Όποιος είδε αυτό το καλοκαίρι πλήθος ηλιοκαμένων Γερμανών τουριστών να “τρέχουν” Έλληνες εργάτες για μια πετσέτα θαλάσσης, θα ξέρει πόσο λάθος μπορεί να είναι τα οικονομικά κλισέ. Οι Έλληνες, που παρουσιάστηκαν ως “τεμπέληδες” κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης, εργάζονται στην πραγματικότητα περισσότερες ώρες από οποιονδήποτε άλλον στην Ευρώπη, ενώ οι υποτιθέμενοι εργασιομανείς Γερμανοί εργάζονται από τις λιγότερες. Το να πίνετε κρασί στη Σαντορίνη ή να αράζετε σε μια βίλα είναι ένας τρόπος ζωής που δεν είναι και τόσο προσιτός στους Έλληνες.
Τώρα το χάσμα γίνεται πιο έντονο με έναν διχαστικό νέο νόμο που επιτρέπει σε ορισμένες ελληνικές επιχειρήσεις να επιβάλλουν εξαήμερη εβδομάδα εργασίας – για πρώτη φορά στην Ευρώπη και αντίθετα με την τάση των πειραματισμών με μικρότερες εβδομάδες εργασίας για την προσέλκυση εργατών. Αν και τεχνικά πρόκειται για ένα εξαιρετικό μέτρο για ορισμένες κατασκευαστικές επιχειρήσεις που εργάζονται 24/7 και όχι για μια γενική κίνηση, μπορεί τελικά να καταρρίψει μεγαλύτερα κλισέ σχετικά με την ικανότητα της Ευρώπης να διατηρήσει τους χαλαρούς τρόπους της.
Αν εργάζομαι έξι ημέρες αντί για πέντε, πιθανότατα θα καταλήξω να παράγω περισσότερο, δεδομένου ότι εργάζομαι περισσότερες ώρες – αλλά σε ωριαία βάση μπορεί να αποδειχθεί ότι είμαι λιγότερο παραγωγικός αν εμφανιστεί η κόπωση. Μια μελέτη σε εργαζόμενους σε τηλεφωνικά κέντρα μεταξύ 2008-2010 διαπίστωσε ότι η αύξηση των ωρών εργασίας κατά 1% οδήγησε σε αύξηση της παραγωγής κατά 0,9% όσον αφορά τον αριθμό των κλήσεων που απαντήθηκαν. Το να αποκαλείται αυτός ο νόμος “φιλικός προς τους εργαζομένους”, ακόμη και αν η ιδέα είναι να κατοχυρωθεί καλύτερα η αμοιβή των υπερωριών, ακούγεται λίγο “κενό”.
Ούτε πρόκειται για κάποιο μέτρο έκτακτης ανάγκης, σε σχέση με τις σκοτεινές ημέρες της κρίσης, όταν η ιδέα της εξαήμερης εβδομάδας εργασίας διατυπώθηκε στο πλαίσιο των συνομιλιών διάσωσης. Η οικονομία της Ελλάδας είναι σήμερα μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες στην Ευρώπη, έχει ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα και έχει μειώσει τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ στο χαμηλότερο επίπεδο εδώ και πάνω από μια δεκαετία (αν και στο 160% εξακολουθεί να είναι σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο). Η ανάκαμψη δεν ήταν ανώδυνη: Οι πραγματικοί μισθοί έχουν μειωθεί από το 2015 και τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων έχουν εξοργίσει τους απλούς Έλληνες πολίτες. Αλλά σήμερα είναι η Γαλλία που βλέπει υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας και η Γερμανία που παλεύει με την ύφεση και την εικόνα του “άρρωστου”.
Αυτό που πραγματικά αφορά ο νόμος αυτός είναι η αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικού δυναμικού μετά την έξοδο από την Ελλάδα περισσότερων από 1 εκατομμύριο ανθρώπων σε ηλικία εργασίας μεταξύ 2010 και 2022. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο brain drain που σχετίζεται με την κρίση της ευρωζώνης, αλλά και σε μια “ωρολογιακή βόμβα” δημογραφικής παρακμής, καθώς το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται και τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται. Υπάρχουν λίγες εύκολες απαντήσεις: Είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθεί μια χώρα με επίκεντρο τον τουρισμό που έχει στο στόχαστρο κατασκευαστικά έργα (συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης έξυπνης πόλης της Ευρώπης) και μια αυτοαποκαλούμενη “σκληρή αλλά δίκαιη” μεταναστευτική πολιτική δεν έχει ακόμη προσφέρει τους εργαζόμενους που χρειάζεται η Ελλάδα. Επομένως, η οικονομία του θέρετρου της Ευρώπης έχει στραφεί σε ένα “τελευταίο καταφύγιο”, όπως γράφει η οικονομολόγος Pinelopi Goldberg: Περισσότερες ώρες εργασίας από τους υπάρχοντες εργαζόμενους.
