Η εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) και η βιώσιμη ανάπτυξη (ESG) είναι έννοιες συνυφασμένες που αποκτούν ολοένα και περισσότερη σημασία. Ο πλανήτης, η οικονομία, οι επιχειρήσεις αλλά και εμείς ως κοινωνία χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι η κοινωνική ευθύνη και η βιώσιμη ανάπτυξη είναι το κλειδί για ένα πιο καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον.
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε με ικανοποίηση μια δραστική βελτίωση στην εφαρμογή πολιτικών ESG μέσω των πρακτικών του CSR και στις κυπριακές επιχειρήσεις. Για παράδειγμα η ΟΕΒ σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο μέλος της, CSR Cyprus, το Κυπριακό Δίκτυο για την Εταιρική Βιωσιμότητα και Υπευθυνότητα, προωθούν ενέργειες και εκπαιδεύσεις προς τις επιχειρήσεις για την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζονται από πιο εξελιγμένες χώρες στον τομέα του ESG.
Οι κυπριακές επιχειρήσεις έχουν εστιάσει στον πυλώνα των περιβαλλοντικών και ενεργειακών πρακτικών. Το κλίμα της Κύπρου εξάλλου εξυπηρετεί τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας και ειδικότερα της ηλιακής ενέργειας, τόσο για μείωση του κόστους ενέργειας όσο και για μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος. Επίσης, στις παραγωγικές μονάδες και επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους, εφαρμόζονται συστήματα κυκλικής οικονομίας με επακόλουθο την εξοικονόμηση ενέργειας και τον περιορισμό των απορριμμάτων, που οδηγούν και στην βελτίωση της περιβαλλοντικής ταυτότητας κάθε επιχείρησης.
Επίσης οι κυπριακές επιχειρήσεις δίδουν τα τελευταία χρόνια σαφώς μεγαλύτερη έμφαση στην εταιρική κοινωνική ευθύνη με μορφή δωρεών για φιλανθρωπικούς σκοπούς, μέσω της στήριξης τοπικών κοινοτήτων και γενικότερα συνδράμοντας εκδηλώσεις και δράσεις υπέρ ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού.
Ταυτόχρονα φροντίζουν στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης να δρουν και εσωτερικά με επενδύσεις στο έμψυχο δυναμικό τους, για αναβάθμιση και ανανέωση των δεξιοτήτων, το λεγόμενο upskilling and reskilling.
O Μιχάλης Αντωνίου Γενικός Διευθυντής της ΟΕΒ αναφέρει ωστόσο πως ο τομέας της εταιρικής διακυβέρνησης χρήζει βελτίωσης, αναγνωρίζοντας την ίδια ώρα τα μεγάλα βήματα βελτίωσης στα οποία έχουν προβεί οι κυπριακές επιχειρήσεις στο σκέλος του ESG. Εντούτοις συμπληρώνει ο κ. Αντωνίου απαιτούνται κι άλλα αφού αντιλαμβάνονται και οι ίδιες οι επιχειρήσεις ότι οι εξελίξεις στα ρυθμιστικά θέματα δημιουργούν επιτακτική ανάγκη για εφαρμογή αναβαθμισμένων πολιτικών εταιρικής διακυβέρνησης.
Η εταιρική κοινωνική ευθύνη που έγινε εταιρική βιωσιμότητα και υπευθυνότητα
Ο ορισμός εταιρική κοινωνική ευθύνη άρχισε σταδιακά να μετονομάζεται σε εταιρική βιωσιμότητα και υπευθυνότητα. Αυτή η αλλαγή στην ονομασία του πεδίου της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης γίνεται γιατί είναι πιο σημαντικό από ποτέ άλλοτε οι εταιρείες να αναλαμβάνουν υπεύθυνες βιώσιμες επενδύσεις για προστασία του περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Η αλλαγή στον ορισμό καταδεικνύει την αναγκαιότητα οι εταιρείες να δημιουργούν βιώσιμες επενδύσεις τόσο εσωτερικά με στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη της εταιρείας, ενώ παράλληλα να διασφαλίζουν ότι προάγει και συνεισφέρει στην βιώσιμη ανάπτυξη της κοινωνίας.
