Η σύνταξη χηρείας στις χώρες της ΕΕ

Ο γάμος και το σύμφωνο συμβίωσης δεν αποτελούν προϋπόθεση σε έξι ευρωπαϊκές χώρες για να καταστεί κάποιος δικαιούχος σε σύνταξη χηρείας. Για τις συγκεκριμένες χώρες, αρκεί ένα ζευγάρι να συμβιώνει για πολλά χρόνια. Συγκεκριμένα, στην Ισπανία, στην Κροατία, στην Ουγγαρία, στην Πορτογαλία, στη Σλοβενία και στη Φινλανδία αναγνωρίζεται η μακρόχρονη συμβίωση χωρίς τη σύναψη οποιασδήποτε μορφής γάμου ή συμφώνου συμβίωσης για τη θεμελίωση του δικαιώματος σε σύνταξη χηρείας, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως η διάρκεια της συμβίωσης και η ύπαρξη ανήλικων τέκνων.

Τα στοιχεία περιλαμβάνονται σε έρευνα που διενήργησε η Υπηρεσία Ερευνών και Μελετών της Βουλής, μετά από αίτημα του βουλευτή του ΑΚΕΛ Γιώργου Κουκουμά, ο οποίος, ενόψει της αναθεώρησης του συνταξιοδοτικού συστήματος στη χώρα μας, ζήτησε να ενημερωθεί για το τι ισχύει σε άλλες χώρες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Άλλοι με σύνταξη €710 και άλλοι με €2.500

Στην Κύπρο δεν αναγνωρίζεται η μακροχρόνια συμβίωση αλλά κάποιος για να καταστεί δικαιούχος σε σύνταξη χηρείας θα πρέπει να ήταν τουλάχιστον πέντε χρόνια παντρεμένος/η με άτομο που απεβίωσε ή να είχε συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Στη χώρα μας, σύνταξη χηρείας καταβάλλεται στον/στην επιζώντα σύζυγο ενός ασφαλισμένου ατόμου, ανεξάρτητα από την κατηγορία ασφάλισης (μισθωτός, αυτοτελώς εργαζόμενος ή προαιρετικά ασφαλισμένος). Σύνταξη χηρείας λαμβάνει η χήρα η οποία ήταν εξαρτώμενη του αποθανόντα συζύγου και που συζούσε μαζί του (γάμος/σύμφωνο συμβίωσης) ή συντηρείτο από αυτόν μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Επίσης, σύνταξη χηρείας λαμβάνει ο χήρος άνδρας, ο οποίος ήταν εξαρτώμενος της αποθανούσας συζύγου, η οποία απεβίωσε κατά ή μετά την 1η Ιανουαρίου 2018 και συζούσε μαζί της (γάμος/ σύμφωνο συμβίωσης) ή συντηρείτο από αυτήν μέχρι την ημέρα του θανάτου της.

Οι έξι χώρες

Αναλυτικά, στις έξι πιο προοδευτικές ευρωπαϊκές χώρες που αναγνωρίζουν τη συμβίωση των συντρόφων και δεν απαιτείται γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης για τη σύνταξη χηρείας ισχύουν τα εξής:

