Του Eduardo Porter
Ήμουν παρών στη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο Μαρακές, το 1994. Ήμουν μάρτυρας και της συνέχειας της προσπάθειας στη Γενεύη, όπου εκπρόσωποι 123 χωρών κατέληξαν τελικά στη συμφωνία μετά από επτά χρόνια συνομιλιών.
Το 1999, στη Μάχη του Σιάτλ, όταν ο ΠΟΕ ήλπιζε να ξεκινήσει έναν νέο γύρο ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου, περνούσα ανάμεσα στους ψεκασμένους με σπρέι πιπεριού εχθρούς της παγκοσμιοποίησης, με τα γυαλιά από τις σπασμένες βιτρίνες να τρίζουν κάτω από τα πόδια μου. Ένας καλοντυμένος διπλωμάτης με κάποιου είδους σκανδιναβικά Αγγλικά προσπαθούσε να πείσει έναν τύπο με μάσκα του σκι ότι οι μικρές, φτωχές χώρες χρειάζονταν έναν διαιτητή του παγκόσμιου εμπορίου για να τις προστατεύει από τον εκφοβισμό από τις μεγαλύτερες.
Τώρα, το 2023, είναι ανησυχητικό να βλέπουμε όλη αυτή την προσπάθεια – τις ελπίδες που αποδίδονται στο εμπόριο ως εργαλείο για την παγκόσμια ανάπτυξη, όλες τις αναταράξεις και συγκρούσεις, όλα τα αεροπορικά μίλια που διανύθηκαν – να φτάνει να μηδενίζεται.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Γιατί οι οικονομικές προβλέψεις πέφτουν τόσο έξω
Η αναζήτηση για τον ΠΟΕ στο Google στις ΗΠΑ μειώνονται σταθερά
Μαρασμός
Ο ΠΟΕ – ο τελευταίος από τους πολυεθνικούς θεσμούς οι οποίοι χτίστηκαν για να διαμορφώσουν την παγκόσμια οικονομική τάξη στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – μαραίνεται, αν δεν έχει ήδη πεθάνει. Ελλείψει “αστυνομίας εμπορίου”, οι χώρες σε όλο τον κόσμο – και όχι μόνο οι μικροί που τόσο συχνά ποδοπατούνται από μεγαλύτερες δυνάμεις – δεν έχουν άδικο να ανησυχούν ότι η παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να φαντάζει από εδώ και πέρα πολύ πιο εχθρικό έδαφος.
Παραδόξως, η παρακμή του ΠΟΕ είναι κυρίως ευθύνη των ΗΠΑ. Έχοντας ηγηθεί της μάχης για χαμηλότερα εμπόδια στο διεθνές εμπόριο από τη δεκαετία του 1930, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι το εμπόριο – και όχι ένα δυσλειτουργικό αμερικανικό κράτος, απρόθυμο να αναδιανείμει τα λάφυρα της προόδου και να οικοδομήσει δημόσια αγαθά – ευθύνεται για τα δεινά των εργαζομένων τους.
Εκνευρισμένες εδώ και καιρό από τις αποφάσεις του ΠΟΕ ενάντια στα συμφέροντά τους σε διαμάχες για εμπορικές πολιτικές και πρακτικές – όπως ο επιθετικός υπολογισμός των κυρώσεων αντιντάμπινγκ κατά εμπορικών εταίρων ή οι τιμωρητικοί δασμοί για ψευδείς λόγους εθνικής ασφάλειας – οι ΗΠΑ προφανώς αποφάσισαν ότι ο οργανισμός που αφιέρωσαν μισό αιώνα για να χτίσουν αποτελεί περισσότερο μπελά παρά τις εξυπηρετεί.
Επιπλέον, με φόντο την ολοένα και πιο επιθετική στάση της Κίνας και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν εγκαταλείψει την παλιά καλή θεωρία της δεκαετίας του 1930, σύμφωνα με την οποία η διεύρυνση του εμπορίου και η άρση των εμπορικών φραγμών, σύμφωνα με τα λόγια του Κόρντελ Χαλ, υπουργού Εξωτερικών του Φραγκλίνου Ρούζβελτ, “οδηγούν πολύ κοντά στην εξάλειψη του ίδιου του πολέμου”.