Κάπου εδώ τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο έρχεται η ΕΕ να καθορίσει με οδηγίες της δύο εργαλεία που θα ορίζουν το πλαίσιο και το τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εταιρική βιωσιμότητα και υπευθυνότητα, το ESG και CSRD. Δηλαδή κάποιους κανόνες που θα μπορούσαν να εξετάσουν τον βαθμό κοινωνικής συνείδησης που διέπει μια επιχείρηση.
Στην Κύπρο την τελευταία δεκαετία έχουμε πιο επισταμένα δράσεις που αφορούν την εταιρική κοινωνική ευθύνη με την ίδρυση και του συνδέσμου CSR Cyprus. Συγκεκριμένα ο CSR Cyprus που ιδρύθηκε το 2016, είναι το Εθνικό Επιχειρηματικό Δίκτυο για την Εταιρική Βιωσιμότητα και Υπευθυνότητα στην Κύπρο και είναι μέλος της ΟΕΒ, όπως ανέφερε η απερχόμενη πρόεδρος του συνδέσμου Έλλη Ιωαννίδου σε πρόσφατη συνέντευξη που μας παραχώρησε. Συμπληρώνοντας πως έχουν θέσει ως πρωταρχικό στόχο την πληροφόρηση, την εκπαίδευση, την ανάπτυξη και την μεταφορά γνώσεων και τεχνογνωσίας προς τα 55 μέλη που αριθμεί σήμερα ο Σύνδεσμος (επιχειρήσεις και οργανισμούς), σχετικά με την βιωσιμότητα και υπευθυνότητα του επιχειρηματικού κόσμου.
Όσον αφορά στα κριτήρια ESG, το τρίπτυχο Περιβάλλον-Κοινωνία-Διακυβέρνηση αποτελεί κυρίαρχο κομμάτι της εκπαίδευσης στην οποία επένδυσε πιο συστηματικά ο Σύνδεσμος. Συμπλέοντας με τις τελευταίες εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο, το CSR Cyprus τάχθηκε υπέρ της μετάβαση από την παραδοσιακή ερμηνεία του CSR [Corporate Social Responsibility] στην πιο πρόσφατη, που δίνει έμφαση στη βιωσιμότητα. Συνεπώς πλέον το ακρωνύμιο CSR ερμηνεύεται ως Corporate Sustainability and Responsibility, στα Ελληνικά: «Εταιρική Βιωσιμότητα και Υπευθυνότητα». Η μετεξέλιξη έγινε το 2022.
Δράσεις ΕΚΕ με win win αποτέλεσμα και όφελος
Η εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) είναι μια ευρεία έννοια της εταιρικής ταυτότητας που μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα με την εταιρεία και τον κλάδο. Μέσω των προγραμμάτων ΕΚΕ, της φιλανθρωπίας και των εθελοντικών προσπαθειών, οι επιχειρήσεις μπορούν να ωφελήσουν την κοινωνία και ταυτόχρονα να ενισχύσουν τα δικά τους εμπορικά σήματα. Όσο σημαντική είναι η ΕΚΕ για την κοινωνία, άλλο τόσο πολύτιμη είναι για την ίδια την εταιρεία. Οι δραστηριότητες ΕΚΕ μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία ισχυρότερου δεσμού μεταξύ εργαζομένων και εταιρειών- μπορούν να τονώσουν το ηθικό και να βοηθήσουν τόσο τους εργαζόμενους όσο και τους εργοδότες να αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με τον κόσμο γύρω τους.