Ισπανία: Αναγνωρίζεται η μακρόχρονη συμβίωση χωρίς τη σύναψη γάμου ή συμφώνου συμβίωσης για τη θεμελίωση του δικαιώματος σύνταξης χηρείας. Το συγκεκριμένο δικαίωμα κατοχυρώνεται υπό την προϋπόθεση της αδιάλειπτης διάρκειας συμβίωσης τουλάχιστον πέντε ετών, εκτός εάν υπάρχουν κοινά παιδιά, οπότε πρέπει να αποδείξουν μόνο την ύπαρξη του άγαμου ζευγαριού.
Κροατία: Ο/η σύντροφος του προσώπου που απεβίωσε χωρίς να έχει συναφθεί γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης θεωρείται άτυπος σύντροφος και δικαιούται σύνταξη επιζώντος. Για να καταστεί κάποιος δικαιούχος θα πρέπει η σχέση να υπήρχε μετά τις 28 Μαρτίου 2008 και να διήρκεσε τουλάχιστον τρία χρόνια. Η ιδιότητα της σχέσης καθορίζεται με δικαστική διαδικασία. Τα μέλη της οικογένειας ενός άτυπου συντρόφου ζωής δικαιούνται σύνταξη επιζώντος, εάν η σχέση υφίστατο στις 5 Αυγούστου 2014 ή μετά και με την προϋπόθεση ότι διήρκεσε τουλάχιστον τρία χρόνια.
Ουγγαρία: Η μακρόχρονη συμβίωση αναγνωρίζεται, αλλά στην περίπτωση αυτή ο επιζών σύντροφος δικαιούται σύνταξη χηρείας μόνο εάν έχει ζήσει με τον/τη σύντροφό του συνεχώς για έναν χρόνο και έχει αποκτήσει παιδί πριν από τον θάνατό του ή εάν έχει ζήσει συνεχώς για δέκα χρόνια, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έλαβε σύνταξη χηρείας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Πορτογαλία: Στον άγαμο/η σύντροφο παραχωρείται σύνταξη επιζώντος. Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που εφαρμόζεται στη χώρα, σύνταξη επιζώντος δικαιούται το άτομο που κατά τον χρόνο του θανάτου του συντρόφου ζούσε μαζί του για περισσότερα από δύο χρόνια σε συνθήκες παρόμοιες με αυτές των συζύγων, έστω χωρίς τη σύναψη οποιασδήποτε μορφής γάμου ή συμφώνου συμβίωσης.
Σλοβενία: Το δικαίωμα σε σύνταξη χηρείας αφορά τους συζύγους, καθώς και (υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος περί συντάξεων και ασφάλισης αναπηρίας) διαζευγμένους συζύγους και άτομα που ζουν σε συμβίωση ή σε εγγεγραμμένη ή μη εγγεγραμμένη σχέση με τον αποθανόντα.
Φιλανδία: Από την 1^η Ιανουαρίου του 2022 αναγνωρίζεται η μακρόχρονη συμβίωση χωρίς τη σύναψη οποιασδήποτε μορφής γάμου ή συμφώνου συμβίωσης για τη θεμελίωση του δικαιώματος σε σύνταξη χηρείας. Εάν ο θανών/ούσα πέθανε την ή μετά την 1η Ιανουαρίου 2022, καταβάλλεται σύνταξη επιζώντος στον/στη σύντροφο με τον/την οποίο/α ο/η θανών/ούσα συζούσε, υπό προϋποθέσεις. Η σύνταξη σταματά μόλις το μικρότερο κοινό παιδί συμπληρώσει την ηλικία των 18 ετών.

Στοιχεία από 17 χώρες

Στο πλαίσιο της έρευνας που διενήργησε η Βουλή, προώθησε ερωτηματολόγιο στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Κοινοβουλευτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ECPRD), σε σχέση με τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι δικαιούχοι και για τη φόρμουλα που εφαρμόζεται για τον καταμερισμό της σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις που ο θανών ή η θανούσα έχει πραγματοποιήσει περισσότερους από έναν γάμους.

Για το τελευταίο θέμα, στην Κύπρο τη σύνταξη χηρείας λαμβάνει ο/η τελευταίος/α σύζυγος του προσώπου που απεβίωσε. Μάλιστα, στο Κυπριακό Κοινοβούλιο εκκρεμούν προτάσεις νόμου έτσι ώστε να υπάρξει μια φόρμουλα για να γίνεται καταμερισμός της σύνταξης χηρείας στους συζύγους, ανάλογα με τα χρόνια που αποβιώσαντας ήταν παντρεμένος/η ή είχε σύμφωνο συμβίωσης.

Στο αίτημα της Βουλής για πληροφόρηση ανταποκρίθηκαν 17 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα σχετικά στοιχεία προώθησε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Κοινοβουλευτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης και τα επεξεργάστηκε η Υπηρεσία Μελετών της κυπριακής Βουλής. Σύμφωνα με το πόρισμα της μελέτης της Βουλής, από τα στοιχεία που έλαβε από τις 17 χώρες, διαπίστωσε πως σε καμία από τις χώρες δεν γίνεται διάκριση λόγω φύλου (χήρος/χήρα) στην παραχώρηση σύνταξης χηρείας ή σύνταξης επιζώντων. Ωστόσο, στην Ισπανία, για να μειωθεί το χάσμα των φύλων, δίνεται ένα συμπλήρωμα σύνταξης σε μητέρες, με στόχο την αποκατάσταση της προκατάληψης που υφίστανται οι γυναίκες σε όλη την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, κυρίως λόγω της ανάληψης πρωταγωνιστικού ρόλου στη φροντίδα των παιδιών τους.

Άλλοι σύνταξη χηρείας και άλλοι σύνταξη επιζώντων

Αναφορικά με τα σχέδια συντάξεων χηρείας σε άλλα κράτη μέλη, διαπιστώθηκε πως σε αρκετές χώρες, όπως στην Αυστρία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στη Λιθουανία, στην Ουγγαρία, στη Σλοβακία, στη Σλοβενία και στην Τσεχία, εφαρμόζονται σχέδια σύνταξης χηρείας. Σε άλλες χώρες, όπως στη Γαλλία, στην Εσθονία, στην Ιταλία, στην Κροατία, στην Πολωνία, στη Ρουμανία και στη Φινλανδία, δεν έχει θεσπιστεί ειδική σύνταξη χηρείας, αλλά παραχωρείται υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Δηλαδή, μια χήρα ή ένας χήρος μπορεί να υποβάλει αίτηση για σύνταξη επιζώντων. Πρόκειται για μηνιαίο επίδομα που αντιστοιχεί σε ποσοστό της σύνταξης που ελάμβανε/θα ελάμβανε ο αποθανών και καταβάλλεται στους στενότερους εν ζωή συγγενείς του (π.χ. σύζυγο, ανήλικα τέκνα, τέκνα με αναπηρία). Στην Πορτογαλία παραχωρούνται και οι δύο συντάξεις.