Είναι αλήθεια ότι η προσέγγιση του προέδρου Μπάιντεν στον ΠΟΕ είναι λιγότερο “πυγμαχικά” επιθετική από εκείνη του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έλεγε τακτικά ότι ο ΠΟΕ “δημιουργήθηκε για να ρουφά χρήματα και θέσεις εργασίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες”. Οι ΗΠΑ δεν απειλούν πλέον να φύγουν. Ωστόσο, εξακολουθούν να εμποδίζουν τον διορισμό δικαστών για το σύστημα επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ – δυσκολεύοντας τον οργανισμό. Ο Κιθ Ρόκγουελ, που πρόσφατα αποχώρησε μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες ως κορυφαίος εκπρόσωπος του ΠΟΕ, χαρακτήρισε την προσέγγιση της Ουάσιγκτον στον οργανισμό ως “σαρκαστική αδιαφορία”.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Το δολάριο δεν χάνει τον θρόνο του
Το κλειδί είναι η Κίνα
Τι προκάλεσε όμως αυτή τη θεμελιώδη στροφή διάθεσης; Η Κίνα. Πεπεισμένη ότι μια ευημερούσα Κίνα βαθιά συνδεδεμένη με την οικονομία της αγοράς θα αναγνωρίσει τελικά την αρετή των δυτικών κανόνων και θεσμών, η κυβέρνηση Κλίντον άσκησε παθιασμένες πιέσεις στο Κογκρέσο και άνοιξε το δρόμο για την ένταξη του ασιατικού κολοσσού στον ΠΟΕ το 2001. Στη συνέχεια, η ιστορία ξέφυγε από το σενάριο.
Κατά μία έννοια, η Κίνα προσφέρει το καλύτερο παράδειγμα της δύναμης του εμπορίου για την οικοδόμηση ευημερίας: εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζοι ανήλθαν από τη φτώχεια στη μεσαία τάξη, καθώς η χώρα τους γινόταν κεντρικός κόμβος μιας παγκοσμιοποιημένης διεθνούς οικονομίας. Από την οπτική γωνία της Ουάσιγκτον, ωστόσο, όλο αυτό δεν έμοιαζε με νίκη.
Οι αποδεκατισμένες κοινότητες σε όλο τον Νότο και στα Μεσοδυτικά των ΗΠΑ μαρτυρούν τις καταστροφές τις οποίες επέφερε ο κινεζικός ανταγωνισμός που επιβλήθηκε στους Αμερικανούς εργάτες στον κλάδο της μεταποίησης. Οι τύποι με τις μπαλακλάβες οι οποίοι πετούσαν πέτρες στο Σιάτλ φαίνονται κατά κάποιο τρόπο λιγότερο αλλοπρόσαλλοι απ’ ότι φαίνονταν πριν από σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα.
“Έχοντας αποτύχει να προβλέψουμε πόσο σημαντικές μπορεί να είναι οι αποκλίσεις λόγω του εμπορίου”, έγραψε μια ομάδα οικονομολόγων από το MIT, τη Ζυρίχη και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο, “είναι υποχρέωση της βιβλιογραφίας να εκτιμά πιο πειστικά τα κέρδη από το εμπόριο, έτσι που η υπόθεση υπέρ του ελεύθερου εμπορίου να μην βασίζεται μόνο στην δύναμη της θεωρίας, αλλά σε μια βάση αποδεικτικών στοιχείων που να φωτίζουν το ποιος κερδίζει, ποιος χάνει, κατά πόσο και υπό ποιες συνθήκες”.
Αλλιώτικα ειπωμένο, η Κίνα δε συμπεριφέρθηκε όπως αναμενόταν. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια χώρα η οποία ήταν σίγουρα πιο πλούσια και πιο συνδεδεμένη με την οικονομία της αγοράς, αλλά όχι πιο πρόθυμη να ζήσει σύμφωνα με τους κανόνες, τις νόρμες και τους θεσμούς της Δύσης. Και η Ουάσιγκτον συνειδητοποίησε ότι ένας κόσμος όπου ο κύριος γεωπολιτικός της αντίπαλος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της έρευνας για την τεχνητή νοημοσύνη (AI) είναι πιο δύσκολος από έναν κόσμο στον οποίο είναι μια αγροτική οικονομία στα όρια της επιβίωσης.
Διάψευση ελπίδων
Υπάρχει βάση στο επιχείρημα ότι ο ΠΟΕ και η έκρηξη στο παγκόσμιο εμπόριο η οποία έλαβε χώρα υπό την εποπτεία του τελικά απέτυχε να εκπληρώσει πολλές από τις ελπίδες πάνω στις οποίες χτίστηκε. Πέρα από την Κίνα, το τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν παρήγαγε πολλές άλλες επιτυχημένες ιστορίες ανάπτυξης επί τη βάσει του εμπορίου.