Προκειμένου μια εταιρεία να είναι κοινωνικά υπεύθυνη, πρέπει πρώτα να είναι υπεύθυνη για τον εαυτό της και τους μετόχους της. Συχνά, οι εταιρείες που υιοθετούν προγράμματα ΕΚΕ έχουν αναπτύξει την επιχείρησή τους σε σημείο που να μπορούν να προσφέρουν και στην κοινωνία. Έτσι, η ΕΚΕ είναι κατά κύριο λόγο μια στρατηγική κυρίως των μεγάλων εταιρειών.
Επίσης, όσο πιο ορατή και επιτυχημένη είναι μια εταιρεία, τόσο μεγαλύτερη ευθύνη έχει να θέτει πρότυπα ηθικής συμπεριφοράς για τον ανταγωνισμό και τον κλάδο της.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν σχετικά με την κατανόηση της ΕΚΕ είναι ότι κάθε επιχείρηση την αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό η CSR ELLAS προσπαθεί να την αποτυπώσει σε τρία βασικά επίπεδα αντίληψης και κατανόησης:
- Στο αρχικό επίπεδο για αρκετές επιχειρήσεις η ΕΚΕ ταυτίζεται με παροχή θέσεων εργασίας ή δημιουργία νέων, καταβολή φόρων, ενώ παράλληλα η υπευθυνότητα εκλαμβάνεται ως έννοια συνδεδεμένη με το σεβασμό των νόμων της χώρας που ασκείται η επιχειρηματική δραστηριότητα.
- Σε λίγο υψηλότερο επίπεδο η ΕΚΕ ταυτίζεται με τη φιλανθρωπία. Συνακόλουθα σε σχέση με την επιχειρηματική λειτουργία η κοινωνική ευθύνη ταυτίζεται με τις «αρνητικές επιπτώσεις», με άλλα λόγια ότι ευθύνη για μια επιχείρηση σημαίνει ότι «δεν κάνει κακό», δηλαδή ότι δεν μολύνει το περιβάλλον, δεν καταναλώνει μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, δεν παράγει επιβλαβή προϊόντα κ.α.
- Στο ανώτερο επίπεδο, η κοινωνική ευθύνη ταυτίζεται με τις «θετικές ενέργειες», σημαίνει δηλαδή ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να εντάξουν στην εσωτερική τους δομή και δυναμική κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα όπως π.χ. ενσωμάτωση κάποιου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ή απασχόληση ατόμων από μειονεκτούσες ομάδες, κ.α., όπως και να προχωρήσουν σε διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους.
Η άμεση σύνδεση του CSR με το τρίπτυχο του ESG
Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη συνδέεται άμεσα με τα κριτήρια ESG, δεν μπορούν οι δράσεις για υποστήριξη της Κοινωνίας και του Περιβάλλοντος μιας επιχείρησης να μην συνάδουν με την ESG στρατηγική της, αναφέρει η τέως Πρόεδρος του CSR Cyprus, Έλλη Ιωαννίδου. Σημειώνει ιδιαίτερα τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, που καθορίστηκαν για να βοηθήσουν αλλά και να ωθήσουν τις χώρες και τις επιχειρήσεις, να αναλάβουν πρωτοβουλίες προς κάλυψη των σοβαρότερων προβλημάτων του πλανήτη, για ένα καλύτερο αύριο. Τονίζει πως μια επιχείρηση δεν πρέπει να στοχεύσει και στους 17 Στόχους, αλλά να επιλέξει αυτούς που συνάδουν με το όραμα και την αποστολή της.
Από την πλευρά του ο Μιχάλης Αντωνίου Γενικός Διευθυντής της ΟΕΒ αναφέρει πως η εφαρμογή των πολιτικών ESG στις επιχειρήσεις πρέπει να γίνεται λαμβανομένης υπόψη της μορφής κάθε επιχείρησης, δηλαδή ανάλογα με τον κλάδο δραστηριοποίησης της, το μέγεθός της και γενικότερα τυχόν ιδιομορφίες που μπορεί να υπάρχουν και οι οποίες εξυπηρετούνται από ένα ή περισσότερους από τους πυλώνες των πολιτικών ESG. Ένας από τους κυριότερους τρόπους εφαρμογής τέτοιων πολιτικών, ιδιαίτερα με τους στόχους που τέθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το Fit for 55, είναι οι βιώσιμες περιβαλλοντικές πρακτικές για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Επίσης τονίζει πως οι πολιτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης είναι επίσης πολύ σημαντικό να εφαρμόζονται με την προώθηση ίσων ευκαιριών για όλους στο χώρο εργασίας, χωρίς οποιαδήποτε μορφή διάκρισης.
