Ενώ το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου κλονίζεται από τις αναταράξεις στις αγορές, την ανατροπή της παγκόσμιας οικονομίας και μια συντριπτική αβεβαιότητα, εγώ αισθάνομαι μια περίεργη αίσθηση ηρεμίας. Γιατί; Επειδή είμαι περήφανη νεοφιλελεύθερη και, αφού οι δασμοί του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ καταστρέψουν ό,τι έχει απομείνει από τη μετα-νεοφιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, ο ίδιος ο νεοφιλελευθερισμός θα είναι έτοιμος να επιστρέψει.
Δεν υπάρχει τέλεια πολιτική. Τα πάντα προϋποθέτουν συμβιβασμούς και δημιουργούν νικητές και ηττημένους. Αλλά το ελεύθερο εμπόριο και οι αγορές τείνουν να κάνουν τις κοινωνίες πλουσιότερες, πιο παραγωγικές και πιο καινοτόμες. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές συνέβαλαν στη μείωση της φτώχειας και στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου, κράτησαν τα επιτόκια και τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα και επέτρεψαν εκπληκτικές καινοτομίες.
Τίποτα από όλα αυτά δεν προστάτευσε τον νεοφιλελευθερισμό από την αντίδραση, η οποία ξεκίνησε από τους παραδοσιακούς αριστερούς. Γράφτηκαν ολόκληρα βιβλία για το πώς οι οικονομολόγοι που αγαπούν το ελεύθερο εμπόριο οδήγησαν τον κόσμο σε λάθος δρόμο. Έρευνες που τεκμηρίωναν πώς το ελεύθερο εμπόριο έβλαπτε ορισμένους εργαζόμενους χρησιμοποιήθηκαν ως απόδειξη της γενικής αποτυχίας της αγοράς. Και τελικά, ακόμη και οι δεξιοί συμμετείχαν στην κριτική.
Οι δασμοί του Τραμπ μπορεί να είναι υψηλότεροι από ό,τι περίμενε κανείς, αλλά αποτελούν σύμπτωμα ενός πολύ μεγαλύτερου προβλήματος: της σύγχυσης σχετικά με το ποιες πολιτικές δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ευημερία και της ευρέως διαδεδομένης (και λανθασμένης) πεποίθησης ότι η κυβέρνηση μπορεί να σχεδιάσει μια οικονομία που θα μας κάνει όλους πλουσιότερους και κανέναν φτωχότερο. Σε μια δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε πέρυσι, η πλειονότητα των Αμερικανών αμφισβήτησε το κατά πόσον επωφελήθηκε από το εμπόριο.
Αυτή η δυσαρέσκεια εμφανίστηκε σε πολιτικές, όπως οι δασμοί της πρώτης θητείας του Τραμπ. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν διατήρησε ορισμένους από αυτούς τους δασμούς και πρόσθεσε μια σκληρή πολιτική στη βιομηχανία σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ένα νέο μετα-νεοφιλελεύθερο πρότυπο. Τώρα ο Τραμπ φαίνεται κατεδαφίζει ολόκληρο το νεοφιλελεύθερο εγχείρημα.
Και ξαφνικά, όλοι εκτιμούν τις αρετές του νεοφιλελευθερισμού. Λίγο πριν από την Ημέρα της Απελευθέρωσης, οι ψηφοφόροι πίστευαν ότι ο Τραμπ ήταν υπερβολικά εστιασμένος στους δασμούς – και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Αμερικανοί δεν θέλουν υψηλότερους δασμούς και δεν ανησυχούν για το εμπορικό έλλειμμα. Οι πιθανότητες είναι ότι θα είναι ακόμη πιο δυσαρεστημένοι όταν πάρουν τις επόμενες δηλώσεις 401(k) τους [σσ. προγράμματα κατανομής κερδών όπου οι εργαζόμενοι συνεισφέρουν μέρος του μισθού τους σε λογαριασμούς αποταμίευσης]. Τώρα κάποιοι πρώην επικριτές του νεοφιλελευθερισμού εκθειάζουν τα οφέλη της παλιάς οικονομικής τάξης.