Ο λεγόμενος γύρος εμπορικών διαπραγματεύσεων της Ντόχα, ο οποίος είχε σκοπό να επικεντρωθεί στις ανάγκες των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου, συνετρίβη πάνω στην απροθυμία μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία να προσφέρουν πρόσβαση στις αγορές τους. Επιπλέον, ο ΠΟΕ δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει ορισμένα αναδυόμενα ζητήματα τα οποία φέρνει μαζί της η αναπτυσσόμενη διαδικτυακή οικονομία. Οι περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες πολλαπλασιάζονται εδώ κι εκεί, ωστόσο η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου φαίνεται να έχει χάσει το παγκόσμιο mojo της.
Το ποσοστό εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ έχει “κολλήσει”
Η αδιαφορία, ωστόσο, των ΗΠΑ ως προς την αρχιτεκτονική του παγκόσμιου εμπορίου φαίνεται άστοχη. Η θεωρία της ειρήνης των Χρυσών Αψίδων μπορεί να είναι λανθασμένη. Αυτό δε σημαίνει ότι οι συμμαχίες οι οποίες χτίζονται γύρω από το εμπόριο δεν εξυπηρετούν κανένα γεωστρατηγικό συμφέρον. Συγκεκριμένα, η κατάργηση του Συμφώνου Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (TPP) στέρησε από τις ΗΠΑ ένα κρίσιμο στρατηγικό εργαλείο – συγκολλητική ύλη μιας συμμαχίας προκειμένου να μπορούσαν να χειριστούν μια ολοένα και πιο περίπλοκη Κίνα.
Και, παρόλο που οι απώλειες του απρόσκοπτου εμπορίου με την Κίνα είναι πολύ πραγματικές, το “κινεζικό σοκ” έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί ως προς τις επιπτώσεις του, ενώ τα οφέλη από το εμπόριο παραμένουν αληθινά. Η χαλαρή στάση απέναντι στο διεθνές εμπόριο την οποία κρατούν οι ψηφοφόροι σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης με αξιοπρεπή δίκτυα κοινωνικής ασφάλισης/πρόνοιας υποδηλώνει μια πιο ελπιδοφόρα προσέγγιση για την αρνητική πλευρά του εμπορίου σε σχέση την αναδόμηση των εμπορικών κανόνων με στόχο τη διατήρηση των θέσεων εργασίας στο εσωτερικό κάθε χώρας.
Το διεθνές σοκ από την εκτίναξη των κινεζικών εξαγωγών έχει σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί
Το ερώτημα της εποχής μας στις πρωτεύουσες σε όλο τον κόσμο είναι πώς μπορεί να μοιάζουν αυτοί οι αναδομημένοι εμπορικοί κανόνες. Καθώς ο πρόεδρος Μπάιντεν εργάζεται για την “ανοικοδόμηση της εγχώριας παραγωγικής ικανότητας” και τη δημιουργία τοπικών αλυσίδων εφοδιασμού για ημιαγωγούς και φαρμακευτικά προϊόντα, τι θα συμβεί με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού οι οποίες έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία 20 χρόνια;
Θα καταφύγουν οι ΗΠΑ στις τακτικές εκφοβισμού που τόσο συχνά εφάρμοζαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ρίγκαν, πριν από την ίδρυση του ΠΟΕ, αναγκάζοντας χώρες να ακολουθούν τη βούλησή τους με το ζόρι; Οι νέοι κανόνες του εμπορίου, πιο εναρμονισμένοι με τις αμερικανικές ανησυχίες για τα εργασιακά δικαιώματα και το περιβάλλον, θα προωθήσουν την οικονομική ανάπτυξη στις φτωχές χώρες; Ή μήπως πρέπει εγκαταλείψουμε εντελώς αυτή την ιδέα; Τι θα σκέφτεται τότε ο Σκανδιναβός διπλωμάτης;
Και τι θα γίνει με τον ΠΟΕ; Ορισμένες λογικές φωνές στις ΗΠΑ ζητούν ήδη έναν νέο οργανισμό ο οποίος θα αποκλείει τη Ρωσία και την Κίνα. Θα ακολουθούσε ο υπόλοιπος κόσμος τις ΗΠΑ; Παρ’ όλες τις απογοητεύσεις σχετικά με το εμπόριο και τις αντιληπτές συνέπειές του, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα πρέπει να κινηθεί προσεκτικά. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον η μόνη δύναμη η οποία διατηρεί πατήματα σε όλο τον κόσμο. Είναι χρήσιμο και για εκείνες, άλλωστε, το εμπόριο και η διεθνής οικονομία να διέπονται από κανόνες.