Τα πέντε επίπεδα εφαρμογής της ΕΚΕ
Κοινά αποδεχτό στον επιχειρηματικό κόσμο είναι τα πέντε επίπεδα που καθορίζουν την πορεία εξέλιξης της εφαρμογής της ΕΚΕ σε μια εταιρεία.
1ο επίπεδο: Οι επιχειρήσεις εκδίδουν έναν κώδικα δεοντολογίας ή κάποιον οδηγό καλής συμπεριφοράς, όπου περιγράφουν κάποιες προθέσεις τους σχετικά με πεδία της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.
2ο επίπεδο: Οι επιχειρήσεις εφαρμόζουν κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσεων π.χ. υιοθέτηση ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ή διαβούλευση με κάποιον προμηθευτή από χώρα του τρίτου κόσμου σχετικά με τις συνθήκες εργασίας του προσωπικού του. Στις περιπτώσεις αυτές η επιχείρηση είναι μεν δραστηριοποιημένη αλλά ενεργεί ανεξάρτητα και χωρίς συνεργασία με άλλους φορείς. Η επιχείρηση μόνη της βάζει τους στόχους της, εφαρμόζει το πρόγραμμά της και προβαίνει σε διορθωτικά μέτρα που μπορεί να χρειαστούν. Οι ενέργειες που αναλαμβάνει μπορεί να έχουν άμεση σχέση με τις βασικές επιχειρηματικές δραστηριότητές της.
3ο επίπεδο: Οι επιχειρήσεις αποφασίζουν να υιοθετήσουν κάποιο σύστημα εφαρμογής προσεγγίσεων για θέματα που σχετίζονται με την ΕΚΕ. Αυτά τα συστήματα μπορεί να έχουν εφαρμογή σε όλες τις επιχειρήσεις, σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή (πχ. Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, κ.α.) ή αποκλειστικά σε ομοειδείς επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένο κλάδο. Η παρακολούθηση της εφαρμογής του συστήματος γίνεται είτε από την ίδια την επιχείρηση, είτε με τη χρήση κλαδικού διαγνωστικού εργαλείου, είτε σε συνεργασία με εξειδικευμένο τρίτο φορέα.
4ο επίπεδο: Οι επιχειρήσεις ενσωματώνουν την ΕΚΕ στην καθημερινή επιχειρηματική τους δραστηριότητα στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης. Στο επίπεδο αυτό η ΕΚΕ γίνεται αναπόσπαστο τμήμα όλων των λειτουργιών της επιχείρησης και λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων.
5ο επίπεδο: Οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν τα ενδιαφερόμενα μέρη τους και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες διαλόγου με αυτά, με σκοπό να γίνουν κατανοητές οι προσδοκίες τους, να επεξηγηθούν οι στόχοι της επιχείρησης, να αναζητηθούν τρόποι επίτευξης συνεργασιών, να εντοπιστούν κενά στην μεταξύ τους επικοινωνία, ώστε να εξαλειφθούν, κ.α. Το στάδιο αυτό, όπου μέσω της ΕΚΕ η επιχείρηση περνά στη δημιουργία διαμοιραζόμενης αξίας για όλους χαρακτηρίζεται από έντονη δημιουργικότητα και καινοτομία τόσο από πλευράς της ίδιας της επιχείρησης, όσο και των ενδιαφερόμενων μερών της.
