Όσο ζούσα στη Μόσχα τη δεκαετία του 1990, η μόνη αδιαμφισβήτητη βεβαιότητα σε μια εποχή χάους ήταν ότι καμία επιχείρηση δεν μπορούσε να λειτουργήσει για πολύ χωρίς αυτό που αποκαλούσαν “Krisha” ή αλλιώς “στέγη”, μέχρι και το μικρό αγγλόφωνο βιβλιοπωλείο που διατηρούσε για λίγο η σύζυγός μου. Αυτός ήταν ο ρωσικός ευφημισμός της “προστασίας”, και η Ουκρανία και η Ευρώπη ανακαλύπτουν τώρα τι μπορεί να σημαίνει.
Ένας Krisha δεν ήταν απαραίτητο να μοιάζει ή να συμπεριφέρεται σαν ένα αφεντικό μαφίας βγαλμένο από τον “Νονό”. Μόλις η εκδοτική εταιρεία για την οποία εργαζόμουν ως συντάκτης μιας εφημερίδας της Μόσχας άρχισε να βγάζει χρήματα, για παράδειγμα, πούλησε το 10% των μετοχών της σε έναν ρωσικό όμιλο που προσπαθούσε να καθαρίσει την εικόνα του στη Δύση. Η συμφωνία ήταν πολιτισμένη, εκτός από τη στιγμή που έπαψε να είναι, αλλά ο σκοπός ήταν ξεκάθαρος.
Η δεύτερη βεβαιότητα εκείνη την εποχή ήταν ότι η “στέγη” σου ήταν το μόνο άτομο με το οποίο δεν ήθελες να έρθεις σε ρήξη, αλλιώς θα γινόταν γρήγορα ο πιο επικίνδυνος εχθρός σου. Αυτός είναι ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουν τώρα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις από το Λονδίνο μέχρι το Βερολίνο, και κυρίως το Κίεβο, καθώς οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν τον σχεδόν έναν αιώνα ρόλο τους ως καλοκάγαθος Krisha στη γηραιά ήπειρο. Αν υπήρχε αμφιβολία για αυτή τη μετατόπιση, ρίξτε μια ματιά στις ψηφοφορίες της Δευτέρας στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη ή στο “προσκύνημα” του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στον Λευκό Οίκο το ίδιο απόγευμα.
Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, οι ΗΠΑ καταψήφισαν το δικό τους ψήφισμα για τον τρίτο χρόνο του πολέμου, μαζί με τη Λευκορωσία, τη Βόρεια Κορέα και τη Ρωσία με οκτώ ψήφους κατά, έναντι 93 υπέρ και 73 αποχών. Το έκαναν αυτό, επειδή οι τροπολογίες που υποστηρίχθηκαν από την Ευρώπη και αποκαθιστούσαν τις χαμένες αναφορές στην ουκρανική εδαφική ακεραιότητα και τη ρωσική ενοχή είχαν κερδίσει την πλειοψηφία των δύο τρίτων που χρειάζονταν για να περάσουν.
Τα ψηφίσματα της ΓΣ του ΟΗΕ, ωστόσο, είναι μη δεσμευτικά και, ως εκ τούτου, σε μεγάλο βαθμό συμβολικά. Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου τα ψηφίσματα έχουν νομική ισχύ και μπορούν να δημιουργήσουν πολιτικό προηγούμενο, υιοθετήθηκε η αρχική αμερικανική γλώσσα. Από τα πέντε μόνιμα μέλη, η Κίνα, η Ρωσία και οι ΗΠΑ ψήφισαν υπέρ. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο απείχαν, αντί να ασκήσουν το βέτο τους εκεί που είχε σημασία.
Ο Μακρόν, εν τω μεταξύ, έφτασε στον Λευκό Οίκο με προφανή στόχο να αποτρέψει οποιαδήποτε οριστική ρήξη με τον μακροχρόνιο σύμμαχο και προστάτη της Ευρώπης. Γνωρίζει ότι η ήπειρος δεν είναι ακόμη έτοιμη να προστατεύσει τον εαυτό της, πόσο μάλλον την Ουκρανία, χωρίς ένα αμερικανικό στήριγμα. Έτσι, απέσυρε το βέτο του στον ΟΗΕ, προσπαθώντας αντ’ αυτού να εκμεταλλευτεί τη ματαιοδοξία του Ντόναλντ Τραμπ. Η προσέγγιση του “bromance”, άλλωστε, είχε κάποια επιτυχία κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θητείας του Αμερικανού προέδρου.
Αλλά τώρα βρισκόμαστε στο Τραμπ 2.0. Ο ίδιος σκοπεύει να φέρει μια επανάσταση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και έχει τον πλήρη έλεγχο των μοχλών της εξουσίας. Ως 47ος πρόεδρος, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να χρησιμοποιήσει την επιρροή του ως πάροχος ασφάλειας. Η πρότασή του να πάρει τους μισούς πόρους της Ουκρανίας μέσω μιας σύμβασης που δεν προσέφερε τίποτα συγκεκριμένο ως αντάλλαγμα θυμίζει την ατάκα του Δον Βίτο Κορλεόνε “θα του κάνω μια προσφορά την οποία δεν μπορεί να αρνηθεί”. Μια λιγότερο “ληστρική” συμφωνία είναι στα σκαριά, αλλά ακόμη και τότε θα υπογραφεί μόνο επειδή η Ουκρανία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αμερικανική στρατιωτική βοήθεια για την επιβίωσή της, για να πράξει διαφορετικά.