Διαφορετικά κριτήρια στις πλείστες χώρες

Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις που περιλαμβάνονται στη μελέτη της κυπριακής Βουλής, τα εθνικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι δικαιούχοι διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Κοινά κριτήρια που τίθενται σχεδόν από όλες τις χώρες είναι η ηλικία, είτε του επιζώντος, είτε του αποθανόντος, τα έτη υπηρεσίας και οι εισφορές.

Παράλληλα, τίθενται ως προϋποθέσεις από αρκετές χώρες η ύπαρξη τέκνων, η ανικανότητα προς εργασία, το εισόδημα, η διάρκεια γάμου και η πρόκληση θανάτου από εργατικό ατύχημα. Για παράδειγμα, στη Φινλανδία δεν υπάρχει ελάχιστο όριο ηλικίας, χρόνος εργασίας ή εισφορές. Ωστόσο, από 1.1.2022 οι δικαιούχοι γεννηθέντες την 1.1.1975 ή μετά, δικαιούνται τη σύνταξη για 10 έτη και οι γεννηθέντες την 31.12.1974 και προηγουμένως λαμβάνουν τη σύνταξη επ’ αόριστον. Εξάλλου, σε κάποιες άλλες χώρες, όπως είναι στην Ουγγαρία, στην Πολωνία, στην Πορτογαλία και στη Σλοβακία, η σύνταξη είναι προσωρινή, αλλά μπορεί να επεκταθεί ή να μετατραπεί σε μόνιμη υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Στην Κύπρο, για να παραχωρηθεί σύνταξη χηρείας, πέραν του κριτηρίου του γάμου και του συμφώνου συμβίωσης, θα πρέπει να ικανοποιούνται οι σχετικές ασφαλιστικές προϋποθέσεις. Δηλαδή, εάν ο/η σύζυγος δεν είχε συμπληρώσει τη συντάξιμη ηλικία ή εάν είχε συμπληρώσει τη συντάξιμη ηλικία και ήταν δικαιούχος σε θεσμοθετημένη σύνταξη ή θα είχε δικαίωμα σε θεσμοθετημένη σύνταξη και εάν είχε υποβάλει τη σχετική αίτηση.

Στη μελέτη της Βουλής περιλαμβάνονται στοιχεία σε σχέση με τη φόρμουλα που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη της ΕΕ για καταμερισμό της σύνταξης χηρείας, στις περιπτώσεις που ο θανών ή η θανούσα έχει πραγματοποιήσει περισσότερους από έναν γάμους. Σύμφωνα με την ανάλυση των στοιχείων, στη Γαλλία, στη Γερμανία και στην Ισπανία, στις περιπτώσεις που ο θανών ή η θανούσα έχει πραγματοποιήσει περισσότερους από έναν γάμους, η σύνταξη διαμοιράζεται αναλογικά προς τη διάρκεια τωνγάμων.

Στην Ισπανία, η σύνταξη χορηγείται ανάλογα με το χρονικό διάστημα που ο κάθε δικαιούχος έζησε με τον θανόντα, με εγγύηση όμως 40% υπέρ του συζύγου ή του επιζώντος δικαιούχου τη μέρα του θανάτου. Στην Ελλάδα, ο διαζευγμένος σύζυγος δικαιούται σύνταξη χηρείας παράλληλα με τον επιζώντα σύζυγο, εφόσον συντρέχουν κάποιες προϋποθέσεις, όπως π.χ. η ύπαρξη διατροφής και η διάρκεια γάμου. Ο διαζευγμένος σύζυγος λαμβάνει τουλάχιστον το 25% της σύνταξης του θανόντος και ενδεχομένως και υψηλότερη, εάν πληροί ορισμένα κριτήρια. Από την άλλη στην Ουγγαρία και στην Πορτογαλία η σύνταξη κατανέμεται ισόποσα μεταξύ των δικαιούχων. Τέλος, σε αρκετές χώρες, όπως στην Αυστρία, την Ελλάδα, τη Κροατία, την Πολωνία, την Πορτογαλία και τη Φιλανδία, ο/η διαζευγμένος/η σύζυγος δικαιούται σύνταξη επιζώντος με απαραίτητη προϋπόθεση να του/της έχει χορηγηθεί δικαίωμα διατροφής.