Η εφαρμογή στην πράξη θα μπορούσε να αφορά θέματα όπως η διαφάνεια των εταιρικών δραστηριοτήτων και των συναλλαγών, η πλήρης ενημέρωση, σήμανση και ιχνηλασιμότητα των προϊόντων της, η διασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειάς τους, ο σεβασμός των δικαιωμάτων του καταναλωτή, η υπεύθυνη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας κ.α. βρίσκονται στο επίκεντρο της επιχειρηματικής προσπάθειας βελτίωσης για αειφορία.
Η ΕΕ βάζει κανόνες
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε μια σειρά από νομοθεσίες και πρωτοβουλίες έτσι ώστε να δώσει το έναυσμα και την πίεση στις εταιρείες να αλλάξουν τις στρατηγικές ανάπτυξης τους καθώς και για να περιορίσει κάποιες κακές πρακτικές χρήσης της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Οι σημαντικές κεντρικές οδηγίες της Ένωσης επί των ΕΚΕ σύμφωνα με τον Πάνο Δημητρίου υπεύθυνο για θέματα ΕΚΕ της Together Cyprus έχουν ως ακολούθως:
- για την αναφορά εταιρικής αειφορίας (Corporate Social Responsibility Directive – CSRD)
- Οδηγία δέουσα επιμέλεια για την εταιρική βιωσιμότητα (Corporate Sustainability Due Diligence (CSDDD)
- Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal)
Σημειώνει δε πως η Οδηγία για την αναφορά εταιρικής αειφορίας (CSRD) είναι ουσιαστικά η κανονιστική οδηγία για λογοδοσία και καταγραφή όλων των πληροφοριών που αφορούν και επηρεάζουν την κοινωνία και το περιβάλλον. Θεσπίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό την δημιουργία πιο ξεκάθαρου διάφανους περιβάλλοντος μέσα στο οποίο οι εταιρείες θα πρέπει να λογοδοτούν και να καταγράφουν όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται ή δημιουργούν μακροπρόθεσμα αντίκτυπο στην κοινωνία και το περιβάλλον.
Το CSRD απαιτεί την υλοποίηση μιας σειράς ενεργειών που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα, αλλά το βασικό του χαρακτηριστικό είναι ότι έχει έρθει για να επηρεάσει και να αποτελέσει τον οδηγό στο ταξίδι της βιωσιμότητας για όλα τα μεγέθη εταιρειών σε ένα εύλογο εύρος χρόνου (έως και το 2029). Αυτό όμως, που πρακτικά το καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι καλείται να ενισχύσει την αποσαφήνιση των κανονιστικών απαιτήσεων σχετικά με τη βιωσιμότητα, να βελτιώσει την ποιότητα και τη μέθοδο υπολογισμού των γνωστοποιήσεων των εταιρειών και να διασφαλίσει ότι αυτές οι πληροφορίες περιλαμβάνονται στην επίσημη χρηματοοικονομική αναφορά της κάθε εταιρείας.
Από την άλλη η οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τονίζει ο κ. Δημητρίου αφορά και την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη Βιωσιμότητα (CSDDD) και έχει σκοπό να θεσπίσει το καθήκον της εταιρικής δέουσας επιμέλειας για την ενσωμάτωση κριτηρίων Βιωσιμότητας. Με την υιοθέτηση της CSDDD οι εταιρείες θα υποχρεωθούν να εντοπίζουν, να προλαμβάνουν, να μετριάζουν ή ακόμα και να τερματίζουν, πράξεις που επηρεάζουν αρνητικά τα ανθρώπινα δικαιώματα ή επηρεάζουν το περιβάλλον. Οι εταιρείες μεγαλύτερου μεγέθους πρέπει να παρουσιάσουν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο ευθυγραμμισμένο με τον στόχο περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1.5 °C, σύμφωνα με τη Συμφωνία του Παρισιού (2016).
Επί της ουσίας οι δύο πιο πρόσφατες οδηγίες αποτελούν τον οδηγό των μεγάλων και μικρών εταιρειών σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το πώς οι ίδιες θα ενεργήσουν/βοηθήσουν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
