε υλοποίηση, παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήματα από την Αστυνομία Κύπρου.
ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
w Κατασκευή/Βελτίωση περίφραξης πέριξ των Δικαστηρίων για παρεμπόδιση εισόδου ανεπιθύμητων προσώπων (η περίφραξη στο κτήριο του Ανωτάτου Δικαστηρίου και του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας παραδόθηκε το 2ο τρίμηνο του 2022).
w Δημιουργία δωματίων ασφάλειας.
w Εισαγωγή κλειστού κυκλώματος βιντεοπαρακολούθησης.
w Εγκατάσταση συστήματος συναγερμού διάρρηξης.
w Εγκατάσταση συναγερμού πυρανίχνευσης και συστημάτων αυτόματης πυρόσβεσης.
w Εγκατάσταση/Βελτίωση περιμετρικών φωτισμών ασφάλειας.
w Αγορά και τοποθέτηση αψίδων ανίχνευσης μετάλλων και ακτινοδιαγνωστικών μηχανών (στα πλείστα κτήρια των δικαστηρίων έχουν ήδη εγκατασταθεί και λειτουργούν).
w Καταρτισμός/Βελτίωση διαδικασιών.
w Βελτίωση διαδικασιών ασφάλειας.
ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ
Σε πρόσφατες συνεντεύξεις που μας παραχώρησαν ο τέως πρόεδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου Χρίστος Κληρίδης και ο νυν πρόεδρος Μιχάλης Βορκάς, τόνισαν και οι δύο ότι πρέπει να γίνουν ακόμη κάποια σημαντικά βήματα που θα υποβοηθήσουν στην πιο εύρυθμη αλλά και γρήγορη διαδικασία στη λειτουργία των δικαστηρίων.
Ο κ. Κληρίδης εστίασε περισσότερο στην ανάγκη για υλοποίηση του έργου της Ανεξάρτητης Υπηρεσίας Δικαστηρίων, με τη λιγότερο δυνατή εμπλοκή του Ανωτάτου Δικαστηρίου και ανάθεση σε εμπειρογνώμονες, με τη συμμετοχή του ΠΔΣ και εκπροσώπους των τοπικών.
Καθώς και στην επίσπευση των διαδικασιών για επιμέρους γραφειοκρατικά ζητήματα που πρέπει να λυθούν με την χρήση ψηφιακής αποτύπωσης των πρακτικών δικαστηρίου (ADR), όπως και τη χρήσης του ODR (Οnline Dispute Resolution) σε εξ αποστάσεως ακροάσεις στις υποθέσεις και διαδικασίες όπου δεν θα ακουσθεί μαρτυρία. Π.χ. διοικητικό δικαστήριο, ενδιάμεσες αιτήσεις, εφέσεις. Μεταξύ άλλων μάς μίλησε για την εφαρμογή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης e-justice, η οποία περιλαμβάνει τόσο καταχώριση, όσο και ψηφιοποίηση αρχείου δικαστικών φακέλων.
Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των δικηγόρων, Μιχάλης Βορκάς, μας ανέφερε πως η μεταρρύθμιση στη δικαιοσύνη αποτελούσε άμεση αναγκαιότητα. Σημείωσε πως αυτή εφαρμόσθηκε εν μέρει στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια δικαιοδοσία, με καλά και ενθαρρυντικά αποτελέσματα μέχρι σήμερα. Δεν παύει να υπάρχει η ανάγκη επέκτασης της μεταρρύθμισης και στα πρωτοβάθμια δικαστήρια, με στόχο, μεταξύ άλλων, την ταχύτερη εκδίκαση των υποθέσεων τόνισε.
Σημείωσε ακόμα πως τα σημαντικότερα προβλήματα που παραμένουν είναι η σοβαρή καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, η μη δυνατότητα εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων, η μη επαρκής στελέχωση των Πρωτοκολλητείων, με αποτέλεσμα την αδυναμία έγκαιρης εξυπηρέτησης δικηγόρων και διαδίκων η κακή κτηριακή κατάσταση των δικαστηρίων της πρωτεύουσας, καθώς και οι αδυναμίες της δημόσιας υπηρεσίας να εξυπηρετήσουν με σύγχρονους ρυθμούς τις ανάγκες των δικηγόρων σε διάφορα ζητήματα που αφορούν ξένους επενδυτές.
Από την κυπριακή έκδοση του Forbes