Σε αυτό το σημείο το πείραμα της Ελλάδας αποκτά σημασία για την Ευρώπη και για αυτό θα πρέπει να παρακολουθείται στενά. Η Ευρώπη έχει γίνει συνώνυμο της αξιοποίησης των κερδών δεκαετιών τεχνολογικής βελτίωσης και αύξησης του βιοτικού επιπέδου σε περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Αλλά η ήπειρος αγωνίζεται επίσης με την έλλειψη εργατικού δυναμικού, τη δημογραφική παρακμή και τη στάσιμη αύξηση της παραγωγικότητας σε σύγκριση με τη βελτίωση της παραγωγικότητας των ΗΠΑ κατά πάνω από 1% μεταξύ 2007-2019. Η δοκιμαστική εβδομάδα εργασίας τεσσάρων ημερών είναι ωραία και καλή, αλλά αυτό από μόνο του δεν πρόκειται να αλλάξει τις ανησυχητικές μακροπρόθεσμες τάσεις. Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 20-64 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών μειώθηκε σε 2,7 πέρυσι από 3,8 το 2003- μπορεί να φτάσει το 1,5 μέχρι το 2100.
Για να αποφευχθεί η επιμήκυνση των ωρών εργασίας, θα πρέπει να παρθούν αποφάσεις – για τη μετανάστευση, την αυτοματοποίηση και τη συμμετοχή. Η Γαλλία προσπαθεί να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής, βάζοντας περισσότερους ανθρώπους στην εργασία που διαφορετικά θα έβγαιναν στη σύνταξη- η Ιταλία υπογράφει συμφωνίες για περισσότερη μεταναστευτική εργασία- η ενίσχυση της χρηματοδότησης των παιδικών σταθμών και των δημοτικών σχολείων από τη Γερμανία θα μπορούσε να βοηθήσει περισσότερες γυναίκες να επιστρέψουν στην εργασία, όπως έγραψε ο συνάδελφός μου Chris Bryant. Όλες οι χώρες κοιτάνε προς την τεχνητή νοημοσύνη και ελπίζουν ότι η αυτοματοποίηση θα φέρει “έκρηξη” της παραγωγικότητας.
Η αισιόδοξη άποψη είναι ότι αυτό θα είναι αρκετό. Η έρευνα που συνυπογράφει ο Gilbert Cette του NEOMA Business School υποδηλώνει ότι, αν η μελλοντική αύξηση της παραγωγικότητας είναι αντίστοιχη με εκείνη που καταγράφηκε στις ΗΠΑ από το 1900 έως το 1975, οι ώρες εργασίας θα μπορούσαν να είναι κατά μέσο όρο περίπου 25 ώρες την εβδομάδα μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό δεν θα απέχει πολύ από την πρόβλεψη του John Maynard Keynes για 15ωρη εβδομάδα έως το 2030 και θα κάνει τη συζήτηση για εξαήμερη εβδομάδα να μοιάζει τελικά με μια απλή αναλαμπή.
Αλλά ο κόσμος δεν είναι ιδανικός. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής -όπως φαίνεται στις πυρκαγιές που εκδηλώνονται αυτό το καλοκαίρι-, η γήρανση του πληθυσμού και το δημόσιο χρέος θα εξανεμίσουν κάποια από αυτά τα κέρδη παραγωγικότητας. Η ανάγκη να δαπανηθούν περισσότερα για την άμυνα έχει ήδη ωθήσει τη Δανία να ακυρώσει μια δημόσια αργία. Και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος πολλές από τις υποσχέσεις της τεχνητής νοημοσύνης να απογοητεύσουν. Το βιβλίο των Charles Goodhart και Manoj Pradhan, The Great Demographic Reversal, προειδοποιεί ότι οι ανάγκες σε προσωπικό για τη φροντίδα των ηλικιωμένων και μόνο θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν τα κέρδη της αυτοματοποίησης, με τις ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν ενδεχομένως έλλειψη 120.000 γιατρών μέχρι το 2032.
Αν η Ευρώπη δεν μπορέσει να βρει τρόπο να αναζωογονήσει την οικονομία της, το πείραμα της Ελλάδας με το μεγαλύτερο ωράριο μπορεί να καταλήξει να είναι ένα όραμα του μέλλοντος για όλους μας – συμπεριλαμβανομένων των Γερμανών.
Απόδοση – Επιμέλεια: Στάθης Κετιτζιάν
