Τη διακοπή -ή διαφοροποίηση- της σύνδεσης της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές με την (ψηλότερη) τιμή του φυσικού αερίου, του πετρελαίου ή άλλων ορυκτών καυσίμων στοχεύει κατά προτεραιότητα η μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρισμού που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε όλοι οι Ευρωπαίοι να επωφεληθούν από το χαμηλότερο κόστος παραγωγής πράσινης ενέργειας, αντί να σχηματίζονται βουνά από κέρδη για παραγωγούς και προμηθευτές, μέσω τσουχτερών λογαριασμών.
Σε γενικές γραμμές, με αφορμή και τη βαθιά ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε στη διάρκεια της πανδημίας και μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Κομισιόν κρίνει ότι μέσα από το σημερινό μοντέλο αγοράς ηλεκτρισμού (target model) ο ηλεκτρισμός από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πωλείται σε τιμές που εξασφαλίζουν υπερκέρδη για τους παραγωγούς, εις βάρος των συμφερόντων των οικιακών, εμπορικών και βιομηχανικών καταναλωτών. Κατά την Κομισιόν «είναι ζωτικής σημασίας όλοι οι Ευρωπαίοι, από τους μεγάλους βιομηχανικούς καταναλωτές μέχρι τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, να επωφελούνται από το χαμηλό λειτουργικό κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΑΠΕ: Κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ η Κύπρος
Την περασμένη Δευτέρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξήγγειλε δημόσια διαβούλευση επί των σκέψεών της για το περιεχόμενο της προωθούμενης αναθεώρησης του μοντέλου ηλεκτρικής αγοράς, με ημερομηνία λήξης της διαβούλευσης τη 13η Φεβρουαρίου 2023.
Τα χρηματιστήρια ηλεκτρισμού
Η Κομισιόν επισημαίνει στο έγγραφο που έθεσε για διαβούλευση ως προβληματική την εστίαση του υφιστάμενου μοντέλου αγοράς ηλεκτρισμού στις βραχυπρόθεσμες αγορές (ημερήσια και προημερήσια αγορά ρεύματος), αντί των αγορών στη βάση μεσοπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων συμβολαίων. Η πρακτική αυτή, κάνει την ηλεκτρική ενέργεια να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις απότομες αυξομειώσεις στην τιμή των καυσίμων ηλεκτροπαραγωγής. Λόγω αυτών των τάσεων, σύμφωνα με την ΕΕ, πολλοί καταναλωτές δεν έχουν πρόσβαση σε φθηνό ηλεκτρισμό από ΑΠΕ και υποχρεώνονται να πληρώνουν ακριβότερο ρεύμα, εκτός εάν μπορούν οι ίδιοι να εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκά στέγης.
Όπως εξηγεί η Κομισιόν, οι πιο πάνω δυσλειτουργίες οδήγησαν τα έσοδα και τα κέρδη των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ ή πυρηνική ενέργεια (επίσης φθηνότερη από την ηλεκτροπαραγωγή από ορυκτά καύσιμα) πολύ πέραν από τις προσδοκίες τους (τα απροσδόκητα ή ουρανοκατέβατα κέρδη), καθώς το κόστος παραγωγής τους είναι πολύ χαμηλότερο από το κόστος των οριακών μονάδων, δηλαδή των παραγωγών με φυσικό αέριο (ή πετρέλαιο). Στη λεγόμενη χρηματιστηριακή αγορά ηλεκτρισμού (ενδοημερήσια και προημερήσια αγορά), το φθηνό ρεύμα από ΑΠΕ ή πυρηνική ενέργεια πωλείται συχνά στην (ψηλότερη) τιμή της παραγωγής από φυσικό αέριο ή άλλα ορυκτά καύσιμα, βάσει του υφιστάμενου μοντέλου αγοράς.
Τα δύο είδη συμβολαίων
Η μεγάλη και ανεπιθύμητη επίδραση των αυξομειώσεων της επίδρασης της τιμής των ορυκτών καυσίμων στην τελική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές είναι ο λόγος που σύμφωνα με την ΕΕ υπάρχει ανάγκη αλλαγών στο ρυθμιστικό πλαίσιο, ώστε να δοθούν κίνητρα για μεγαλύτερη αξιοποίηση των μακροπρόθεσμων συμβολαίων, ώστε οι λογαριασμοί ρεύματος να μην επηρεάζονται τόσο πολύ από τις διακυμάνσεις των τιμών βραχυπρόθεσμα και να μπορούν, έτσι, οι καταναλωτές να στραφούν σε πιο σταθερές και προσιτές -μακροπρόθεσμες- ρυθμίσεις τιμολόγησης. Αυτό το τμήμα του εγγράφου της Κομισιόν για τη μεταρρύθμιση στην αγορά ηλεκτρισμού είναι ίσως από τα σημαντικότερα.
Στο πλαίσιο μιας εκτενούς ανάλυσης, η Κομισιόν εξηγεί τις διαφορές μεταξύ των δύο τύπων συμβολαίων που μπορούν να διασφαλίσουν απεξάρτηση της αγοράς και των καταναλωτών από τις απότομες αυξομειώσεις στους λογαριασμούς ηλεκτρισμού.
