Οι «πράσινοι» στόχοι, η ανταγωνιστική αγορά ενέργειας και οι υδρογονάνθρακες που μπορεί να γίνουν από θησαυρός άνθρακας – Δύσκολη και συνάμα εύκολη η ειδική χαρτογράφηση της ενέργειας στο νησί μας.

Σε μια δύσκολη περίοδο εξαιτίας της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, θα επιχειρήσουμε να διαβάσουμε το παρόν και το μέλλον του ενεργειακού χάρτη της Κύπρου. Η ενεργειακή αγορά του νησιού έχει ιδιάζουσες μεταβλητές που την καθιστούν δύσκολη για πολλούς μεγάλους παίχτες.

Το ενεργειακό σύστημα της Κύπρου είναι μικρό και απομονωμένο χωρίς διασύνδεση με τα διευρωπαϊκά δίκτυα ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου και βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε εισαγωγές υγρών καυσίμων. Η μοναδική εναλλακτική μορφή ενέργειας που υπάρχει σήμερα είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) με συνεισφορά λίγο πάνω από 17% στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας της χώρας το 2022.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Δεκαπέντε χρόνια για Αγορά Ηλεκτρισμού και ακόμα πάμε!

Η ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, περιορίζει σε σημαντικό βαθμό και τον ανταγωνισμό. Το κόστος του ηλεκτρισμού στην Κύπρο βρίσκεται στα ψηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει την ανάκαμψη της οικονομίας και μειώνει την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Η Κύπρος είναι το μοναδικό κράτος μέλος που απέτυχε να υλοποιήσει τον ευρωπαϊκό στόχο για 10% ηλεκτρική διασύνδεση έως το 2020. Μάλιστα είναι και το μοναδικό κράτος που, μέχρι σήμερα, παραμένει καταδικασμένο σε ενεργειακή απομόνωση, καθώς είναι αποκομμένο από όλα τα ενεργειακά δίκτυα της ΕΕ, σημειώνοντας 0% ενεργειακή διασύνδεση.

ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΑ ΑΓΟΡΑ

Παραλαμβάνοντας το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, ο Γιώργος Παπαναστασίου σημείωσε εμφαντικά στις πρώτες του δηλώσεις πως: “Θα πρέπει να πάμε στην πράσινη ενέργεια, ωστόσο θα πρέπει πρώτα να περάσου- με από μία μεταβατική περίοδο στην οποία θα πρέπει να γίνει χρήση φυσικού αερίου δείχνοντας και του άμεσους στόχους του”.

H ανάπτυξη της αγοράς φυσικού αερίου προβλέπεται να ξεκινήσει σε πρώτο στάδιο για σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής και στη συνέχεια να επεκταθεί και σε άλλους τομείς. Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι η δημιουργία μιας λειτουργικής και ανταγωνιστικής αγοράς φυσικού αερίου στην Κύπρο με ίσους όρους ανταγωνισμού. Αυτό τουλάχιστον καταδεικνύουν και οι πολύ πρόσφατες δηλώσεις του νέου Υπουργού Ενέργειας Γιώργου Παπαναστασίου, ο οποίος μεταξύ άλλων ανέφερε πως προετοιμάζεται με τους συνεργάτες για έναν νέο συνολικό σχεδιασμό γύρω από την αξιοποίηση του φυσικού αερίου που παράγεται στη γειτονιά μας, αλλά και αυτού που ενδεχομένως να αντληθεί από τεμάχια στην κυπριακή ΑΟΖ. Επίσης σημείωσε πως το επόμενο σύντομο διάστημα θα καλέσει για κοινή διαβούλευση τις εταιρείες που εμπλέκονται στα ενεργειακά της Κύπρου και της ευρύτερης περιοχής, αλλά γενικότερα εταιρείες που δυνατό να ενδιαφερθούν για συνεργασία με το κυπριακό κράτος. Πληροφορούμαστε ότι ο προωθούμενος νέος σχεδιασμός του Υπουργείου Ενέργειας προβλέπει και εξέταση της προοπτικής για αξιοποίηση της Κύπρου, της μοναδικής χώρας μέλους της ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο, ως κέντρου υγροποίησης φυσικού αερίου (με χερσαίες ή πλωτές υποδομές) και μεταφοράς του σε αγορές της Ευρώπης κατά προτεραιότητα ή και της Ασίας.