Πώς πρέπει λοιπόν να αντιδράσει η Ευρώπη;
Ο πειρασμός -όπως έδειξαν τη Δευτέρα η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο- θα είναι να αποφύγει οποιαδήποτε τελική ρήξη ή αντιπαράθεση. Αντ’ αυτού, θα προσπαθήσουν να λογικέψουν τον Τραμπ απευθυνόμενοι στον ναρκισσισμό του. Θα κολακεύσουν, θα επισημάνουν ότι οι συμμαχίες είναι επωφελείς και ότι οι εμπορικοί πόλεμοι σπάνια ωφελούν κανέναν.
Όλα αυτά είναι ισχύουν και είναι απαραίτητα. Αλλά πρέπει επίσης να δείξουν δύναμη και τα “δόντια” τους, γιατί αυτό είναι που σέβεται ο Τραμπ. Στον κόσμο του, οι αδύναμοι είναι συχνά παράπλευρη απώλεια, και μόνο με άλλους ισχυρούς Krisha, όπως ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, γίνεται οποιαδήποτε πραγματική διαπραγμάτευση. Η Ευρώπη είναι αρκετά πλούσια για να το κάνει αυτό – αλλά, προς το παρόν, είναι απροετοίμαστη και όχι αρκετά ενωμένη.
Ο πιθανός νέος καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς αναφέρθηκε στο πιο σημαντικό στοιχείο αυτή την εβδομάδα, που είναι η δημιουργία μιας αρκετά ισχυρής ευρωπαϊκής ομπρέλας ασφαλείας – συμβατικής και πυρηνικής – ώστε να μην χρειάζεται πλέον την προστασία των ΗΠΑ. Αυτή είναι μια τεράστια πρόκληση, που απαιτεί εξυγίανση και αύξηση των αμυντικών δαπανών σε ηρωική κλίμακα. Θα έπρεπε να είχε γίνει εδώ και χρόνια. Σήμερα, ακόμη και με ταχεία δράση, θα ήταν πολύ αργά για την Ουκρανία.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει η Ευρώπη βραχυπρόθεσμα. Το πρώτο είναι να παραμείνει ενωμένη και να μην συνεχίσει να χτυπά, μια-μια, την πόρτα του Λευκού Οίκου, με την ελπίδα να κάνει ειδικές συμφωνίες. Αυτό είναι απλώς βούτυρο στο ψωμί του Τραμπ. Η Ευρώπη ως μπλοκ έχει το βάρος και – δυνητικά – τη δύναμη να ενεργήσει ως ο δικός της Krisha. Αλλά μόνο αν οι χώρες ενεργήσουν από κοινού.
Δεύτερον, για να ασκήσει πίεση στη Ρωσία να τηρήσει τους όρους οποιασδήποτε κατάπαυσης του πυρός, η Ευρώπη θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει την πολιτική κυρώσεων χωρίς το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, το οποίο σήμερα έχει σχεδόν το μονοπώλιο των εργαλείων και της τεχνογνωσίας που απαιτούνται για την επιβολή τους. Ο Τραμπ και οι ανώτεροι συνεργάτες του έχουν ξεκαθαρίσει ότι σκοπεύουν να άρουν τις αμερικανικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας ως μέρος οποιασδήποτε συμφωνίας, όχι τόσο για να ασκήσουν πίεση στον Πούτιν για την Ουκρανία όσο για να εξασφαλίσουν οικονομικά οφέλη για τις ΗΠΑ.
Για να γίνει πολιτικά και δημοσιονομικά αποδεκτό αυτό που η Ευρώπη θα πρέπει να κάνει στη συνέχεια στην Ουκρανία, θα πρέπει επίσης να κατασχέσει και να διανείμει τα παγωμένα κρατικά περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας. Τα επιχειρήματα εναντίον αυτής της επιλογής είναι σημαντικά, αλλά μπροστά στη μονομερή συμφωνία που φαίνεται να έχει κατά νου η κυβέρνηση Τραμπ για το Κρεμλίνο, ίσως είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι η εισβολή του Πούτιν δεν θα καταφέρει να αποσταθεροποιήσει και να φτωχοποιήσει την Ουκρανία και τους Ευρωπαίους υποστηρικτές της.
Τέλος, οι ηγέτες της Ευρώπης θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν ότι επίκειται μια επιχειρηματική ευκαιρία για τους παραγωγούς όπλων, καθώς η ήπειρος ενισχύει την άμυνά της. Οι αμερικανικοί κατασκευαστές όπλων μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτό ή να δουν τις προσοδοφόρες αγορές να απομακρύνονται, καθώς οι πρώην σύμμαχοι αποφεύγουν τα αμερικανικά προϊόντα από φόβο ότι ο Τραμπ θα τα χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης, υπαγορεύοντας πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ποιος θα λαμβάνει συντήρηση ή ανταλλακτικά.
Ο Τραμπ έχει χτυπήσει με σφοδρότητα τη 80χρονη διατλαντική συμμαχία, με απροσδόκητη ταχύτητα και όχι καλή πρόθεση. Για να επιβιώσουν, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι της Αμερικής θα πρέπει να χτίσουν μια δική τους “στέγη”.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