Τα απλά συμβόλαια αγοράς
Ο πρώτος -και απλούστερος- τύπος είναι τα συμβόλαια αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (power purchase agreements – PPAs), τα οποία αποτελούν συμφωνίες ιδιωτών που διασφαλίζουν ότι η ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ πωλείται σε μακροπρόθεσμη βάση σε συμφωνημένη τιμή, επομένως, σημειώνει η ΕΕ, δεν καθορίζεται από τις βραχυπρόθεσμες αγορές (χρηματιστήριο ενέργειας). Κατά την ΕΕ, οι συμφωνίες αγοράς ενέργειας αποφέρουν πολλαπλά οφέλη για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά. Αν και η ΕΕ ευνοεί αυτού του είδους συμφωνίες και η σχετική Οδηγία επιβάλλει στα κράτη μέλη να αίρουν τους περιορισμούς προς αυτή την κατεύθυνση, στην πραγματικότητα, επισημαίνει η Κομισιόν, η χρήση αυτών των συμβολαίων είναι περιορισμένη και αφορά κυρίως μεγάλες επιχειρήσεις-καταναλωτές και όχι σε όλα τα κράτη-μέλη.
Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης που θα επιχειρηθεί, η Κομισιόν σκοπεύει να δώσει κίνητρα ώστε να αυξηθεί η αξιοποίηση των συμβολαίων PPAs, ιδιαίτερα από μικρομεσαίες επιχειρήσεις και υποβάλλει μέσω της διαβούλευσης συναφείς ερωτήσεις στους ενδιαφερόμενους.
Τα «αμφίδρομα» συμβόλαια διαφοράς
Ο δεύτερος τύπος συμβολαίων αποκαλείται two-way Contracts for Difference (CfDs), είναι περισσότερο συνδεδεμένα με την πορεία της αγοράς ηλεκτρισμού και τις αυξομειώσεις τιμών στην ημερήσια και προημερήσια αγορά, αλλά μέσω μειοδοτικών διαγωνισμών ή πλαφόν που τίθενται από τον ρυθμιστή ενέργειας ή το κράτος διασφαλίζει την αποζημίωση του παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ σε χαμηλά -συμφωνημένα- επίπεδα και αν οι πραγματικές τιμές που διαμορφώνονται στις αγορές (μέσω του χρηματιστηρίου) είναι ψηλότερες από την τιμή που έκλεισε στον διαγωνισμό ή τη συμφωνία, το κράτος εισπράττει τη διαφορά και την αξιοποιεί για μέτρα στήριξης (μείωση κόστους ενέργειας) στους καταναλωτές. Δηλαδή, με τα CfDs, οι μειωμένες τιμές ρεύματος για τους καταναλωτές προκύπτουν μέσα από επιχορηγήσεις ή άλλα μέσα αξιοποίησης του ταμείου στο οποίο θα μαζεύονται τα χρήματα από τη διαφορά της τιμής που συμφωνήθηκε μέσω διαγωνισμού ή συμφωνίας και της τιμής που διαμορφώνεται στην ημερήσια ή προημερήσια αγορά. Από την άλλη, αν η τιμή που θα διαμορφωθεί στην αγορά ηλεκτρισμού είναι χαμηλότερη από την τιμή που εξασφάλισε ο παραγωγός μέσα από τον διαγωνισμό, τότε το κράτος θα του καλύπτει τη διαφορά.
Θα το αλλάξουμε πριν το εφαρμόσουμε
Από την στιγμή που η Ευρ. Επιτροπή ολοκληρώνει τη διαβούλευση στις 13/2/23 και δηλώνει πως μέσα στον Μάρτιο θα κινήσει τις ενδο-ενωσιακές διαδικασίες για την αναθεώρηση του «μοντέλου στόχος» στην αγορά ηλεκτρισμού, είναι πλέον πιθανό οι αλλαγές που θα συμφωνηθούν από τα αρμόδια όργανα να τεθούν σε εφαρμογή πριν καν αρχίσει στην Κύπρο η εφαρμογή του υφιστάμενου μοντέλου της ΕΕ. Δεδομένου πως υπάρχουν ακόμα αρκετά τεχνικά και άλλα προβλήματα για την εφαρμογή του σημερινού μοντέλου ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού στην Κύπρο το επόμενο διάστημα (μάλλον όχι μέσα στο 2023), είναι πολλές οι πιθανότητες το μοντέλο που προωθείται στην Κύπρο να χρειαστεί να αναθεωρηθεί πριν την εφαρμογή του, όπως θα αναθεωρηθούν και τα μοντέλα που ήδη εφαρμόζονται στις άλλες χώρες της ΕΕ.
Ώθηση στα μακροπρόθεσμα συμβόλαια ενέργειας
Το συμβόλαιο τύπου CfDs αξιοποιείται ήδη από αρκετές χώρες της ΕΕ, καθώς συμπιέζει το ποσοστό κέρδους του επιχειρηματία από ΑΠΕ, διασφαλίζοντας όμως την κερδοφορία του και τις επόμενες επενδύσεις του. Η Κομισιόν θέλει την περαιτέρω εξάπλωση των CfDs (ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που οι επενδύσεις ΑΠΕ αξιοποιούν δημόσια στήριξη), όχι όμως εις βάρος των συμβολαίων PPAs (απλά συμβόλαια αγοράς σε βάθος χρόνου). Όπως σημειώνεται από την ΕΕ, και τα δύο είδη συμβολαίων είναι απαραίτητα για την αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ και τη διασφάλιση σταθερών τιμών.
Μάλιστα, σημειώνεται ότι και τα αμφίδρομα συμβόλαια CfDs μπορούν να αξιοποιηθούν και για υφιστάμενα συστήματα ΑΠΕ (και όχι μόνο αυτά που θα εγκατασταθούν στο μέλλον), προφανώς στις περιπτώσεις που και οι παραγωγοί επιθυμούν να διασφαλίσουν μια μακροπρόθεσμη συμφωνία με αγοραστές, σε σταθερή τιμή.