Πάντως η ΕΕ αναθεώρησε τους κανόνες χρηματοδότησης των διασυνοριακών έργων ενεργειακών υποδομών ώστε να εκπληρώσει τους κλιματικούς της στόχους. Οι νέοι κανόνες, οι οποίοι τέθηκαν σε ισχύ τον Ιούνιο του 2022, προβλέπουν τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων για έργα φυσικού αερίου και την ανακατεύθυνση της χρηματοδότησης σε υποδομές παραγωγής υδρογόνου και σε έργα συγκέντρωσης και αποθήκευσης άνθρακα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ : Επείγει η αποθήκευση ηλεκτρισμού

ΧΑΜΗΛΑ ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΩΝ ΑΠΕ

Μπορεί οι στόχοι της Κύπρου για την συνεισφορά των Ανανεώσιμων Πηγών στην κατανάλωση ενέργειας να έχουν καλυφθεί για τα προηγούμενα έτη, όπως διαμηνύει το Υπουργείο Ενέργειας, και το ενδιαφέρον για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών να είναι ιδιαίτερα έντονο, ωστόσο τα τελευταία στοιχεία της Eurostat καταδεικνύουν ότι οι επιδόσεις της Κύπρου στο συγκεκριμένο κεφάλαιο, δεν είναι οι αναμενόμενες, βάσει αυτών των δεδομένων. Τα στοιχεία της Eurostat για το 2021 δείχνουν ότι η Κύπρος βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ στην κατανάλωση ΑΠΕ και στις πρώτες θέσεις στην κατανάλωση ορυκτών καυσίμων.

Συγκεκριμένα, για το 2021, το ποσοστό της Κύπρου στην κατανάλωση ενέργειας από ΑΠΕ είναι στο 14,8% και βρίσκεται στην 23η θέση από τους 27. Στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται επίσης η Τσεχία (14.5%), το Λουξεμβούργο (14.2%), η Ουγγαρία (13,7%) και η Μάλτα (9,7%).

Την ίδια ώρα η χώρα μας είναι από τις πρώτες της Ευρώπης στην κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Τα στοιχεία της Eurostat κατατάσσουν την Μάλτα στην 1η θέση με 96% και στην 2η θέση την Κύπρο και την Ολλανδία με ποσοστό 89%.

Όπως σημειώνεται, η ΕΕ έχει με σχετική οδηγία θέσει στόχο το μερίδιο αυτό να φτάσει το 32% μέχρι το 2030. Με πρόταση της το 2021 η Κομισιόν προώθησε την αλλαγή του στόχου στο 40%, και το 2022 μέσω του σχέδιου REPowerEU πρότεινε νέα αύξηση στο 45%. Η παραγωγή ενέργειας εκπροσωπεί πάνω από τα τρία τέταρτα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Καλύπτει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τη θέρμανση και τις μεταφορές. H αύξηση της ανανεώσιμης ενέργειας παίζει κρίσιμο ρόλο στη μείωση των εκπομπών στον κλάδο της ηλεκτροπαραγωγής και στην επίτευξη του φιλόδοξου στόχου της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Πάνω από το 20% της ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Έχει υπερδιπλασιαστεί σε σύγκριση με το 2004.

Παρόλα αυτά ο Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕΚ) δρ Ανδρέας Πουλικκάς, ανέφερε πως το 2022 η αγορά ηλεκτρισμού της Κύπρου γνώρισε μια πρόγευση του μέλλοντος, με υψηλότερη διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ηλεκτρισμού. Στην Κύπρο σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία περίπου 407 μεγαβάτ φωτοβολταϊκών συστημάτων, 157 μεγαβάτ αιολικών συστημάτων και 13 μεγαβάτ συστημάτων βιομάζας, δηλαδή, σύνολο εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ 577 μεγαβάτ και σύνολο εγκατεστημένης ισχύος συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής 1483 μεγαβάτ.

Δηλαδή το 28% της εγκατεστημένης ισχύος αφορά συστήματα ΑΠΕ. Το εγχείρημα όσον αφορά την πραγματική μετάβαση στην πράσινη ενεργεία συντρέχει με την πραγματική προσπάθεια που είναι η παροχή φθηνότερης ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές. Προς αυτή την κατεύθυνση τρέχει και η λειτουργία της ανοιχτής ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ερωτηματικό η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού στην ΕΕ βασίζεται στο «Μοντέλο Στόχος» το οποίο έχουν υιοθετήσει όλα τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ, εκτός από την Κύπρο, όπου αναμένεται η εφαρμογή του σύντομα. Οι υπόλοιπες χώρες έχουν ανοίξει τις αγορές τους σε ανταγωνισμό προς όφελος των καταναλωτών. Παράδειγμα προς αποφυγή είναι η Κύπρος στην ΕΕ για την υπάρχουσα μορφή που παρουσιάζει η αγορά ενέργειας στο νησί. Για την κάλυψη του χρονικού διαστήματος μέχρι την πλήρη εμπορική λειτουργία του νέου μοντέλου αγοράς ηλεκτρισμού, είναι σε ισχύ από το 2017 σχετική Ρυθμιστική Απόφαση για εφαρμογή μεταβατικής ρύθμισης στην αγορά ηλεκτρισμού, η οποία αφορά «Διμερή Συμβόλαια μεταξύ Παραγωγών και Προμηθευτών». Ήδη δραστηριοποιούνται πέντε ανεξάρτητοι προμηθευτές, οι οποίοι έχουν προσελκύσει τελικούς καταναλωτές και οι καταναλωτές μπορούν πλέον να έχουν επιλογή. Σήμερα το μερίδιο της λιανικής αγοράς που κατέχουν οι ανεξάρτητοι προμηθευτές είναι περίπου στο 2.5%.