Αυτό δεν είναι απλώς μια αίσθηση – η νοσταλγία για τον νεοφιλελευθερισμό, όπως η νοσταλγία για τα περισσότερα πράγματα, θα βαθύνει με την πάροδο του χρόνου. Και μέρος αυτής της νοσταλγίας θα είναι η ορατή ζημιά που θα προκαλέσουν στην οικονομία οι δασμοί του Τραμπ.
Το πώς θα προχωρήσει ο Τραμπ είναι δύσκολο να προβλεφθεί, αλλά είναι βέβαιο ότι φέτος οι δασμοί θα είναι υψηλότεροι από το μέσο ποσοστό του 2,5% που είχαν οι ΗΠΑ το 2024. Αυτό συνεπάγεται υψηλότερες τιμές, υψηλότερα επιτόκια, λιγότερο προβλέψιμες αλυσίδες εφοδιασμού, πιθανή ύφεση και (δεν χρειάζεται spoiler alert, ήδη συμβαίνει) χάος στην αγορά. Εδώ μας οδηγεί ο μετα-νεοφιλελευθερισμός. Ακόμη και αν οι δασμοί μειωθούν ή καθυστερήσουν, θα κοστίσουν σε όλους.
Ο Τραμπ θα φέρει την ευθύνη των οικονομικών επιπτώσεων – και αν η ιστορία είναι πυξίδα για το μέλλον, δεν θα είναι ωραία. Το 1930, ο κόσμος βρισκόταν σε παρόμοια κατάσταση αβεβαιότητας εν μέσω της μετάβασης από τη γεωργία στη βιομηχανία και υπήρχε μια λανθασμένη νοσταλγία για έναν ξεθωριασμένο τρόπο ζωής και εργασίας. Εν μέρει ως μια προσπάθεια να ελέγξουν την οικονομία αποκλείοντας το εμπόριο, οι ΗΠΑ θέσπισαν τους διαβόητους δασμούς Smoot-Hawley. Όχι μόνο επιδείνωσαν τη Μεγάλη Ύφεση, αλλά προκάλεσαν και αντίποινα και έκαναν τον κόσμο φτωχότερο.
Η αντίθεση στους δασμούς εκδηλώθηκε ήδη από το 1932, και αυτοί μειώθηκαν το 1934. Τώρα το όνομα Smoot-Hawley είναι συνώνυμο της κακής και καταστροφικής πολιτικής. Παραδόξως, άνοιξε το δρόμο για το ελεύθερο εμπόριο και τη συνεργασία που έγιναν τα θεμέλια της μεταπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Για πολλές γενιές, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πίστευαν ότι οι πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες οδηγούσαν σε καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα. Πρόκειται για ένα σύστημα που βοήθησε στην απελευθέρωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων από τη φτώχεια και προκάλεσε ιστορική οικονομική ανάπτυξη.
Τα καλά νέα είναι ότι οι υψηλοί δασμοί πιθανότατα δεν θα μείνουν, ούτε σήμερα, για πολύ. Μπορεί να μειωθούν μέσω διαπραγματεύσεων κατά τη διάρκεια αυτής της “παύσης” 90 ημερών που ανακοίνωσε την Τετάρτη ο πρόεδρος, ή να ακυρωθούν από τα δικαστήρια, ή ακόμη και να καταργηθούν από το Κογκρέσο. Στη χειρότερη περίπτωση, αν υπάρξει ύφεση, ο επόμενος (Δημοκρατικός) πρόεδρος θα τους καταργήσει. Οι Αμερικανοί είναι πιθανό να στραφούν εναντίον των δασμών πιο γρήγορα τώρα απ’ ό,τι στη δεκαετία του 1930, επειδή η οικονομία είναι πιο δυναμική και εξαρτάται από το εμπόριο.
Εάν ο Τραμπ διατηρήσει τους υψηλούς δασμούς του, το όνομά του μπορεί κάλλιστα να πάρει τη θέση του δίπλα στους Smoot και Hawley ως συντομογραφία για την καταστροφική οικονομική πολιτική. Ή ίσως όλα αυτά να είναι μέρος μιας διαπραγμάτευσης, και ο κόσμος να καταλήξει με χαμηλότερους δασμούς, περισσότερη συνεργασία και εμπόριο και λιγότερη φτώχεια. Όπως και να έχει, θα είναι το τέλος της λεγόμενης μετα-νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