Σημειώνεται πως το μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά κράτους-μέλους από τη μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής ενέργειας καταγράφεται για το 2021 στην Κύπρο (88%) λόγω της κυριαρχίας της ΑΗΚ, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat ενώ την ίδια ώρα καταγράφεται σμίκρυνση του μεριδίου της εθνικής αγοράς για τις μεγαλύτερες εταιρίες παραγωγής ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου στις πλείστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Όσον αφορά την λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς η αποτυχία της δεύτερης δοκιμαστικής περιόδου επιβεβαιώνει τις δικαιολογημένες ανησυχίες αρκετών εμπλεκομένων στον τομέα του ηλεκτρισμού που θέτουν τις δικές του ερμηνείες επί του θέματος. Η απουσία αποθηκευτικού χώρου για φυλάσσεται η πλεονάζουσα παραγωγή ενέργεια είναι σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει ο διαχειριστής να βρει τρόπο να υπερβεί για να μπορέσει να λειτουργήσει το όλο σύστημα καθώς και η ανεξαρτησία του ίδιου του διαχειριστή από την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου. Ήδη τα πρώτα προβλήματα παρουσιαστήκαν όταν ο διαχειριστής ενέργειας αναγκάστηκε να αποδεσμεύσει μονάδες φωτοβολταϊκών πάρκων για να κρατήσει το σύστημα σε λειτουργία προειδοποιώντας παράλληλα πως αυτό θα συνεχιστεί και στο άμεσο μέλλον αν δεν βρεθούν λύσεις. Το γεγονός αυτό πυροδότησε αντιπαράθεση μεταξύ της πρώην Υπουργού Βιομηχανίας , Εμπορίου και Ενέργειας, Νατάσας Πηλείδου με τους επιχειρηματίες του χώρου των ΑΠΕ και τον διαχειριστή του συστήματος.

Πάντως η λειτουργία της μεταβατικής ρύθμισης ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρισμού παρατείνεται εκ των πραγμάτων για απροσδιόριστο διάστημα, καθώς η εμπορική λειτουργία μόνιμης ανταγωνιστικής αγοράς αναβάλλεται από χρόνο σε χρόνο και είναι πλέον αμφίβολο κατά πόσο θα μπορέσει να τεθεί σε εφαρμογή πριν το 2025. Μοιραία, παράταση παίρνουν και οι στρεβλώσεις που παρατηρούνται στη λειτουργία της μεταβατικής ρύθμισης, των οποίων η παρουσία δεν επιτρέπει αποτελεσματικό ανταγωνισμό και διατηρεί τις τιμές πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε  ψηλά επίπεδα, με υπερκέρδος από ιδιώτες παραγωγούς και προμηθευτές. Το επόμενο διάστημα η ΡΑΕΚ θα επιχειρήσει με τις πρόσφατες εγκυκλίους της να βάλει κάποια τάξη στα δεδομένα που επικρατούν την δεδομένη χρονική περίοδο δίνοντας ειδικό βάρος στην προσπάθεια εξεύρεσης τρόπου αποθήκευση της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας.

ΤΑ ΤΡΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΘΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

H Κύπρος συμμετέχει σε τρία Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος. Δύο στον τομέα του φυσικού αερίου, το CyprusGas2EU – Cyprus LNG Import Terminal και EastMed Pipeline και ένα στον τομέα του ηλεκτρισμού, το EuroAsia Interconnector.

Η Κυπριακή Δημοκρατία προωθεί από το 2013 τρία ΕΚΕ. Δύο ΕΚΕ αερίου στον Νότιο διάδρομο μεταφοράς φυσικού αερίου («SGC»), το «CyprusGas2EU» και το «EastMed Pipeline» και ένα ΕΚΕ ηλεκτρισμού στις «Διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας Βορρά-Νότου στην κεντροανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη («NSI East Electricity»), το «EuroAsia Interconnector».

Η υλοποίηση των ενεργειακών υποδομών που σχετίζονται με τα ΕΚΕ θα συμβάλει στην άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου μέσω της διασύνδεσης του νησιού με τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας. Παράλληλα θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της Ενεργειακής Ένωσης για το 2030, στην ενεργειακή ασφάλεια, στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ, στη μείωση των εκπομπών άνθρακα, στη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού ενέργειας και στην επίτευξη ηλεκτρικής διασύνδεσης κατά 15% τουλάχιστον για το 2030 (ΕΚΕ EuroAsia Interconnector).